Þjóðviljinn - 08.12.1989, Blaðsíða 14
Til eru sögur af einfætlingum. Á þessari mynd úr riti eftir sænska
biskupinn Olaus Magnus (1490-1557) má sjá hvernig þeir notuðu
fótinn til að skýla sér fyrir sólinni. (Úr Sambandi við miðaldir.)
Nýstárieg kennslubók í sögu
Miðaldasaga án milliliða. Helgi Ingólfsson: Býður upp á vinnu við
frumheimildir
Samband við miðaldir eftir
Gunnar Karlsson prófessor og
nemendur hans er nú kennd í
annað sinn í nokkrum framhalds-
skólum landsins. Bókin er byggð
upp þannig að nemendum gefst
kostur á að lesa drjúga kafla úr
frumheimildum sagnfræðinga og
velta fyrir sér hvernig þau myndu
leysa ýmis álitamál Islandssög-
unnar. Sagan hefur venjulega
verið eitt af „kjaftafögunum"
svonefndu, en Samband við mið-
aldir gerir ráð fyrir að nemendur
púli eins og í stærðfræðitímum.
Hvernig finnst kennurum og
nemendum það?
„Ég er að kenna bókina í fyrsta
skipti núna og er mjög ánægður
með hana,“ segir Helgi Ingólfs-
son sögukennari við Mennta-
skólann í Reykjavík. „Og það eru
nemendur mínir líka yfirleitt.
Þarna er tekið á efninu á nýjan
hátt, krakkarnir finna það og
finnst það skemmtilegt. En ég
varaði mig ekki á því að verkefn-
in eru svo mörg og sum svo níð-
þung að maður verður að velja og
hafna. Það er hreinlega ekki hægt
að láta vinna þau öll. En maður
lærir á bækur og núna er ég farinn
að átta mig á henni, afgreiða léttu
verkefnin með spurningum út í
bekkinn en láta þau vinna úrval
úr þyngri verkefnunum ein eða í
hópum.
I eldri kennslubókum var
reiknað með að komast yfir 4-5
blaðsíður í tíma, en í þessari bók
förum við mun hægar yfir vegna
þess hvað hver blaðsíða býður
upp á mikla vinnu. Yfirleitt af-
greiddum við í einu lagi íslands-
söguna frá upphafi til 1800, en nú
komumst við á sama tíma ekki
lengra en þessi bók nær, eða til
1550. En við sjáum ekki eftir því.
Nú förum við mun dýpra í efnið
og það sem vantar á yfirferðina
getum við látið krakkana lesa
sjálfa, skrifa ritgerðir um eða
halda fyrirlestra.
Kostirnir við Samband við
miðaldir eru að hún býður upp á
meiri vinnu við frumheimildir
sagnfræðinnar og myndefni í
henni er gott. Hvort tveggja vek-
ur áhuga nemenda. En það þarf
að passa sig á að fara rólega í
sakirnar, ofbjóða þeim ekki með
þeirri gnótt verkefna sem er í
bókinni, velja vel verkefni og
þyngja þau smám sarri'an.“
Tréskurðarmynd af galdrabrennu í Þýskalandi árið 1555. Satan sjálfur í drekalíki er að sækja eign sína! Úr
Hugmyndasögu Ólafs Jens Péturssonar.
Sjóður
upplýsinga
Hugmyndasaga Ólafs
Jens Péturssonar komin í
nýrri útgáfu. Eyjólfur
Kjalar Emilsson: Svalar
og vekur forvitni
Hugmyndasaga Ólafs Jens Pét-
urssonar hefur verið notuð í
skólum í nokkur ár en er nú kom-
in í nýrri og endurskoðaðri útgáfu
sem á tvímælalaust ekki síður er-
indi til almennings en skólafólks.
í bókinni er í máli, myndum og
skýringarteikningum farið yfir
hugmyndir mannsins um sjálfan
sig, aðra menn og umheiminn,
allt frá elstu rituðum heimildum
frá „frjósama hálfmánanum“
fyrir botni Miðjarðarhafs fyrir
meira en fimm þúsund árum og
fram til okkar tíma.
