Þjóðviljinn - 01.12.1989, Blaðsíða 6

Framhaldsskóli fyrir alla
I vikunni gerðust þau óvenjulegu tíðindi,
að nemendur Menntaskólans við Hamra-
hlíð fóru í kröfugöngu til þess að mótmæla
niðurskurði, sem gerður hefur verið á
námsframboði og valmöguleikum í skólan-
um vegna fyrirskipana stjórnvalda um 4%
sparnað í rekstri.
Þessi atburður vakti ekki bara athygli
vegna þess að hann minnti á aðra tíma
þegar algengara var að framhaldsskóla-
nemendur létu til sín heyra, heldur vakti
hann einnig spurningar um stöðu fram-
haldsskólamenntunarinnar í landinu. Hvert
hafa þær miklu breytingar sem orðið hafa á
framhaldsskólamenntuninni síðustu 20 árin
leitt okkur? Hvernig tekst framhaldsskólan-
um að mæta þeim kröfum, sem til hans eru
gerðar í dag?
Gerður G. Óskarsdóttir: Um helmingur framhaldsskólanema lýkur ekki skilgreindu lokaprófi. Þetta sýnir okkur að framhaldsskólinn er (reynd
Ilögum um framhaldsskóla, sem
Alþingi setti 1988, og með þeim
breytingum, sem gerðar voru á
þessu ári, er gert ráð fyrir því að
framhaldsskólastigið verði opið
öllum, er lokið hafa grunnskóla.
Þetta kann að þykja sjálfsagður
hlutur við fyrstu sýn, en þýðir í
reynd að gerðar eru allt aðrar og
meiri kröfur til skólans en tíðkast
hefur til þessa: hver einasti nem-
andi sem lýkur grunnskólanámi á
samkvæmt þessu að geta fundið
sér erindi og verðugt viðfangsefni
innan framhaldsskólans, og hann
á þá jafnframt að geta valið um
skilgreindar námsbrautir við
hæfi, og tekið skilgreint próf er
veiti aðgang að tilteknum störfum
eða frekara námi. Fyrir þessa lag-
asetningu átti framhaldsskólinn í
heild ekki nein skilgreind mark-
mið í íslenskum lögum.
GerðurG. Óskarsdóttir starfar
nú í menntamálaráðuneytinu
sem sérstakur ráðgjafi mennta-
málaráðherra um skólamál. Hún
gegndi formennsku í nefnd, sem
Svavar Gestsson skipaði í febrúar
1989 um innra starf framhalds-
skóla. Nefndin skilaði skýrslu um
málið í júní síðastliðnum. Gerður
stýrir nú vinnu innan ráðuneytis-
ins um frekari stefnumörkun í
skipan framhaldsskólam-
enntunarinnar. Við tókum hana
tali og spurðum, hver væri stærsti
vandi framhaldsskólanna.
Stórt skref
Með nýju framhaldsskólalög-
unum, sem gera ráð fyrir því að
framhaldsskólinn skuli vera fyrir
alla, var stigið stórt skref og
metnaðarfullt, sem ég held að
ekki allir hafi gert sér grein fyrir.
Nú hefja um 75-80% nemenda
hér á landi nám í framhaldsskóla.
Nýleg könnun bendir hins vegar
til þess að af þessum hópi hætti
um 20% strax eftir fyrstu önn, og
einungis um helmingur hvers ár-
gangs lýkur nú skilgreindu loka-
prófi í framhaldsskóla. Af þeim
sem innritast í framhaldsskóla
lýkur um þriðjungur stúdents-
prófi og fjórðungur sveinsprófi.
Þessar hlutfallstöíur lækkuðu ef
allur árgangurinn væri tekinn
með.
Þessar tölur sýna okkur að
framhaldsskólinn hefur ekki ver-
ið fyrir alla. Við höfum búið við
það kerfi hér á landi, að lengsta
og besta námsframboðið hefur
verið til þeirra sem sýna besta
námsgetu. Hinir hafa fengið
minna námsframboð, þótt þörf
þeirra væri kannski meiri. Þessu
þarf að breyta, og það eru mark-
mið laganna.
