Þjóðviljinn - 08.12.1989, Blaðsíða 10
Sigurför smalsins
Æskuminningar Björns Th.
Björnssonar heita Sandgreifarnir
og segja frá Vestmannaeyjapeyj-
um á millistríðsárunum. Margt
við þessa sögu markar tímamót -
lýsingar á fólki sem við fáum for-
smekk af í eftirfarandi kafla,
tungumál strákanna sem Björn
nœr eftirminnilega - þeir eru lif-
andi komnir á síðunum - og að-
förin að efninu. Sjáum hvernig
hann opnar sögu sína og fœrir
okkur að persónum og samfélagi
hennar:
Við sátum í röð með bakið upp
að rökum kórveggnum og
teygðum lappirnar fram. Hinir
strákarnir voru allir í gúmmí-
skóm, meira að segja einn með
hvítri rönd, en ég í uppreimuðu
ökklastígvélunum hennar múttí
sem hún komst ekki lengur í eftir
að hún fékk seinna líkþornið. Til
hægri handar við okkur reis
brennan, byggð upp í hátt ris úr
þrjú hundruð og sextíu tunnum,
öllum fylltum af dóti, spýtum og
lóðarbelgjum og rifnum olíu-
göllum, og neglt í kross fyrir opið
á hverri. f gær var allur hraukur-
inn bundinn saman með gjörð-
um, sem var svo erfitt að negla að
að réðu engir við það nema elztu
strákarnir. Nú var orðið
aldimmt, nema ljós hingað og
þangað um bæinn fyrir neðan
okkur og mest þó um höfnina.
Par blikkuðu nokkur og sérstak-
lega báðir vitarnir, með hvítu,
grænu og rauðu. Svona var þá
nóttin. Ég hafði aldrei áður feng-
ið að vaka, hvorki fyrir þeim
heima né stóru strákunum, en ég
hafði stolið í brennuna alveg eins
og þeir og spurði ekki lengur
neinn að. Nema auðvitað múttí.
Og út af því voru líka stígvélin.
Það var kannski líka út af stíg-
vélunum sem ég stóð upp, gekk
sylluna fram með brennunni og
skimaði út með berginu eins og
ég hafði séð í einni myndinni í
Sigismund Rústig, með hönd yfir
auga eins og hann. Ég dró væna
spýtu út milli tunnanna til þess að
hafa að vopni eins og hann.
Björn Th. Björnsson
- Þeir þora ekkert að koma,
helvftis ræbblarnir, sagði ég og
sló spýtunni í tunnuhlaðann. Ég
sagði víst helvítis, þó ég gerði það
aldrei heima. En hér var maður
farinn að vaka, eins og Doddi
Dodda og þeir. Ég vissi samt vel,
eins og við allir, að strákarnir í
Mallakórnum voru bæði eldri og
sterkari en við. Og ógurlegir
áflogahundar eins og allir á Há-
steinsveginum. í hitteðfyrra
kveiktu þeir í brennunni fyrir
okkur nóttina fyrir gamlárs-
kvöldið, eða næstum því. Samt
vöktu þeir þá, bæði Ási, Nonni í
Sjólyst og Daddi kúkur. Það var í
þeim bardaga sem Daddi kúkur
fékk naglann í hausinn. Alveg inn
í heila eða nærri því.
Það væri víst að afneita
sannleikanum að segja að ég hafi
ekki verið hræddur. Kannski vor-
um við það allir. Ef svínin í
Mallakórnum læddust upp með
berginu í myrkrinu og réðust á
okkur og kveiktu svo í brenn-
unni, lemdu okkur í kássu og all-
ur bærinn gerði grín að okkur á
eftir, þá þýddi nú lítið að stíga á
stokk og vera Þorgeir Skorrageir
upp frá því. Samt er mér í lifandi
minni að ég kveið öðru miklu
meir: og það var nestið. Við átt-
um að éta það um miðnættið þeg-
ar blússið væri gefið og allur báta-
grúinn stímdi út. Sú stund var víst
óðfluga að nálgast. Ég gat svo
sem þótzt ekki vera með neitt
nesti, en það var samt partur af
því að vaka, að éta nesti uppi í
kór. Ég gæti kannski farið fram á
sylluna og étið það þar. En samt
væri það ekkert gaman. Menn éta
ekki nesti uppi í Sýslumannskór
bara af því að þeir séu svangir.
