Þjóðviljinn - 01.12.1989, Blaðsíða 16

Staöa Norðurlands, hins
forna Hólabiskupsdæmis,
innan íslenskrar lögsögu, er á
margan hátt hliöstæö stööu
Austur-Þýskalands innan
Evrópu. Höfuðstaönum Akur-
eyri má þá á sama hátt jafna
viö Austur-Berlín. Þetta er aö
mestu huglægt ástand, en
ekki alveg. Með samanburð-
inum er sérstaklega átt við þá
staðreynd, að Reykvíkingar
líta gjarnan á Akureyri sem
hálfgerðan útkjálka, hluta af
landinu, minni máttar í flestum
efnum. Akureyringum er alltof
gjarnt að trúa þessu sjálfir.
Dæmi: íbúar Suövesturlands
veigra sér við því að heimsækja
Norðurland að vetrarlagi. Þeir
fara á mis við menningu,
skemmtanir og íþróttir norðan
heiða. Það er þó aðeins huglægur
„vetrarmúr" sem veldur einangr-
uninni.
Ákveðinn metingur, tortryggni
jarðeplin eru sett niður á vorin
eða tekin upp á haustin. Við
þessa tvo enda sumarsins ræða
kurteisir menn ekki annað yfir
Akureyrarkaffinu en kartöflur,
mold og beð.
Akureyringar miða tímatal sitt
við kartöflurækt. Bæði dagatal,
árstíðaskipti og misseratal. Á
nítjándu öldinni ræktaði Lever
kaupmaður fyrstur manna á ís-
landi kartöflur í auðgunarskyni í
Lækjargilinu í gamla miðbæ Ak-
ureyrar í núvernadi Innbæ. Eru
þessir garðar enn í notkun.
Heittrúaðir fullyrða líka að kart-
öfluafbrigðinu sem Lever rækt-
aði hafi ævinlega verið haldið við
lýði, það lifi.
Þær tilfinningar sem jólafasta
og píslarsaga kveikja öðrum
kristnum mönnum eiga hliðstæðu
sína í spírunartíma og frostbiti
hjá sönnum Akureyringum og
Eyfirðingum. Á helgistundum
yfir kartöflu-kaffi getur aðkomu-
fólk skammast sín upp og niður
allan meltingarveginn fyrir það
Austur-Berlín Islands?
Gersamlega frj álsar hugleiðingar burtflutts um stöðu Akureyrar í samfélaginu. Er hún bæld eða lokuð? Þarf hún að
rétta úr kútnum og opna hliðin? Eru sættir væntanlegar milli Norður- og Suður-íslands? Er „Vetrarmúrinn“
huglægur?Eru AkureyringaríDDR-stílaðtakaforystu á íþróttasviðinu, fyrst í knattspyrnunni?
og jafnvel óvild hefur ríkt milli
landshlutanna, enda er Reykja-
vík tákn frelsisins og þenslunnar,
en Akureyri er mesti „samvinnu-
bær“ í heimi, að sögn sovéskra
ullarvörukaupenda, sem þar ríða
húsum reglulega.
Vetrarmúrinn
og aðrar hömlur
Norðurland er einangrað
svæði. Ævagamall og úreltur
vetrarmúr hindrar eðlileg sam-
skipti Suður- og Norður-fslands.
Svívirðileg ófærð og illviðri eru
einatt látin hamla frjálsum sam-
göngum við suðrið. Flugvélar
húka svekktar á flugbrautum og
fá ekki ferðaleyfi yfirvalda.
Bannað er að flytja norður
frjálsa mjólk frá Mjólkursamsöl-
unni í Reykjavík, hvað þá kindur
eða hey. Á sama hátt er aðeins
með herkjum hægt að fá keypta
Húsavíkur-jógúrt í einstaka
verslun í Reykjavík, en alls ekki
skyr frá Akureyri. Fjöldamargir
ferðamenn smygla nýmjólk,
rjóma, smjöri og skyri að norðan
til Reykjavíkur þegar færi gefst.
