Þjóðviljinn - 07.12.1989, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKÖRIÐ
Bókaútgáfan
heldur
upp á afmæli
Félag íslenskra bókaútgefenda hélt upp á hundrað ára
afmæli sitt í fyrrakvöld. Eins og menn vita hefur félagið
minnst afmælisins á sinn hátt með því að efna í bókmennta-
verðlaun og var í afmælisveislu þess skýrt frá þeim tíu
bókum sem dómnefnd, skipuð fulltrúum allskonar samtaka
sem og forsetaembættisins, telur athyglisverðastar þeirra
sem út koma á þessu ári.
Um leið og tekið skal undir árnaðaróskir til bókaútgefenda
er rétt að fara nokkrum orðum um þýðingu þeirra verðlauna
sem nú er til stofnað. Það er að vísu ekki nema eðlilegt, að
um leið og af stað er farið með bókmenntaverðlaun komi
upp gagnrýnar raddir. Bæði vegna þess að allir vita að slys
af einhverju tagi eru nánast óhjákvæmileg þegar nefndir
manna eru settar til að vega saman kosti bóka og geta þá
lent i einni syrpu jafnt fræðirit sem skáldskapur. Og svo
vegna þess, að verðlaunin sem nú ertil stofnað eru bersýni-
lega tengd auglýsingum: það gefur auga leið að þær bækur
sem í undanúrslit komast fá nokkra lyftingu í vitund almenn-
ings, miðað við aðrar.
Það sem nú síðast var nefnt hefur þó sinn kost. Tilnefning-
in er nefnilega líklegri til að beina athygli meir að
sannkölluðum nýjum íslenskum bókmenntum en nokkuð
svotilviljanakenndir „metsölulistar“ sem fjölmiðlar hafa soð-
ið saman á bókavertíð og hafa í reynd ráðið alltof miklu um
markaðsvelgengni bóka. í annan stað er það nú svo, að
bókmenntaverðlaun gefa mörg áleitin tilefni til þess að fjalla
um bókmenntir og stöðu þeirra. Og skrýtið reyndar, þegar
að er gáð, að með þjóð sem svo mjög vill tengja nafn sitt við
bækur sem íslendingar skuli ekki hafa fyrr verið á fót komið
bókmenntaverðlaunum sem um munar.
Það kom fram í ræðum í afmælishófi bókaútgefenda að
útgáfa er mikil að vöxtum um þessar mundir. Fjöldi titla
nálgast þúsundið á þessu ári og þar af eru meira en 600
bækur í orðsins fyllstu merkingu. Samanlagt upplag þess-
ara bóka er tölvert á aðra miljón eintaka. Andspænis þeim
háu tölum erum við rækilega á það minnt, að bækur eru til
óendanlega margra hluta hafðar og af margskonar hvötum
saman settar og út gefnar. Það er ekkert eðlilegra en að
mönnum finnist einatt að samheitið „bókin“ segi harla lítið
um allan þann varning sem undir þetta orð fellur. Og þar
með að nauðsyn sé að gera sem mestan greinarmun á þeim
bókum sem máli skipta fyrir sómasamlegt menningarlíf í
landinu og þeim sem litlu varða.
En þegar menn hneykslast á flóði fljótaskriftarbóka og
léttmetis af ýmsu tagi er eins gott að hafa það í huga, að það
er ekki til komið í gær að menn láti slæmt hlutfall milli merkra
bóka og lélegra sér til armæðu verða. Gleymum ekki beisk-
legum orðum Jónasar Hallgrímssonar um afþreyingarbók-
menntirhanstíma, rímurnar. Þaðskiptirekki höfuðmáli hvort
marklitlar en söluþægar bækur verða nokkrum tugum fleiri
eða færri á ári hverju. Menningarleg staða bókaútgáfu verð-
ur ekki slæm fyrr en markaðssjónarmið gerast svo frek að
þau sannarlega koma í veg fyrir að merkar bækur komi út.
Formaður bókaútgefenda, Jón Karlsson, segir í nýlegu við-
tali: „Það segir sig sjálft að ef markaðslögmálið réði eitt,
myndu ýmsar bækur aldrei koma út.... Forlag sem vill
standa undir nafni telur það skyldu sína að gefa út verk sem
hafa menningarlegt og bókmenntalegt gildi“. Betur að satt
reynist um langa framtíð. Við skulum nota hátíðlegt tækifæri
til að láta í Ijósi þá von, að köld markaðshyggja verði aldrei
einráð í bókaútgáfu - né heldur visni menningarvilji íslend-
inga sjálfra í þeim mæli að útgáfa góðra bóka þurfi að
breytast í einskonar líknarstarfsemi.
VfTTOG BREITT
Enn á götuvígunum
Mikið hagræði er ad því fyrir
austur-þýska sósíalista að skörð
hafa verið rofín í múrinn sem
reistur var til dýrðar Marx og
iærisveinum hans og að morðóðir
hundar gæta ekki lengur vestur-
landamæranna. Forystumenn í
Einingarflokki sósíalista ciga nú
hægt um vik að flýja vesturyfir eftir
að þeir eru afhjúpaðir ofbeldis-
menn gegn þjóð sinni og gcgnum-
spilltir ræningjar og vopnasölu-
menn.