Það er svona hérumbil eins og að
stíga á stokk að éta nesti uppi í
kór á blússinu.
Það var alveg sama hvernig ég
gekk í kringum múttí í eldhúsinu
og sama hvað ég sagði: Schmalz
skyldi það vera, stráð með salti
og þykkum hömsum; sex þykkar
rúgbrauðssneiðar. Allar með
smals og hömsum. Það hefur al-
veg ábyggilega aldrei neinn strák-
ur orðið að vaka uppi í kór með
svoleiðis nesti. Ég reyndi að tylla
mér upp að berginu yzt í röðinni,
svo ég gæti étið það í áttina frá
þeim, en þar var bæði sleipt og
bratt, en plássið mitt opið milli
þeirra Munda í Uppsölum og
Geira Tomm, svo ekki varð
undan flúið. Og svo dundi dóm-
urinn á: Skyndilegir vélaskellir
þegar blússbáturinn stímdi út
Leiðina og skaut upp blússinu og
allur flotinn öslaði á eftir. Brak í
pappír, nestisdollur opnaðar,
flaska dregin upþ úr sokk.
Ég reyndi að láta sem minnst*
braka í pappírnum mínum, dró
flöskuna heldur ekki nema stút-
inn upp úr sokknum, af því ég var
með kókó en ekki kaffi eins og
hinir. Og ég átti ekki einusinni að
fá að hafa það í sokk fyrir múttí,
heldur bara flöskuna og bolla
með. Og í körfu. En á þeim
puknti náði ég samt mínu fram, á
bak við hana. Ég var þó með
flösku í sokk. Þeir voru allir með
margarín og straujara á
brauðsneiðum sínum, þykkt og
gott margarín með straujara yfir,
en ég með smalsið og hamsana.
- Kvaða góða lykt erðetta?
Kvað ertu með, Biddi Bjöss?
- Það er bara eitthvað sem hún
amma mín bjó til, hún múttí. Ég
veit ekkert kvað það er.
- Lommér að smakka.
Lommér bíta soldið í.
Ég rétti Munda sneiðina og
hann beit í. Tuggði, beið eftir
bragðinu. Beit aftur í.
- Kvað erta? Svaka erta gott.
- Lommér líka, sagði Geiri
Tomm, og sneiðin gekk út eftir
röðinni og endaði þar feril sinn.
- Kvað erta? Rosalega erta
gott.
- Það er smals, sona úr svína-
fitu, með salti og hömsum. Þeir
eru steiktir á pönnu. Ég fékk ekki
að hafa margarín fyrir múttí.
Fáðu mína sneið mar. Ertu me
meira?
Ég fékk sneiðina með margar-
íninu og straujaranum og það var
alveg rosalega gott. Og svo skipti
ég líka á flösku og fékk kaffi sem
var sætt og enn dáldið volgt.
- Svín. Það eru ekki til nein
svín. Ekki hénna.
- Hún færða sent. Hanna systir
sendir henni soleiðis frá Þýzka-
landi.
- Með millilandaskipunum?
- Ja mikill assgoti. Ef hénna
væru nú svín!
- Ætlann Laugi Béerr gæti
ekki haft svín með kanínunum?
- Viskulum talumþa viðann.
Ég var með þrjár stórar sam-
lokur, sex rúgbrauðssneiðar, og
það var eins og þær rynnu í gegn-
um hakkavél út með berginu.
Líklega hefur vondur kvíði sjald-
an étizt upp fyrir mér með öðrum
eins létti og við sigurför smalsins
þessa næstsíðustu nótt ársins
1932. Sem snöggvast datt mér í
hug að segja henni múttí frá því,
en hætti jafnóðum við það. Hún
mundi bara bregða fýrir sig rétt
einu spakmælinu: Sumir vilja ei
éta/það aðrir kunna að meta, eða
eitthvað svoleiðis, á sinni breiðu
berlínarþýzku.
