Þjóðviljinn - 08.12.1989, Blaðsíða 26

r-1 z 3 Y 7— Z— 7 y 2 3 3~ s? )0 ll 7
7ZTi 0 Fy5 T? 7- iT 52 / 17 )7 /2 V
s SLO Zi ll 13 20 V Y 3 Tl~ rr )io
7 5? /H 2.2 )3 3 l(p J3 23 7 TT~ 13 n 1
JÍT 2Y V v- zo U d Ý ib 15 Z‘2 5? ¥
zo Zi u? T II W r 7~ zt> ZO V u 23
u Z2 u Z! 5? iz /$ li 22 13 17 ItT 22
5? 23 ii te 5? ¥ U 02 17 02 1 l<7 12
Y IZ. 9 X i(p 11 \b V ZT' Ý > 22 * l
7 y U )b V 2t> Y / 52 fÍ )<° /5' 15' S2
V lb 13 l*> 5? T u )# 22 u Y 10 1*1
7 TT~ Mp I6~ W ie TtJa’ 52 3/ 13 U 52 23
2./ V 3 5? )& )Z t V " z zJ? o? )S a 13
AÁBDÐEÉFGHIÍJKLMNOÓPRSTUÚVXYÝÞÆÖ
Krossgáta nr. 73
Setjið rétta stafi í reitina fyrir neðan. Þeir mynda þá kvenmannsnafn. Sendið
þetta nafn sem lausn á krossgátunni til Þjóðviljans, Síðumúla 6, Reykjavík,
' merkt „Krossgáta nr. 73". Skilafrestur er þrjár vikur. Verðlaunin verða send til
vinningshafa.
Felix Krull
Jáiningar glæíramanns
? 5 2T 23 9 30 2 3 /9 2/
—
Lausnarorðá krossgátu nr. 70 var Friðbjörn. Dregið var úr réttum lausnum, og Verðlaun fyrir krossgátu nr. 73 eru
uppkom nafn HarðarSmára Jóhannessonar, Hálsaselið, Reykjavík. Hannfær Felix Krull, játningar glæframanns,
senda bókina „Kveðja frá Akureyri", minningar Richardts Ryel gefnar út af skáldsaga eftir Thomas Mann i þyð-
Bókaforlagi Odds Björnssonar 1987. 'n9u Kristjáns Arnasonar. Mál og
menning gaf þokma ut 1982.
FJÖLSKYLDAN
SiGTRYGGUR
JÓNSSON
ÓLAFUR
GÍSLASON
MATUR
1 I

JL
Hrísgrjón
með sveppum
íslendingar hafa hefð fyrir því:
að borða hrísgrjón með mjólk,
kanel og sykri, eða þá mauksoðin
með soðnu lambakjöti og karrí-
sósu. Það er í rauninni merkilegt
að okkur skuli ekki hafa dottið í
hug að matreiða þessa undir-
stöðufæðu með fjölbreyttari
hætti, þegar þess er gætt að
möguleikarnir eru nánast óþrjót-
andi.
Hrísgrjón má krydda með
kjöti, fiski eða grænmeti á ótelj-
andi vegu. Þegar það er gert er
mikilvægt að mauksjóða ekki
grjónin, eða láta þau fara í kekki.
Ein aðferð til þess að sjóða
hrísgrjón er sú að setja svolitla
matarolíu í botninn á pottinum
og velta grjónunum upp úr heitri
olíu augnablik áður en vatnið er
sett í. Vatnið er látið hafa um
tveggja sm. borð yfir grjónunum.
Gott er að nota súputening með
fisk-, kjöt- eða grænmetiskrafti,
allt eftir því hvernig krydda á
grjónin. Grjónin eru þá hæfilega
soðin þegar þau hafa drukkið í sig
vökvann eða eftir um það bil 15
mín. við hæga suðu.
Sósuna má gera með ýmsu
móti. Hér skal stungið upp á
sveppasósu.
Efnið í hana er matarolía, 2-3
hvítlauksrif, rauður pipar, ferskir
sveppir eða þurrkaðir villisveppir
sem stundum hafa fengist hér í
búðum, þeytirjómi (einn peli).
