Þjóðviljinn - 13.12.1989, Blaðsíða 7

MENNING
Gullfoss. Lífið um borð
„Eins og í
bandarískri
bíómynd“
Pétur Már Ólafsson: Um borð í Gullfossi gátu menn
notið þess að ferðast eins og greifar
- Það liggurvið að ég harmi að
hafa ekki f æðst tíu árum fy rr, þá
hefði ég getað siglt með
Gullfossi, segirPéturMárÓlafs-
son. Hann tók saman bókina
Gullfoss, lífið um borð og segir
það áberandi hvað öllum virðist
hafa þótt gaman að sigla með
skipinu, það hafi verið sveipað
ævintýraljóma.
í bókinni segir frá ferðum
Gullfoss frá því hann kom fyrst til
landsins 1950, til þess að hann var
seldur til Líbanon árið 1973. Er
athyglinni einkum beint að Iífi
farþega og skipverja en auk Pét-
urs eiga þrettán höfundar kafla í
bókinni auk þess sem rætt er við
fjölda manns. Meðal höfunda má
nefna Auði Laxness, Sigurð A.
Magnússon og Flosa Ólafsson,
sem sigldu með skipinu sem far-
þegar, og rætt við þá Thor Vil-
hjálmsson, sem bæði kynntist
skipinu sem háseti og farþegi og
Sigurð Rúnar Jónsson (Didda
fiðlu), sem átján ára var ráðinn á
skipið til að skemmta gestum og
lenti þar með einhvers staðar mitt
á milli, taldist hvorki til farþega
né áhafnar, en á Gullfossi átti
helst allt að vera í sínum föstu
skorðum, þar var munur á
mönnum.
- Þessi mikla stéttaskipting um
borð var kannski það sem einna
helst virkaði framandi á mig,
segir Pétur Már. Skipting á milli
farrýma var mjög skýr, til að
mynda máttu farþegar af öðru og
þriðja farrými ekki koma á fyrsta
farrými, þó þeim sem þar væru
væri frjálst að koma á „lægra
sett“ farrými. Eins var með
áhöfnina, þar var mikill munur á
mönnum; rendurnar á ermunum
skiptu öllu.
- Það virðist þó hafa verið
mikil samheldni og félagsandi á
meðal skipverja, sérstaklega tíu
fyrstu árin, þá var sami kjarninn í
öllum ferðunum. Eftir 1960 kom
meira los á mannskapinn, menn
fóru kannski einn til tvo túra og
hættu svo.
Nú virðast bæði Halldór Lax-
ness og Ásbjörn Ólafsson heild-
sali tengjast Gullfossljómanum
alveg sérstaklega. Flestir farþeg-
anna tala til að mynda um þá.
Kanntu einhverja skýringu á því?
- Þeir sigldu oft á ári og voru
áberandi menn hvor á sinn hátt.
Ég held að mönnum hafi yfirleitt
fundist ferðin vel heppnuð ef
annar þeirra var með. Það til-
heyrði einhvern veginn góðri ferð
með Gullfossi að þeir væru með.
Og þetta var ógurlega gam-
an...
- Já, manni virðist þetta hafa
verið gleði og glaumur frá upp-
hafi til enda, - nema fyrir þá sjó-
veiku, auðvitað. Það getur hafa
Pétur Már: Gullfoss er eins konar
sjálfstæðistákn. Hann var annað og
meira en einhver stálklumpur sem
flutti menn frá a til b. Mynd: Kristinn.
ráðið einhverju að barinn var
mun ódýrari en í landi, svo í
kringum hann var stöðugt
glaumur og gleði. Eins var matur-
inn á Gullfossi rómaður, þar var
sami maturinn fyrir öll farrýmin,
menn voru þarna í fermingar-
veislu upp á hvern dag og það er
nokkuð, sem allir muna eftir.
- En þó það væri jafnrétti
manna á meðal hvað matinn
varðaði gegndi ekki sama máli
um sætaskipan á máltíðum.
Mestur heiðurinn var að sitja við
borð skipstjórans, þar næst komu
borð fyrsta stýrimanns og yfirvél-
stjóra. Það virðist hafa skipt al-
veg óskaplega miklu máli hver sat
hvar og gat komið upp mikill ríg-
ur manna á meðal. Þetta var eins
og maður sér í bandarískum bíó-
myndum frá 6. og 7. áratugnum.