10 SÍÐA
BÓKABLAÐ W
Herbjörg Wassmo: Upphefð hennar kom að utan. Mynd: JimSmart
Orvæntingarfull
leitaðeigin
persónuleika
Sagan um norsku stúlkuna Þóru heldur áfram
Önnur bókin í þríleiknum um
Þóru, Þögla herbergið, er komin
út í þýðingu Hannesar Sigfús-
sonar skálds. Fyrsta bókin, Húsið
með blindu glersvölunum, kom í
fyrra.
Bækurnar um stúlkuna Þóru
eftir norska rithöfundinn Her-
björgu Wassmo færðu höfundi
sínum Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs 1987 og hafa
síðan farið sigurgöngu um heim-
inn. Þær hafa verið þýddar á ótal
tungumál og runnið út eins og
heitar lummur uns nú er svo kom-
ið að Herbjörg er orðin tekju-
hæsti rithöfundur Noregs og
meðal tekjuhæstu einstaklinga
þar í Iandi! Um miðjan nóvember
kom út ný bók eftir hana í heima-
landinu sem seldist í 25.000 ein-
tökum fýrstu tíu dagana.
Dagný Kristjánsdóttir: íslenskur
sérfræðingur í Þórubókunum.
Dagný Kristjánsdóttir lektor í
Osló hefur fylgst vel með fram-
gangi Herbjargar í veröldinni og
skrifað greinar um bækur henn-
ar, meðal annars í háskólatíma-
ritið Norskrift. Hún sagði okkur
að Norðmenn væru dálftið hissa á
heimsfrægð bókanna um norður-
norska þýskarakrógann - en voru
þeir ekki hrifnir af þeim sjálfir?
Kemst út á ystu nöf
„Jú,“ svarar Dagný, „þeim
þóttu þetta spennandi bækur, en
þeir lesa þær fyrst og fremst raun-
sætt, sem sannferðuga lýsingu á
mannlífi þarna norður frá á árun-
um eftir stríð og skilja ekki hvað
þær geyma fyrir þá sem ekki eru
norskir. Þeir skilja ekki töfrana í
bókunum, að það er ekki hvað í
þeim stendur sem mestu máli
skiptir heldur hvernig höfundur
kemur því frá sér.
Herbjörg segir ekki bara frá
heldur er texti hennar skapandi,
myndmálið er frjótt, því er fylgt
vel eftir og í gegnum það nær hún
að sýna það sem er erfitt að segja
beint frá eða skilgreina. Þannig
kemst hún út á ystu nöf. Danir
hafa verið sérstaklega lofsam-
legir í dómum sínum og hæla
henni einkum fyrir að skrifa
sterkan texta - þá eiga þeir við
þessa nýsköpun í máli og mynd-
um sem gengur á hol á fólki vegna
þess um hvaða efni hún er að
fjalla.“
- Um hvað er hún að skrifa?
„í bókunum þrem um Þóru
fylgir hún stelpu eftir frá unga
aldri og fram eftir unglingsárum.
Þóra er alvarlega skaddað bam
úr uppvextinum, fórnarlamb
sifjaspella og ofsókna vegna þess
að mamma hennar átti hana með
þýskum hermanni. En hún reynir
að átta sig á sjálfri sér og því sem
fyrir hana hefur komið, leitar í
örvæntingu að persónuleika,
sjálfsmynd sem hún getur sætt sig
við.
Þroskasögur era vinsæl bók-
menntagrein og Þórubækurnar
vilja vera þroskasaga - en þrosk-
inn lætur á sér standa. Þetta er
saga um stúlku í upplausn.
Það er bæði ofbeldið heima
fyrir og ofbeldi samfélagsins sem
heldur aftur af þroska Þóru; sam-
bandið við móðurina og samband
móðurinnar við samfélag sitt,
þetta litla, innilokaða eyjar-
samfélag sem er svo grimmt við
þá sem eru öðruvísi til komnir en
aðrir.
Herbjörg skapar þessa stúlku,
gæðir hana ríkulegu innra lífi,
segir með henni sögu af konu sem
reynir að búa sér til sjálfsmynd í
fjandsamlegu umhverfi og fylgir
henni allt til enda. Um leið verð-
ur saga hennar meira en hún
sjálf, djúphugul dæmisaga af
fólki eftirstríðsáranna."