Fábreytt
námsframboð
í hverju er vandinn þá fólginn?
Vandamálið er að námsfram-
boðið hefur ekki verið nógu fjöl-
breytt. Nemendur koma í
skólann og finnst þeir eiga rétt á
námi, en finna svo ekki nám við
sitt hæfi eða ráða ekki við það
sem í boði er, og hverfa frá skól-
anum.
Lögin um framhaldsskóla frá
síðasta ári höfðu verið 10-15 ár í
undirbúningi, og marka viss
þáttaskil, en vandinn er sá að
skólarnir höfðu ekki verið búnir
undir það að framfylgja þessum
lögum sem vert væri. Þannig má
segja að byrjað hafi verið á öfug-
um enda.
Nú varst þú formaður nefndar
sem nýlega hefur skilað skýrslu
ekki fyrir alla. Ljosm. Jim Smart.
með tillögum um breytingar á
innra starfi framhaldsskólanna.
Hverjar voru niðurstöður þessa
starfs?
Verkefni nefndarinnar var að
koma með hugmyndir um það,
hvernig framhaldsskólinn gæti
betur mætt þeim kröfum, sem til
hans eru gerðar. Mér finnst þó
niðurstöður nefndarinnar ekki
vera það mest spennandi í þessu
máli, heldur hvernig verið er að
vinna úr þeim núna.
Skýrsla nefndarinnar var send í
alla framhaldsskólana til umfjöll-
unar og síðan hef ég og
menntamálaráðherra ásamt
starfsmönnum ráðuneytisins far-
ið í heimsóknir í nær alla fram-
haldsskólana til þess að kanna
viðbrögð kennara og leita eftir
nýjum hugmyndum þaðan. Jafn-
framt hvöttum við kennara til
þess að færa þessa umræðu út
fyrir veggi skólanna. Við munum
nú á næstunni senda skólunum
bréf, þar sem nýjar hugmyndir er
komu fram á þessum fundum
verða viðraðar, og spurningar
settar fram. Væntum við þannig
að geta fengið fram álit kennar-
astéttarinnar og víðtæk samráð
við hana um þær umbætur sem
gera þarf. Við trúum því að með
breíðri samstöðu og virkri um-
ræðu um málið verði léttara að
afla nauðsynlegra fjármuna til
þeirra endurbóta sem gera þarf.
Það má annars nefna það, að
samkvæmt þessum tillögum
nefndarinnar var gert ráð fyrir
því að í námsskrá framhalds-
skólans yrði tiltölulega lítill
námskjarni, en áhersla lögð á
aukna faglega sjálfsstjórn skól-
anna. Stuðningur við þetta
reyndist hins vegar lítill meðal
kennara, sem virðast almennt
vilja meiri miðstýringu í þessum
efnum og samræmda námsskrá.
Framhalds-
skólapróf
í tillögum ykkar er gert ráð
fyrir sérstöku framhaldsskóla-
prófi. Verður þetta eins konar
samræmt framhaldsskólapróf?
Nei, alls ekki. Prófið á ekki að
vera eins fyrir alla, en á bak við
það á að vera ákveðinn eininga-
fjöldi og sameiginlegur kjarni,
sem þó getur verið með mismun-
andi áherslum. Staðreyndin er sú
að fjöldi nemenda kemur inn í
framhaldsskóla og hættir síðan
námi án þess að útskrifast með
skilgreint próf. Með framhalds-
skólaprófi er komið til móts við
þessa nemendur. Önnur leið sem
við viljum fara til þess að koma til
móts við þessa nemendur er að
búa til stuttar námsbrautir. Þann-
ig eru nú í gangi í Keflavík og á
Selfossi athyglisverðar tilraunir
með svokallaðar atvinnulífs-
brautir, sem byggja að hálfu á
verklegu námi úti í atvinnulífinu.
Fjölbreyttum námsmögu-
leikum þarf svo aftur að fylgja
mikil ogt markviss námsráðgjöf
og starfsfræðsla. Ráðuneytið hóf
5 ára átak á því sviði nú í haust
með því að tvöfalda kvóta til
námsráðgjafar í framhalds-
skólum frá því sem áður var.