Landráðamenn
Á alla sem flytja suður yfir
heiðar frá Akureyri er litið sem
landráðamenn. Þeir bregðast
byggðastefnunni, sérstaklega ef
þeir eru menntaðir eða fræknir í
íþróttum. í raun eru þama í gildi
átthagafjötrar á fólki, þar eð það
getur ekki selt húsnæði sitt
nyrðra fyrir sambærilegt verð og
húsnæði kostar syðra. Mönnum
er refsað harðlega í fjármálum,
flytji þeir suður.
Áðkomumaður kemur strax
upp um sig nyrðra. Tungumálið
þar er örlítið afbrigðilegt. Byggð-
in lifir að nokkru á fornri frægð.
Menning hefur risið þar hátt, en
einhver kotungs-keimur loðir
við. Metnaður er mikill, ekki síst
í íþróttum. Aðkomumaðurinn
verður að standa sig. Sagt er að
eftir 25 ára dvöl á Akureyri geti
menn farið að sækja þar um borg-
ararétt.
Pólitískt
slen
Ég bjó á Akureyri í 4 svellandi
ár. Eftir að ég flutti hingað suður
er ég oft spurður eftirfarandi
spumingar með sérstakri, nánast
grófri forvitni, eins og vonast sé
eftir dálítið krassandi svari:
„Hvemig er annars að búa á Ak-
ureyri?“
Þetta er eðlileg forvitni. Akur-
eyri er eina mannabyggðin sem
rís undir nafni utan Reykjavíkur,
að mati obbans af íbúum
Suðvestur-homsins. Þar er dag-
blað, útvarpsstöð og sjónvarps-
stöð. Reykvíkingum þarf samt
ekkert að segja um stefnu þessara
fjölmiðla. Þeir vita að hún hlýtur
að vera fátækleg og þröngsýn.
Þetta er Framsóknarbæli. Éða
hvað? Reyndar nýtur Sjálfstæðis-
flokkurinn mestrar hylli kjós-
enda á Akureyri.
Hitt er svo annað mál, og óút-
skýrt með öllu, að pólitísk þreyta
er geigvænleg þarna. Kosninga-
þátttaka er áberandi lægst á Ak-
ureyri og fer lækkandi. Hæst er
hún hins vegar á Dalvík, svo varla
er það loftslagið eða mjólkin frá
Samlaginu á Akureyri sem orsak-
ar slenið.
Siðspilling
og sómakennd
Akureyri hefur snert af
heimsborg, þar er j afnan eitth vað
um afbrot og þotulendingar, auk
nafntogaðra skemmtistaða eins
og „Sjallans". Þjónn frá Reykja-
vík sagði mér hneykslaður að
hann hefði sannfrétt að út um
eldhúsgluggann á Sjallanum
mætti oft sjá ástaleiki Norðlend-
inga ofan á öskutunnum í bak-
garðinum, jafnvel að vetrarlagi.
Auðheyrt var að hann jafnaði
þessu við búfjárlíf.
Þessi saga er í stfl við margt
sem Reykvíkingar láta fljúga.
Sumir minnast klæmna sjón-
varpsverksins „Vandarhögg“,
sem Hrafn Gunnlaugsson ræmdi
eftir sögu Jökuls Jakobssonar.
Flosi Ólafsson ritaði í umsögn í
Þjóðviljanum að verkið gæfi trú-
verðuga lýsingu á hversdagslegu
lífi Akureyringa.
Samt er alltaf eitthvert sunnu-
dagsbragð áf Akureyri, spari-
stemmning í kringum nafnið.
Þarna eru ömefni sem bráðna á
tungunni: Lystigarður, Ráðhúst-
org, Davíðshús, Nonnahús, Sig-
urhæðir.
Þarna eru líka atvinnulífsnöfn
sem gnestur í: Slippstöðin, Iðn-
aðardeildin, DNG-handfæra-
vindur, Byggingavörudeild
KEA.
