Þjóðviljinn - 01.12.1989, Blaðsíða 22
ÓLAFUR
GÍSLASON
7— z 3 T 5 ¥ (o 9? 2 'j )D 9? i K
J2 /3 /s1 9? iS' ¥ V 1Z 10 )€ W 2Í> y
)€ V 10 W V 10 n 10 w d IV 12 11> JiT
)1 isT w lí? V )Z w V )U /Z ZD )U
V zo * w y r )S )Z w )£ * lt>
10 7- 9? >1 w ? 9? n 11 w 9? ¥
«7 / W~ 7- V 1 /sr /V- /0 )su n 20 r /0 )S
10 & 2? 1$ S7 zv u 11 /s ¥ y
w Zí> /<7 w * r /€ Ý /i V ? 7~ IV
& d IV )¥ 9? ) iJL ísr Zs' fí to r XV IZ
£ d V )Z zo W M 22 ur /f /s
V % IH <? 10 y r V 26' )¥ 2S
1! "r tö w 9? /0 Jl /sr 9? /s 22 y /4
AÁBDÐEÉFGHIÍJKLMNOÓPRSTUÚVXYÝÞ/EÖ
Krossgáta nr. 72
Setjið rétta stafi í reitina hér fyrir neðan. Þeir mynda þá örnefni. Sendið
þetta nafn sem lausn á krossgátunni til Þjóðviljans, Síðumúla 6,
Reykjavík, merkt: „Krossgáta nr. 72“. Skilafresturerþrjárvikur. Verð-
launin verða send til vinningshafa.
CUHHAl; i)£liF.DIKTSSC)rt
SNÖRItl SKÁI.Ð
í HBYKHOLTJ
5" /3 22 )S /á> )2 12 /9 zo
Lausnarorð á Krossgátu nr. 69 var Heiðargjá. Dregið var úr réttum Verðlaun fyrir krossgátu nr. 72 er
lausnum og upp kom nafn Ingólfs Þrastarsonar, Mörk í Kelduhverfi, bókin Snorri skáld í Reykholti eftir
N-Þing. Hann fær senda bókina Grískar þjóðsögur og ævintýri í Gunnar Benediktsson, sem
þýðingu Friðriks Þórðarsonar og útgáfu Máls og menningar frá 1962. Heimskringla gaf út árið 1957.
FJÖLSKYLDAN
S3GTRYGGUR
JÓNSSON
Fyrirtíðaspenna
Það gerist nokkuð oftað til mín
leita konur, sem kvarta undan
skapbreytingum, þunglyndi,
reiðiköstum, ofátslöngun o.fl.,
sem gangi yfir með reglulegu
millibili, án þess að þær tengi það
neinu sérstöku. Einnig kemur
fyrir að þær tengi það sjálfar
mánaðarlegum blæðingum.
Fyrirbæri þetta hefur verið þekkt
um langan aldur og oft notað
gegn konum, bæði af þeim sjálf-
um, og ekki síður af eigin-
mönnum þeirra eða öðrum
mönnum. „Ertu nú að fara að
byrja?“ er ekki óalgeng spurning,
sem konur fá, þegar þær eru
óvenju spenntar og reiðar. Oftast
í nokkuð niðrandi tón og gert til
þess að kveða þær í kútinn í eitt
skipti fyrir öll. Þá er ekki óal-
gengt að þær segi sjálfar, þegar
þær hafa verið óvenjuhvassyrtar
eða illa fyrir kallaðar: „Æ, ég er
bara að byrja þetta mánaðar-
lega.“ Þannig firra þær sig ábyrgð
á sínum eigin aðgerðum.
Þannig hefur fyrirtíðaspenna,
sem vissulega er til og í raun
mikið vandamál fyrir margar
konur verið misnotuð til þess að
þagga niður í þeim og firra þær
ábyrgð á eigin vanlíðan, kröfum
eða tilfinningum. Hitt er svo ann-
að mál, að fyrirtíðaspenna hefur
verið rannsóknarefni lækna og
ýmissa annarra í langan tíma og
margt verið reynt til þess að ráða
bót á vandamálinu. Eg tl að tími
sé kominn til að nálgast málið á
þann hátt að taka fyrirtíðaspennu
alvarlega og hætta að ofnota hug-
takið í tíma og ótíma til niðuriæ-
gingar fyrir konur. Konur ættu þá
að geta nálgast málið á málefna-
legan hátt, athugað á marktækan
hátt hvort um fyrirtíðaspennu er
að ræða eða eitthvað annað og
leita sér aðstoðar í samræmi við
þær niðurstöður.
Nýlega komst ég yfir bók eftir
breska konu, sem jafnframt er
kvensjúkdómalæknir og hefur
rannsakað fyrirtíðaspennu í
langan tíma. Hún skilgreinir
fyrirtíðaspennu á eftirfaradi hátt:
„Fyrirtíðaspenna er safn líkam-
legra og andlegra breytinga, sem
hefjast einhversstaðar á tímabil-
inu tveim til fjórtán dögum fyrir
blæðingar og lýkur nánast um
leið og blæðingar hefjast. “ Það er
svo rétt að hafa það í huga, að
tilviljun ein getur ráðið að slíkar
líkamlegar eða andlegar
breytingar gerist rétt fyrir blæð-
ingar. Það er þess vegna rétt fyrir
konu, sem grunar að hún þjáist af
fyrirtíðaspennu að kortleggja
þessar breytingar í einhverja
mánuði áður en hún slær því föstu
um að fyrirtíðaspennu sé að
ræða, en ekki einhverja aðra
þætti sem spili þar inn í. Það er
auðvelt að skrifa niður lista í
hverjum mánuði yfir þær
breytingar, sem konan telur sig
verða fyrir og bera hann saman
við listann hér á eftir. Ef mikil
fylgni er þar á milli, er mjög lík-
legt að um fyrirtíðaspennu sé að
ræða. Mjög þýðingarmikil atriði í
þessu sambandi er hvenær
breytingarnar hætta. Ef um fyrir-
tíðaspennu er að ræða, hverfa
þær, eins og nafnið bendir til,
nánast um leið og blæðingar
byrja.