Einingarflokkur sósfalista er
hruninn og enn sem komið er hefur
enginn alþýðuflokksmaður gerst
hækja til að halda honum upprétt-
um um sinn.
Farið er að lýsa eftir forystusauð-
anna í Austur-Evrópu eru friðsam-
leg fjöldamótmæli, þar sem hundr-
uð þúsunda andófsmanna flykkjast
á stræti og torg og krefjast lýðrétt-
inda og réttlætis.
Valdagírugar og spilltar óheilla-
auðvitað aðeins við um umfjölh
um sósfalísk rfki f fjórum heimsá
um. Þar er ekki maðkurinn í m>
unni og hefur aldrei verið og eng
skuggahliðar í augsýn, enda geng
seint að moka út úr því haughi
sem safnast hefur upp í um fim
áratuga skeið á málgagninu.
Þjóðviljaleiðari lýsir samkeni
með ofbeldismönnum og minni
þeirrar sælu tíðar þegar „marj
vinstrimenn höfðu sérstakan
rökstuddan fmigust á ákveðin
ofuráherslu á lög og reglu í samf
laginu.“ Síðar: „Þessi andi
byggðist á þeirri skoðun að þjó
félagið væri helsjúkt, en hagsmur
valdstéttanna tryggðir með ósvíf
um brögðum."
Ofbeldi Tímans
Aðstoðarritstjóri Tímans
beitir Þjóðviljann ofbeldi í þætt-
inum Vítt og breitt í gær, með
harkalegri misþyrmingu á um-
mælum úr forystugrein Þjóðvilj-
ans. í Tímanum er þessi fráleita
fullyrðing: „Þjóðviljaleiðari lýsir
samkennd með ofbeldis-
mönnum“. Tilefnið er forystu-
grein Þjóðviljans 5. desember sl.,
þar sem þeirri spurningu er varp-
að fram, hvort finna megi ein-
hverjar félagslegar skýringar á
auknu ofbeldi í Reykjavík.
Fjarri fór því að Þjóðviljinn
bæri blak af ofbeldismönnum eða
lýsti „samkennd“ með þeim.
Hins vegar efast hann um þá skil-
greiningu lögreglustjórans í
Reykjavík, Böðvars Bragasonar,
sem segir ofbeldið vera „upp úr
þurru“. Það eru einhverjar for-
sendur að baki illverkunum.
Leiðari Þjóðviljans er hvatning
til að menn reyni að skilja orsakir
vandans.
Hver getur verið skýring þess,
að Tímanum finnst heppilegt að
væna Þjóðviljann um dekur við
„skrflmennsku og ofbeldisæði",
þegar minnt er á stúdentaóeirð-
irnar upp úr 1.968? Hér var bent á
það, að margar kröfur stúdenta
voru réttmætar. Hins vegar var
gert grín að röksemdafærslu stú-
denta eins og hún tíðkaðist oft
þá. Baráttumál námsmanna-
hreyfinganna hafa náð fram að
ganga víðs vegar í þjóðfélaginu,
eins og einn foringjanna í París
‘68, Daniel Cohn-Bendit, benti
á, í fróðlegu sjónvarpsviðtali við
Arthúr Björgvin Bollason 1988.
„Rauði-Danni“ sagði við okk-
ar Arthúr: „Við sigruðum
þjóðfélagslega, en töpuðum póli-
tískt.“ Með því átti hann við, að
stúdentahreyfingarnar urðu ekki
varanlegt pólitískt afl og að engin
heildarhreyfing hélt merkjum
hennar á lofti. Hins vegar bera
umbætur í félagskerfi og
menntamálum, en ekki síst um-
hverfismálum og valddreifingu,
augljós merki þess að 68-
kynslóðin er sest í valdastólana.
Og það var einmitt ein undirrót
óeirðanna á sínum tíma, að um-
bóta var þörf, unga fólkið hafði
rekið sig á veggi sem þurftu að
láta undan.
Framferði bæði stúdenta og
lögreglu var hins vegar með
ódæmum stundum. í leiðaranum
var rifjað upp á hvaða forsendum
menn réttlættu ofstopa sinn þá.
Það var ekki heiðarleg réttlæting
á þeim tíma, heldur öfgar, og það
er heldur ekki heiðarleg blaða-
mennska á Tímanum að gera
Þjóðviljanum upp aðdáun og af-
sakanir á ofbeldi.
í umræddum leiðara Þjóðvilj-
ans var spurt í lokin: „Er harkan í
viðskiptum á öðrum stöðum í
samfélaginu orðin slík, að hún
endurspeglist á götunum?“ Á
bak við þessi orð er m.a. eftirfar-
andi upprifjun: Dómsmálum í
Reykjavík vegna vanskila í
fjármálum hefur fjölgað úr 2000 á
ári fyrir 10 árum í 20 þúsund
núna. Gjaldþrot og uppboð
skella á eins og flóðbylgjur. Á
sama tíma er upplýst, að launa-
misrétti milli kynja og tekjumun-
ur á hálaunafólki og láglauna-
f ólki er langtum meiri á íslandi
en á öðrum Norðurlöndum.