Spútnikkar
Af Norðurlandi og sérstaklega
Eyjafjarðarsvæðinu koma æ fleiri
spútnikkar inn í þjóðlífið, Valur
Ámþórsson, var fyrrum kaupfé-
lagsstjóri KEA en nú Lands-
bankastjóri. Pétur Valdimarsson
frændi hans stofnaði Þjóðar-
flokkinn. Stefán Valgeirsson al-
þingismaður úr Hörgárdal stjórn-
ar öllu sem hann vill í landinu.
Haukur Halldórsson frá Svein-
bjarnargerði er formaður Stétt-
arsambands bænda. Handan
Eyjafjarðar býr Hjörtur E. Þór-
arinsson, formaður Búnaðarfé-
lags íslands. Sjónvarpsfrétta-
maðurinn Gísli Sigurgeirsson
hefur reynst uppáhaldsfígúra
Spaugstofumanna í laugardags-
þættinum „‘89 af stöðinni". Jón
Sigurðarson Álafossforstjóri
kom suður tii að stjórna fyrirtæk-
inu Fiska-furðum.
Ekta
Akureyringar
Græðgi annarra landsmanna í
sannar og helst mergjaðar lýsing-
ar á Akureyri er þrálát. Oft finnst
mér Akureyringar alls ekki vita
af þessum áhuga annarra lands-
manna á bænum og þeim sjálfum.
Að minnsta kosti gera þeir sér
engan mat úr þessu. Ekkert safn-
anna í bænum sýnir hvernig „ekta
Akureyringur" eða „Innbæing-
ur“ lítur út. Vonlaust er að fara á
Amtsbókasafnið til að leita svara
Ólafur H.
Torfason
skrifar
við spurningunni: „Hvernig em
Þorparar?" íbúar í „Þorpinu“,
Glerárhverfi, koma nefnilega
minnst á bókasafnið allra íbúa-
heilda bæjarins.
Svarið við spurningunni um
hvemig það sé að búa þama fer
eftir ýmsu. í fyrsta lagi hvort
spyrjandinn heldur að maður sé
innfæddur Akureyringur eða
ekki. Ef maður er innfæddur
tekur spyrjandinn jafn varlega til
orða og hann tekur lítið mark á
manni. Viti hann hins vegar að
maður er eða var aðfluttur, gerist
hann mjög æstur að fá í fullum
trúnaði að vita „sannleikann“ í
málinu.
Hörmung?
Ég er sem sé „burtfluttur Ak-
ureynngur“ í þeim skilningi að
fjölskyldan færði sig af Oddeyr-
inni til höfuðborgarsvæðisins
fyrir nokkmm misserum. Ég
treysti því að lesendur mínir viti
að Oddeyri (eða bara Eyrin) er
alls ekki það sama og Akureyri.
Mjög hart er því gengið að mér
sem trúverðugum heimildar-
manni með undanbragðalaus
svör við spurningu, sem í huga
fyrirspyrjanda er oft svona, þótt
hann þori ekki að bera hana
fram: „Er þetta ekki hörmung?"
Enginn vill samt trúa því að
maður flytji sjálfviljugur að
norðan. Maður neyðist sífellt til
að hlusta á þessar gömlu lummur:
„Á Akureyri er svo fallegt. Alltaf
gott veður. Þar er ekki þessi
streita eins og hér fyrir sunnan."
Sannleikurinn er sá að Akur-
eyringar eru jafn stressaðir og
aðrir landsmenn en eru ekkert að
flíka því eins og Sunnlendingar.
Fyrir fertugt koma sannir
Vesturbæingar aðeins nokkrum
sinnum í stuttar heimsóknir til
Akureyrar, af sömu hvötum og
dr. Livingstone til Afríku, býst ég
við. Sjálfur sá ég dýrðina fyrst 23
ára gamall. Mér fannst íbúarnir
þá ögn fjarlægir í anda og halda
full mikið upp á soðbrauð, rím-
aða söngtexta og framburðar-
sérvisku. Það er langbest að
viðurkenna það: Ég hafði for-
dóma gagnvart öllum mann-
skepnum sem bjuggu við Eyjafj-
örð.
Andleg hrörnun?