MATUR
Ávaxtakarfa
Caravaggios
Nú fer skammdegið í hönd, og
fátt er þá betur við hæfi en að
neyta sumarsólarinnar og ylsins í
því formi sem náttúran hefur af
hugviti sínu skilið eftir í suðræn-
um aldinum. Ávaxtakarfa Cara-
vaggios sýnir okkur þetta um-
breytta sólskin í frægu málverki,
sem markar þáttaskil í listasög-
unni: það var fyrsta kyrral-
ífsmálverkið.
Löngu er nú liðin sú tíð, að
ávextir væru ekki á boðstólnum
hér á landi nema í desember og
allir uppseldir á jólum. En ég
man þá tíð að menn voru í kapp-
hlaupi um síðustu eplakassana
skömmu fyrir jól, og það var sér-
stök hátíðarstund þegar kassinn
var opnaður á eldhúsgólfinu og
eplailmurinn fyllti húsið. Þá var
ekki verið að hafa fyrir því að
flysja eplin og fátt skilið eftir eða
nokkuð: nautnin sem fólst í því
að bíta fyrsta bitann úr rauðu og
safamiklu epli var meiri en nokk-
ur Adam í Paradís gat ímyndað
sér.
Slíka nautn þekkja íslensk
börn ekki lengur, því ávextir eru
nú á hvers manns borði árið um
kring. En skammdegið er engu
að síður tími ávaxtanna: aldrei
hefur úrvalið verið meira. Það er
bara að kunna að nota það. Hafið
þið prófað að gera jafn einfaldan
hlut og salat úr niðurskornum
ferskum ávöxtum? Sneiðið niður
epli, perur, appelsínur, melónu,
kíwí, banana og vínber og sykrið
og kreistið sítrónusafa útá eða
jafnvel svolítið af hvítvíni. Og
sjá: ávextirnir verða betri þegar
þeir taka bragð hver af öðrum!
Fátt er betra í skammdeginu en
að njóta sumarsólarinnar úr slíkri
salatskál.
Helstu líkamlegu breytingarn-
ar eru: Aukin þyngd, bjúgur (t.d.
á maga, á fingrum, fótleggjum
eða á ökklum), vanlíðan í brjóst-
um (finnast þau stækka, vera við-
kvæm, vera þung ofl.), höfuð-
verkur, migreniköst, stirðleiki
eða vanlíðan í vöðvum, minnkað
þvaglát, brytingar á hörundi, svo
sem blettir, bólur, hvítablettir og
óskýranlegt mar, sársaukafullar
blæðingar, breytingar á matarlyst
(annað hvort minni matarlyst eða
aukin löngun í fitandi fæðu),
breytingar á svefni (annað hvort
lítill svefn eða miklu meiri svefn
en venjulega), klunnaskapur og
aukin mistök af slíkum völdum,
minna þol gagnvart líkamlegri á-
reynslu, sársauki í augum,
þrengsli í nösum, ofnæmisvið-
brögð, aukin köst, ef um astma
eða flogaveiki er að ræða, ógleði
og yfirliðagirni.
Helstu andlegu breytingar eru:
Viðkvæmni, skapbræði, þung-
lyndi, sem hefur í för með sér
skort á sjálfstrausti og þá tilfinn-
ingu að vera einskis virði , áhuga-
leysi, einbeitningarskortur, lé-
legt minni, tilhneiging til árásar-
girni og/eða líkamlegs ofbeldis,
léleg stjórnun tilfinninga, órök-
ræn tilfinningaviðbrögð, minni
orka, einkum til að leysa andleg
vandamál, lítil eða engin löngun
til kynlífs, mjög sterk löngun til
ofáts, ótengt svengd, tilhneiging
til misnotkunar á áfengi, aukin
tilhneiging til að nota lyf almennt
og óbeit á eiginmanni.
Fyrir sumum konum getur það
verið augljóst, að fyrirtíðaspenna
hrjáir þær, einkum ef þær sjá að
stór hluti þeirra breytinga, sem
nefndar eru hér að framan á við
þær, en þær konur eru einnig
margar sem aldrei hafa leitt hug-
ann að því að um fyrirtíðaspennu
geti verið að ræða og hugtakið
getur verið þeim framandi. Þess
vegna er mjög mikilvægt fyrir
þessar konur að halda dagbók í
nokkurn tíma yfir þær breytingar
sem þær telja sig verða fyrir.
í næstu grein mun ég fjalla um
orsakir fyrirtíðaspennu og nýj-
ustu uppgötvanir á því sviði, sem
leitt hafa til þess að mjög margar
konur hafa fengið bót á þessum
annars mjög svo illræmda kvilla.
Þeir sem hafa áhuga á aö fræðast um eitthvert
ákveðið efni varðandi fjölskylduna geta skrifað.
Merkiö umslagið: Fjölskyldan; Nýtt Helgarblað,
Þjóðviljanum, Síðumúla 6, Reykjavík.
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 1. desember 1989