Framhjá því verður ekki
gengið, að á sama tíma og ofbeldi
ungmenna fer vaxandi í þessu
samfélagi, hafa aldrei fleiri ung-
menni horft upp á sína nánustu
eða kunningjafólk í sárum vegna
fjárhagslegs skipbrots og brot-
inna heimila. 1989 er mesta
gjaldþrotaár sögunnar í Reykja-
vík, þau verða að líkindum ríf-
lega 2100 talsins, miðað við rúm
900 árið 1986. Þetta er „ár von-
leysis og brostinna vona“ eins og
DV orðar það á þriðjudaginn.
Þess vegna er spurt: Sýnir þetta
samfélag unga fólkinu vígtennur
sínar með þeim hætti að það bíti á
móti? Þetta er ekki fullyrðing,
eins og Tíminn heldur fram, hvað
þá réttlæting. Þetta er spurning.
Sú frammistaða aðstoðarritstjóra
Tímans að drepa brýnu umræðu-
efni á dreif með þessum höggum
vekur líka spurningar.
Ofbeldi í
Laugardalshöll
Mörgum þótti kyndugt að sjá
og heyra einn fréttamanna Stöðv-
ar 2 flytja fréttaskýringu um of-
beldi á þriðjudagskvöldi, ný-
kærðan til aganefndar og dóm-
stóls Handknattssambands ís-
lands fyrir að gera aðsúg að
handknattleiksdómara í Laugar-
dalshöll sl. laugardagskvöld. Þar
höfðu Víkingur og HK ást við, en
fréttamaðurinn og félagi hans
verið svo ósáttir við tilveruna, að
fyrst kom til andlegs ofbeldis í
formi fúkyrða og hundskamma,
en síðan hlaut dómarinn högg.
Þar var þó ekki fréttamaðurinn,
heldur félagi hans að verki.
E>ekking Schramara
á þjóðfélaginu
Margt er hulið í þjóðfélagi
okkar eða óljóst jafnvel fróðustu
mönnum. Ellert B. Schram rit-
stjóri DV ritar í gær í forystugrein
blaðsins: „...þau eru rýr, sjó-
mannslaunin, þegar skipin eru
bundin við bryggju.“
Ellert, þau eru að jafnaði eng-
in. Það er furðu lítt þekkt stað-
reynd, að sjómenn hafa ekki fast-
ráðningu. Þótt maður hafi starfað
árum saman við góðan orðstír á
sama fleyi er uppsagnarfrestur
undirmanna ekki nema 7 dagar
skv. lögum. Atvinnuöryggið er
nánast ekkert. Sums staðar hafa
félög að vísu náð lengri fresti
gegnum kjarasamninga og hjá yf-
irmönnum er 3 mán. uppsagnar-
frestur.
Schramararnir eru kannski
ekki á hverjum degi að þvælast
innanum sjóarana, svo þetta
orðalag er skiljanlegt, en það
vakti hins vegar mikla furðu, að
þeir geta enn farið í mjólkurbúð-
ir. Við hin, þessi óbreyttu, mátt-
um sætta okkur við það fyrir 14
árum, árið 1975, að mjólkurbúðir
voru lagðar niður.
Þetta upplýsir Bryndís Schram
í nýjasta hefti af tímaritinu
Mannlífi: „Ég er mjög léttlynd að
eðlisfari. Eg þarf ekki annað en
skreppa út í mjólkurbúð eða til
fisksalanna minna til að gleyma
öllum áhyggjum og hlæja á ný.“
Nú vitum við að Bryndís er hin
hagsýna húsmóðir og hlýtur að
kaupa inn sjálf, svo ekki er um
vanþekkingu að sakast. Sú stað-
reynd að hún kemst enn í mjólk-
urbúð og blaðamaðurinn hefur
heldur ekki lagfært þetta bendir
eindregið til þess að í Reykjavík
séu einhverjar sérstakar „doll-
arabúðir" fyrir gæðingana og ein
af þeim sé leynileg mjólkurbúð.
Ætli Pressan sé komin á sporið?
-óht
pJÓÐVILJINN
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími: 681333 ,
Kvöldsími: 681348
Símfax:681935 !
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Rltatjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrlr blaðamenn: Dagur Þorleifsson, ElíasMar (pr.).Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, HeimirMárPótursson, Hildur Finnsdóttir(pr.),
Ingibjörg Þorsteinsdóttir, Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), Lilja Gunnarsdóttir, Ólafur Gíslason.Þorf innur Ömarsson
(íþr.), Þröstur Haraldsson.
Skrifatofuatjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglyslngastjóri: OlgaClausen.
Auglyslngar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Simavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílatjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjórl: Guðrúnöísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsia, afgreiðsia, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Sfmfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð f lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140kr.
Áskr iftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 7. desember 1989