Er ekki einfaldlega verið að
draga úr námskröfum í fram-
haldsskólunum með því að opna
þá fyrir alla nemendur? Á að gera
alla að stúdentum?
Nei, þvert á móti. Ég vil að
skólinn geri miklar kröfur til
allra, að allir nemendur í fram-
haldsskóla hafi mikið að gera.
Kannski ekki endilega með fleiri
kennslustundum, heldur frekar
með aukinni sjálfstæðri vinnu.
Það á alls ekki að draga úr kröf-
unum með því að koma til móts
við alla, heldur á skólinn að koma
til móts við nemendur með verk-
efni við hæfi hvers og eins. Þann-
ig eiga duglegir nemendur líka að
geta farið hraðar í gegnum
skólann.
Breyttur skóli
Margir átta sig reyndar ekki á
þeim miklu breytingum, sem orð-
ið hafa á framhaldsskólanum á
síðustu tveim áratugum. Það á
sína skýringu meðal annars í því,
að þessar breytingar hafa orðið
vegna frumkvæðis í grasrótinni,
en þeim hefur ekki verið stýrt af
fræðsluyfirvöldum og ráðuneyti
með markvissum hætti. Þetta
hefur haft sína kosti, en verður
óhagkvæmt þegar til lengdar
lætur. En á þessum tíma hefur
áfangakerfið orðið til, fjöl-
brautakerfið og fjölbrautaskól-
arnir hafa sprottið upp út um allt
land. Fyrir rúmum 20 árum áttum
við bara fjóra menntaskóla og
nokkra iðnskóla. Nú er hægt að
taka stúdentspróf úr mennta-
skólum, verkmenntaskólum,
fjölbrautaskólum, framhalds-
skólum, iðnskólum og verslunar-
skóla. Og í skólum með öllum
þessum nöfnum er hægt að
stunda iðnnám. Nafnið segir ekk-
ert lengur um innihald skólanna
og það námsframboð sem þeir
hafa.
Samræming
skólastarfs
í OECD-skýrslunni frægu um
íslensk skólamál er talað um það
að framhaldsskólarnir séu eins og
einangraðar eyjar í þjóðfélaginu:
þeir séu einangraðir hver frá öðr-
um, frá atvinnulífinu, foreldrum
og jafnvel fræðsluyfirvöldum.
Þar er jafnframt bryddað upp á
þeirri hugmynd að Iíta á allt fram-
haldsskólakerfið sem eina heild,
þar sem nemendur gætu valsað á
milli eftir sérhæfðu framboði
hvers skóla. Hafa þessar hug-
myndir verið á dagskrá hjá ykk-
ur?
Já, vissulega. Við höfum ekki
efni á að byggja dýra aðstöðu til
sérnáms á mörgum stöðum, og
viljum því að verkaskipting
skapist á milli framhaldsskól-
anna. Nemendur ættu þá að geta
stundað kjarnanám í framhalds-
skóla eftir búsetu, en sérhæft
nám utan kjarna miðaðist við
framboð hvers skóla fyrir sig.
í sömu skýrslu er talað um úr-
eltar kennsluaðferðir í fram-
haldsskólanum sem byggist á
fyrirlestrum og yfirheyrslum.
Hafa fræðsluyfirvöld brugðist við
þessari gagnrýni?
Já, reyndar, og ég er sammála
því að framkvæmd kennslunnar
sé ábótavant, þótt margt horfi nú
til bóta. Grunnmenntun kennara
hefur batnað, en það þarf að gera
enn betur. Fagkennsla í háskól-
anum þarf að taka mið af því að
margir nemenda þar fara út í
kennslu. Þá þarf að koma á sí-
menntun kennara innan hvers
skóla, en slík áætlun er nú í undir-
búningi fyrir tungumálakennara.
Þarna steytum við hins vegar á
því, að vinna kennara er mikil, og
þeir leggja ógjarnan á sig slíka
endurmenntun, nema fá kennslu -
Er samfélagið reiðubúið
að byggja upp slíka stofnun?
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 1. desember 1989