Þjóðviljinn - 01.12.1989, Blaðsíða 21

Þegar fjörið
fer að dofna
Einar Kárason
Fyrirheitna landið
Mál og menning 1989.
Það fólk sem Einar Kárason
vakti upp til lífsins í Gulleyjunni
og Þegar djöflaeyjan rís, Thule-
fólkið, fjölskyldan í Gamla hús-
inu, í Nýja kofanum, það liggur
ekki kyrrt. Höfundur sendir þá til
fyrirheitna landsins, Ameríku,
Munda Doliýjarson (og það er
hann sem hefur orðið í sögunni)
og Manna sem er sífellt að safna
efni í bók - hann er sonur Fíu og
Tóta. (Skrýtið annars og
skemmtilegt að það skuli vera
sjálfsagt mál að tala sisona um
ættfræði upp úr skáldsögu, rétt
eins og „pakkið“ úr Gamla hús-
inu væru Thorsarar eða Briem-
ar). Þar vestra hitta þeir ferða-
langar fyrir hálfbróður Munda,
biljarðsnillinginn kolruglaða,
Bóbó. Og þeir leggja í langferð til
að finna Badda og móður hans
sem hafa tekið upp einskonar síg-
aunalífshætti í lösnu hjólhýsi og
það er náttúrlega byrjað að sukka
eins og fara gerir. Þegar fjörið fer
að dofna fara þeir frændur á slóð-
ir frumherja rokksins, reyna að
lyfta sér á kreik í ljómanum af
minningu Elvisar Presley en
hrekjast við illan leik frá rokk-
kóngsborg Memphis í Tennessee
barðir, rændir, fullir, ælandi - æ
getur ekki amman Gógo hjálpað
okkur að komast heim?
Við hliðina á þessari sögu er
ýmislegt rifjað upp frá fyrri tíðum
Badda og ættmóðurina Karólínu
spákonu og aðdraganda þess að
þeir Mundi og Manni ákváðu að
þeir yrðu að fara til Ameríku að
„hitta leifarnar af fjölskyldunni
og uppruna vestrænnar rokk-
menningar. Fara í rannsóknar-
leiðangur".
Eins og menn muna af hinum
fyrri bókum bálksins átti fólk
hennar í sér heilmikið púður til
gamanmála og harma. En nú hef-
ur sumblið staðið mjög lengi og
þreytan breiðir úr sér um sálar-
kirnurnar. Það segir réttilega í
bókarkynningu, að vesturfarar
ætli að „endurlifa gömlu sögurn-
ar og goðsagnirnar og fjörið og
lætin“. Þeir sitja svo uppi með
þann sígilda sannleik að enginn
ætti að fara til fyrirheitna lands-
ÁRNI BERGMANN
ins, því það er ekki til. Þar við
bætist ofursönn skáldskaparút-
færsla á þeirri alkunnu stað -
reynd, að þegar menn hafa drukk-
ið nógu lengi þá hætta þeir að
hafa gaman af því.
Það skal segjast eins og er: ekki
var það lífsnauðsyn að fram-
lengja líf Thulefólksins með enn
einni bók í bálkinn. Það bætist
ekki neitt að ráði við það sem við
um það vissum —sumt er barasta
ítrekað eins og sitthvað um sam-
band elsku aumingja djöfuls
drengsins hans Badda og Línu
spákonu. Það er líka um margt
torvelt að leysa þann hnút svo vel
fari að halda áfram þeim glað-
beitta tóni sem setur mjög svip
sinn á fyrri bækur sagnabálksins
og vera um leið að segja sögu sem
er í eðli sínu mjög dapurleg.