Ef sósan er gerð úr þurrkuðum
villisveppum eru þeir fyrst lagðir í
bleyti og mýktir upp. Það flýtir
fyrir að velgja undir þeim um
leið.
Hvítlaukurinn og svolítið af
rauðum pipar er sett í heita olíu
og síðan er sveppunum bætt út í.
Ferskir sveppir eru fljótir að
stikna, en þurrkuðu sveppirnir
þurfa heldur lengri tíma. Hellið
vökvanum af þeim út á grjónin
svo ekkert af bragðinu fari til
spillis. Rjóminn er settur síðast
útí og saltað eftir þörfum. Ekki
skaðar að setja svolitla steinselju
útá líka. Hlutfall á milli hrís-
grjóna og sveppa verða menn að
finna á sér. En sósunni er
blandað út í grjónin, og þetta
verður hinn ljúfasti forréttur,
ekki síðri en hrísgrjónavellingur-
inn. Ef vill má setja rifinn ost útá.
Orsakir fyrirtíðaspennu
í síðasta pistli mínum minntist
ég á bók, sem ég hefði komist í
tæri við um fyrirtíðaspennu. Bók-
in heitir The Premenstruai Pro-
blem og er eftir breska kven-
sjúkdómalækninn Caroline Shre-
eve. í þessum pistli mun ég að
mestu halda mig við hennar upp-
lýsingar, þar sem þetta er ekki
beint á mínu sviði, sem sál-
fræðingur, heldur meira á læknis-
fræðilegu sviði.
Ástæður fyrirtíðaspennu liggja
í mismuni einstaklinga. Rétt eins
og mörg okkar hafa annan fótinn
Iengri en hinn eða aðra mismun-
andi „fæðingargalla” á ytra útliti,
getum við haft „fæðingargalla”
innvortis, sem ekki tengjastt líf-
færum eða limum, heldur efna-
ffæðilegri starfsemi líkamans.
Efnafræðilegir þættir, sem tengj-
ast tíðum, eru homónar, enda
hefur það verið svo lengi, að
læknar hafa álitið að þar sé að
leita orsaka fyrirtíðaspennu.
Hormónar spila líka stórt hlut-
verk f orsökunum, en alls ekki öll
hlutverkin. Nú er farið að hallast
meir að því að stærsta hlutverkið
leiki það sem kallað er nauðsyn-
legar fitusýrur (essential fatty ac-
ids (EFA).
Þegar östrogen hefur náð
ákveðnu marki í blóði konu, fær-
ist eggið úr eggjastokknum niður
í eggjaleiðarana og heiladingull-
inn minnkar framleiðslu á östrog-
eni en eykur framleiðslu á prog-
esteroni til þess að undirbúa
geymslu frjóvgaðs eggs. Ef eggið
frjóvgast ekki minnkar
progesteronframleiðslan. Þetta
hefst u.þ.b. á tuttugasta og öðr-
um degi tíðahringsins og síðan
fylgja tíðir, sem hefjast u.þ.b. á
tuttugasta og áttunda degi tíða-
hringsins. Mjög þekkt kenning
um orsök fyrirtíðaspennu er sú,
að um sé að ræða galla á
progesteronframleiðslu. Það
varð því mjög vinsælt að með-
höndla konur með fyrirtíða-
spennu með progesterongjöf.
Það hefur hins vegar sýnt sig að
sú meðhöndlun hefur haft lítið að
segja fyrir þessar konur. Það er
alls ekki svo að minnkað
progesteronmagn finnist hjá
þessum konum. Það er aðeins til-
fellið með mjög fáar konur og
þær fá vissulega einhverja bót við
progesterongjöf.