Þegar manni fór að förlast í
miðjum aldri fjölgaði náttúrlega
heimsóknum til Akureyrar. Og
viðdvalir að lengjast. Sérstakt að-
dráttarafl hafði bærinn, þegar
ekið var um í letilegum sumar-
ferðum. Maður reyndi að gera
sér eitthvað til dundurs, keypti
bensín á éppann, fór í Nonnasafn
með krakkana, gerði Lystigarð-
inn að ófrávíkjanlegum pflagrím-
astað. Ekki hafði maður enn
nokkurn áhuga á því að vita hvað
kaupfélagsstjórinn hét, hvað þá
kirkjuorganistinn eða ritstjóri
Dags. Dagblaðið Dagur, útgefið
af Útgáfufélagi Dags, fannst
manni hreint furðuverk. (Seinna
varð hann ómissandi og embætt-
ismenn bæjarins fastir punktar í
tilverunni).
Loks kom að fastri búsetu á
Oddeyri. Þá uppgötvaði ég hvað
kartöflur eru í raun og veru.
Jarðeplaöndvegi
Utanbæjarfólk veit ekkert
hvað Akureyri er, fyrr en það er
búið að sitja með innfæddum svo
sem einn kaffitíma - eða kaffitím-
aígildi, - um það leyti sem kar-
töflurnar eru í öndvegi þar í bæ.
Það gildir einu hvort aðkomu-
maðurinn lendir í þessu meðan
menningarleysi sem birtist í sjúk-
legri vanþekkingu á kartöflum,
miðað við jarðeplaspeki inn-
fæddra.
Zonturnar
Fínni blæbrigði í ræktun garðá-
vaxta uppljúkast eitt af öðru. Að
baki menningarfyrirtækjum á
Akureyri eins og Nonnahúsi er í
bókstaflegri merkingu kartöflu-
garður. Fyrir aftan Nonnahús,
uppi í brekkunni, er nefnilega
jarðepla-akur, sem stendur undir
kostnaði við rekstur þeirrar
menningarmiðstöðvar. Þar mæta
Zonturnar, góðar konur í góðum
félagsskap kvenna í stjórnunar-
og áhrifastörfum, með sína eigin-
menn, framkvæmdastjóra og
fulltrúa í bæjarstjórninni, tvisvar
á ári með garðverkfæri. Allt
leikur í lyndi. Kartöflumar eru
seldar með nægum hagnaði til að
varðveita minningu séra Jóns
Sveinssonar, Jesúítaprests.
Heimsmeistarar
Akureyringar eru heimsmeist-
arar í tómstundaiðkun. Útilokað
er að kynnast þeim nema gerast
þátttakandi í einhverju félagi, til
dæmis vasahnífaklúbbnum,
golfklúbbnum, svifflugfélaginu,
Rotary, Hringborðinu eða því
sem er allra best: Knattspyrnufé-
lagi Akureyrar. Það félag á að-
eins einn verðugan andstæðing:
Knattspyrnufélag Reykjavíkur.
Það er og verður erfðafjandinn.
hvar sem aumingja KR er statt í
deildunum gengur allt út á að
jarða það á heimavelli Akur-
eyringa. Bæjarbúar mæta öskr-
andi illir af áratuga heift út í
Reykjavík, sem brýst öll út gegn
KR-ingum.
Frelsi í augsýn
Margir Akureyringar hafa
þjáðst af minnimáttarkennd
gagnvart Reykvfldngum. Ef
maður ljóstraði því upp að maður
væri Reykvíkingur var næstum
öruggt að fá athugasemd á borð
við þessar „Ja, ég hef nú aldrei
stoppað nema 3 daga f röð í þeim
bæ“, - eða: „Ég rata nú ekkert
þar“. Sumir sögðu: „Hvemig er
það, er ekki sífelld gjóla þarna í
Reykjavík?"
Hvflíkur óþarfi að blygðast sín
fýrir Akureyri! En nú er „Dim-
malætting" við sjóndeildarhring.
(Dimmalætting er færeyska og
þýðir eiginlega dimmu-léttir, eða
dagsbrún). Akureyringar eru
komnir með ísiandsbikarinn í
fótbolta og nú halda þeim engin
bönd.
16 SÍÐA-NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 1. desember 1989