Talsverður hluti bókarinnar'
fjallar um hina gömlu Grikki,
samfélag þeirra, trúarbrögð og
aðrar hugmyndir, enda er margra
mat að hjá þeim liggi rætur vest-
rænnar menningar. Einnig er
meðal annars rætt um kristni,
upplýsingu, hughyggju og vís-
indahyggju, auk stefna í
heimspeki og stjórnmálum sem
nú eru uppi. Höfundur hefur lagt
sig fram um að koma Norður-
löndum og íslandi sérstaklega inn
á hugmyndasögukortið og fjallar
til dæmis um fræðaiðkun íslend-
inga, norrænan húmanisma,
heimspekiiðkun íslendinga og ís-
lenska þjóðernisvakningu.
Við spurðum Eyjólf Kjalar
Emilsson hvernig heimspeking-
um litist á yfirlitsrit af þessu tagi.
„Þeir hafa kannski vissar efa-
semdir, af ótta við að kennarar
láti þessa bók duga og nemendur
lesi ekki textana sjálfa sem yfir-
litsritin eru byggð á. Æ fleiri af
þeim ritum sem hugmyndasagan
er um eru til þýdd á íslensku og
þau eru auðvitað auðugri sjálf en
frásagnir af þeim. Þetta er líkt og
munurinn á að lesa bókmennta-
sögu og bókmenntir.
En svona bók er bráðnauðsyn-
leg með fyrir byrjendur. í henni
er sjóður upplýsinga sem ekki eru
tiltækar annars staðar á íslensku.
Vönduð hugmyndasaga er
ómetanleg sem hjálparrit við lest-
ur frumrita og er fólki líka hvatn-
ing til frekari lestrar og hugsunar.
Mér sýnist Hugmyndasaga Ólafs
bæði svala og vekja forvitni."
Maður veit nákvæmlega
hvaðviðerátt
„Þetta eru mjög góðar bækur,“ mundsson þegar hann var búinn
sagði Guðmundur Halldór Guð- að lesa Sjö furðuverk veraldar og
Sólin skoðuð heima
Til að skoða sólina án áhættu þarftu stjörnukíki,
pappaspjald, límband og hvítan pappír. Beindu kíkinum
að sólinm og hafðu hlífina yfir lmsunum og
hjálparkíkinum. Límdu spjaldíð við stjörnukíkinn og láttu
pappírsblað vera neðan við augnlinsuna svo að spjaldið
varpi skugga á blaðið. Þegar þú tekur hlífina af
linsunum, birtist mynd af sólinm á blaðtnu.
Kennt að skoða sólina án þess að meiða augun.
Himingeiminn, tvær nýjar fræði-
bækur fyrir börn. Þær eru fyrstar í
fræðibókaflokknum „Gluggi al-
heimsins" og von á fleiri næstu ár.
En hvað fannst Guðmundi Hall-
dóri svona gott við þessar bækur?
„Skemmtilegast finnst mér
hvernig er blandað saman tækni
teiknimyndasagna og fræðibóka.
Textinn er frekar stuttur en
myndirnar eru geysilega ná-
kvæmar, og svo eru settar pílur
inn á myndirnar til að maður viti
aiveg upp á hár hvað við er átt.
Mér fannst bókin um Himin-
geiminn fróðlegri vegna þess að
þar er fjallað um það sem maður
veit ekkert um og sést kannski
ekki með berum augum. Og mér
fannst athyglisvert ráðið sem
manni er kennt til að sjá sólina án
þess að meiða sig í augunum.
Ég vissi dálítið um furðuverkin
sjö úr sjónvarpinu, og allir kann-
ast við stórvirkin í nútímanum
sem líka er fjallað um, Frelsis-
styttuna, Eiffelturinn, Péturs-
kirkjuna í Róm og slíka staði, og
forsetana sem eru höggnir út í
fjallið í Bandaríkjunum sem eru
æðislegir. En mér fannst mest
gaman að lesa um risastyttur
fornaldar og garðana í Babýlon-
íu.
Maður kannast svolítið við
margt af þessu en veit ekki allt
um það og langar til að vita meira
og jafnvel fara á þessa staði.“
Guðmundur Halldór: Langar til að vita meira. Mynd Jim Smart.
14 SfÐA