Einar Kárason
Það ferst,
það ferst
Ekki þar fyrir: Einar Kárason
er reyndur höfundur og um margt
úrræðagóður. Hann kemst ekki í
óráðsíu með sitt fólk. Hann kem-
ur skýrt og skilmerkilega til skila
þessu spennufalli lífsins, ömur-
leikanum sem þeir uppskera sem
setja allt sitt traust á að það sé
hægt að framlengja fjörið í partíi
lífsins:
„Við vorum eins og hópur
menntaskólakrakka í kókauglýs-
ingu, fimm saman; ísskápnum
svipt upp og dreginn fram bjór og
allskyns góðgæti, menn spörkuðu
af sér skónum hingað og þangað
og einhver setti Elvis á botn í
græjunum. Við Bóbó hlömmuð-
um okkur niður í sófann með
tvær bjórdósir hvor og samlokur
sem við náðum varla utan um og
sungum með Elvis: Suspicious
Minds. Það var eitthvað svo gott
að fá næringu og kaldan bjórinn
að vellíðanin steyptist yfir okkur,
við vorum í Ameríku og þarna
var Baddi frændi sjálfur og Elvis
á fóninum og við sögðum sam-
tímis hvor við annan með ham-
ingjuglæður í augunum:
Vá maður, það er eins og við
séum komnir heim í Gamla hús-
ið.“
Sagan er svo um það að gaman-
ið lekur af samkvæminu hvað
sem reynt er, leysist upp í rugl og
fólsku og ráðleysi, sem er ágæt-
lega til skila haldið, eins og fyrr
segir. Og kannski þó hvergi betur
en í útsmoginni lýsingu á pfla-
grímsferðinni til Elvisborgar í
Tennessee, sem endar á því að
íslands óhamingju verður allt að
vopni eins og gefið er til kynna í
kaflafyrirsögn: Bóbó er laminn í
klessu, frændurnir flýja undir
bjórvotan pilsfald ömmu....
íslands óhamingja var nefnd.
Það er nú svo. Við eigum þess
vissulega kost að lesa söguna með
forvitni sem nær út fyrir það
sukksama lið sem skipast í per-
sónusveit hennar. Við getum vel
haft íslandsbúa kæra í huga alla
saman, hvernig þeir stritast laf-
móðir við að skemmta sér og
hlaupa á eftir mýrarljósum glóru-
lausir eins og andskotinn hafi
stungið æðiberi upp í þeirra rass.
Það er ekki nauðsynlegt að lesa
bókina á þann veg, en það sakar
ekki.
Arni Bergmann
í sælunnar reit á Sauðárkróki
Glampar á götu. Veraldarsaga Sauð-
kræklings.
Æskuminningar Björns Jönssonar
læknis.
Kápu- og myndskreytingar Jóhannes
Geir.
Bókaútgáfan Skjaldborg 1989.
Bjón Jónsson, læknir í Manito-
ba, hefur fært í letur stóra bók um
uppvaxtarár sín á Króknum um
það bil sem syndafall kreppunnar
sló heiminn, en Björn er fæddur
1920. Hann fékk snemma viður-
nefnið Bjössi Bomm og gengst
við því sem oftast í sögu sinni.
Er nú skemmst frá því að segja
að þessi minningabók er skrifuð
af miklu fjöri og galsa og styðst
við gnótt minninga, gott ef ekki
ofgnótt. Að minnsta kosti verður
lesandinn aldrei var við þá synd
sem algeng er í minningabókum,
að verið sé að teygja mjög lop-
ann, rétt eins og aðstandendur
bókarinnar séu orðnir langeygir
eftir því að komið sé í bókar-
lengd. Ekki hann Bjössi Bomm.
Hann man allan skrattann:
prestasögur, undarlegan skáld-
skap, bflstjórasögur, atferli
merkra bátasmiða, kassabflahug-
vitsamstráka, allarlyktirsjávar-
plássins, allt sem strákum dettur í
hug að gera úr möguleikum sín-
um á því að stýra hlandbunu.
Hann fer ekki síst mjög nákvæm-
□ífelf^
(ii'itijfMJ
lill iillll '
í'Trrn
/ * , . .