Önnur kenning um orsakir hef-
ur verið sú að um sé að ræða of
hátt hlutfall östrogens í blóði
konunnar og því kennt um þung-
lyndis- og geðsveiflueinkenni
konunnar fyrir tíðir. Of hátt öst-
rogen hefur áhrif á starfsemi pyri-
doxine (B6 vítamín), þannig að
stjórnun þess á serotonini trufl-
ast, en serotonin er nauðsynlegt
fyrir heilann og skortur á því get-
ur orsakað þunglyndi. Það hefur
sýnt sig að töluvert stóran hluta
kvenna með fyrirtíðaspennu
skortir B6 vítamín og getur það
orsakað þann þáttinn, sem snýr
að þunglyndi og geðsveiflum, en
tæplega aðra þætti. Þó hefur slík
vítamíngjöf einnig áhrif á líkams-
vökvana og getur því haft góð
áhrif varðandi bjúg.
Þá hefur þriðja hormóninu,
prolactini, einnig verið kennt um
að orsaka fyrirtíðaspennu. Það
framleiðist í heiladingli og hefur
áhrif á hversu mikið framleiðist
af östrogeni og progeseroni yfir
tíðahringinn. Of mikið af prolact-
ini getur orsakað offramleiðslu á
östrogeni og of litla framleiðslu á
progesteroni. Prolaktin er fyrst
og fremst nauðsynlegt til þess að
örva framleiðslu brjóstamjólkur
eftir barnsfæðingu og getur því í
of miklu magni við aðrar aðstæð-
ur haft áhrif á brjóstin og orsakað
stækkun eða eymsli í brjóstum.
Það sýnir sig hins vegar að meiri-
hluti þeirra kvenna, sem þjást af
fyrirtíðaspennu, hafa eðlilegt
magn af prolactini í blóðinu, svo
það er ekki meginorsök þess
kvilla.
Upp á síðkastið hefur skortur á
nauðsynlegum fitusýrum verið
rannsakaður sérstaklega, enda
hefur komið í ljós, að skortur á
þeim getur haft svipaðar afleið-
ingar og of hátt hlutfall prolact-
ins. Þ.e. skortur á þeim getur or-
sakað truflun á svipaðan hátt og
ójafnvægi milli östrogens og
progesterons. Það kemur sem sé í
ljós að margar konur hafa eðli-
legt magn af prolactini, en skortir
nauðsynlegar fitusýrur og eru því
mjög viðkvæmar fyrir því
prolactinmagni, sem er til staðar,
þó það sé í eðlilegu magni. Auk
þess kemur í ljós, að ójafnvægi
hormóna gerir auknar kröfur til
framleiðslu pyridoxins (B6 víta-
míns). Þess vegna er mörgum
konum hjálp í því að taka inn B6
vítamín. Það er þvf rétt, að horm-
ónar spila stóra rullu í fyrirtíða-
spennu, en stærsta hlutverkið
leika nauðsynlegar fitusýrur
(EFA).
Fyrirtíðaspenna hefur lengi
verið viðfangsefni lækna og enn
er verið að rannsaka málið.
E.t.v. má segja að engin lausn
geti talist „patentlausn” á mál-
inu, og alltaf er rétt að leita lækn-
is og fá ráðleggingar og e.t.v.
rannsóknir gerðar hjá honum, en
skv. Caroline Shreeve, hefur það
gefið óvenjugóða raun fyrir kon-
ur, sem þjást af fyrirtíðaspennu,
að gefa þeim aukið magn
nauðsynlegra fitusýra og B6 víta-
mín saman. Nauðsynlegar fitu-
sýrur bera erlenda heitið EFAM-
OL (sbr. EFA) og B6 vítamín ber
erlenda heitið pyridoxin. Ég held
að konur ættu að leggja mikla
rækt við að skrásetja einkennin,
sem ég taldi upp í síðustu grein,
og ræða þau síðan við lækni, þó
svo að hvorugt þessara efna geti
gert nokkuð illt af sér við inn-
töku, nema síður væri.
Þeir sem haffa áhuga á a& fræ&ast um eitthvert
ákveöift efni vardandi fjölskylduna geta skrifaft.
Merkiö umslagid: Fjölskyldan; Nýtt HelgarblaA,
Þjó&viljanum, Sí&umúla 6, Reykjavík.
26 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 8. desember 1989