Isleifur og Bjössi kveðast á í búðinni. Ein af teikningum Jóhannesar
Geirs.
lega í alla mögulega og ómögu-
lega leiki krakka í plássi: það er
til dæmis vafasamt að nokkur hafi
fest á blað jafn ítarlegan fróðleik
um bogfimi (og bogaspellvirki)
stráka og Björn Jónsson. í þessu
efni hefur höfundur tekið mark á
fyrirmælum Þórbergs um að
menn skuli ekki segja svona hér-
umbil frá því sem þeir skrifa um
heldur fylgja vel eftir.
Penni Bjössa Bomm er fjör-
kálfur en ekki agaður að sama
skapi og er það til baga. Það kem-
ur oftar en ekki fyrir að eitt sögu-
efni ekki bara hreyfir við öðru,
heldur hleypir því strax upp á sig
með gassa: Ekki er fyrr farið að
segja frá ástinni en hoppað er í þá
lífsreynslu sem fæst í bakaríum,
síðan liggur leiðin snarlega bæði í
sfldarævintýri og sundurvirk áhrif
pólitíkurinnar. Hefði Björn
læknir mátt læra margt þarflegt
um kompósisjón af bróður sínum
Jóhannesi Geir, sem teiknar ag-
aðar og skemmtilegar myndir í
þessa bók.
Fagur eða
Ijótur heimur?
Hver er hann svo þessi heimur,
þessi Sauðárkrókur, þessi veröld
sem var? Bókin segir fyrst og
fremst að þetta sé merkur heimur
og fagur. Plássið er fullt af ungum
og gömlum snillingum, snilling-
um í því að pissa, bruna á sleða,
yrkja hæpnar vísur, hamra járn
og smíða báta. f þessu plássi er
beykirinn ekki bara að drífa
gjarðir niður á tunnu, hann er
eiginlega að spila á hörpu. Hér er
allt það sem hugurinn girnist:
einn efnilegur Sauðkræklingur
hefur meira að segja tekið sig til
og leyst gátuna um guð: guð er
stuttbylgjuhreyfing sem fer
hraðar en ljósið. Jamm það held
ég. Þetta er líka mjög góður
heimur, það er engin illska í
mönnum að heitið geti, mein-
laust þótt fjúki í menn litla stund
út af hrekkjum eða pólutík.
Plássið er ekki síst ríkt af góðum
konum sem ganga strák í móður-
stað hvenær sem þarf. Ekkert er
illt nema dauðinn og við hann tjó-
ir ekki að deila. Ekki nema von
að Bjössi Bomm sé sáttur við til-
veruna, ætlar alltaf að vera strák-
ur og ef hann neyðist til að verða
stór ætlar hann að bæta sér það
upp með því að éta vínarbrauð.
Nú er að spyrja sjálfan sig:
hvernig stendur á því að í bók-
menntum þeirrar samtíðar sem
nú er orðinn fjórði áratugurinn er
sjávarplássið einhver allt annar
og grimmari veruleiki en það er
orðið í minningabókum okkar
tíma? Áður: slor, þrældómur,
harður slagur fyrir lífsbaráttunni
(sama hvort við rifjum upp Svið-
insvík eða Vestmannaeyjar The-
ódórs Fririkssonar). Nú eru þessi
pláss sælunnar reitur með nokkr-
um hætti - og ekki bara hjá
Bjössa Bomm. Hvað hefur gerst?
Erum við svona dugleg við að
breyta fortíðinni okkur í hag?
Eftir formúlunni: ég sætti mig
ekki við annað en ég hafi átt
skemtilegri og innihaldsríkari
bernsku en nú er boðið upp á í
allsnægtasukkinu. Má vera. Alt-
ént minnir það misræmi sem hér
er um getið á það, að reyndar er
nostalgían, söknuður eftir veröld
sem var, eitt helsta einkenni ís-
lensks samfélags, sem breytist
svo ört að menn vita ekki stund-
inni lengur hvar þeir eru niður
komnir í heiminum.
Árni Bergmann
Föstudagur 1. desember 1989 NYTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 21