- Ég held að það hafi skipt
miklu að þarna losnuðu menn úr
sínum venjubundna raunveru-
leika og gátu notið þess að ferðast
eins og greifar. Þetta var líka
mikið ævintýri fyrir allan þorra
fólks, með tilkomu Gullfoss geta
loksins flestir farið að ferðast að
einhverju marki, ekki bara þeir
ríkustu. Og svo var þetta alvöru
farþegaskip sem þjóðin átti sjálf.
- Þjóðarstoltið hafði þarna sitt
að segja, þegar íslendingar
eignast skipið er skammt um liðið
frá lýðveldisstofnun og Gullfoss
er eins konar sjálfstæðistákn.
Hann var annað og meira en ein-
hver stálklumpur sem flutti menn
frá a til b. Þetta kemur skýrt fram
í viðhorfi manna til útlendinga
um borð, það var svona heldur
litið niður á þá. Þjóðverjarnir
voru óvinsælir, þeir reyndu að
hrifsa til sín sem mest af matnum
og eyddu svo til engum pening-
um, Færeyingarnir voru litlu-
bræður og bestu grey, en verstur
var auðvitað Daninn. Það við-
horf kemur skýrt fram í grein
Gunnars Bergmanns blaða-
manns í Tímanum frá 1964. Þar
hneykslast Gunnar á því að á
flaggskipi íslenska flotans sé allt
morandi í dönskum þjónum og
tunga gömlu herraþjóðarinnar
þar af leiðandi áberandi.
- Menn báru heitar tilfinning-
ar til Gullfoss. Til dæmis um við-
horfið má nefna að til hans voru
ort að minnsta kosti þrjú ljóð og
eitt lag samið honum til heiðurs
og það eru ekki mörg skip sem
hljóta slíka upphefð. Gullfoss var
staður þar sem menn gátu leyft
sér að vera glaðir og reifir, - og
sannir íslendingar. Þjóðin átti
þetta skip. Viðhorfið var allt ann-
að en til dæmis til Norröna, sem í
augum flestra er bara einhver
dallur.
- Gullfoss var þar að auki eins
og lítið samfélag. Þar gerðist allt.
Trúlofanir og skilnaðir, menn
dóu og þarna fæddist barn. Ástin
blómstraði líka bæði lang- og
skammvinn, - þarna var í stuttu
máli lífið sjálft í hnotskurn, menn
leyfðu hvötunum að njóta sín og
náttúran leitaði út. Það má nefna
í þessu samhengi að það kviknaði
þrisvar í Gullfossi á meðan hann
var í smíðum, einu sinni árið 1963
og loks varð hann eldinum að
bráð 1976, en þá sökk hann við
Mekka. Menn hafa gjarnan tengt
alla þessa eldsvoða hinum óheftu
ástríðum, sem léku lausum hala
um borð.
En hvernig stóð á því að ljóm-
inn fór af skipinu í lokin?
- Hann hvarf aldrei alveg þó
það geislaði ekki eins mikið af því
í lokin og í upphafi. Menn báru
alltaf virðingu fyrir Gullfossi. En
í upphafi var hann svo ótrúlega
glæsilegur. Hann var kallaður
Fantasíufoss á meðan hann var á
teikniborðinu. Það var hreinlega
ofar skilningi fólks hvernig hægt
væri að byggja svona glæsilegt
skip. Að lokum var hann hins
vegar orðinn mjög óhentugur.
Þar réði mestu að lestunaraðferð-
ir voru ákaflega frumstæðar.
- Það kom mér reyndar á óvart
þegar ég fór að kynna mér þetta
að farþegum fækkaði ekkert með
árunum. En olían hækkaði í
verði, verðbólgan bætti ekki úr
skák og svo það að það þurfti að
stoppa tvo til þrjá daga í hverri
höfn á meðan verið var að lesta.
- Það er annars erfitt að gera
sér grein fyrir því hvers vegna
ljóminn fer af Gullfossi. Flugið
var auðvitað komið til sögunnar,
allir höfðu aðgang að fljótlegri
og, fyrir suma, þægilegri ferða-
máta, Gullfoss þótti kannski ekki
eins fínn. En hann var þó alltaf
meira en venjulegt skip í augum
fslendinga. _LG
Kammertónlist
Jólatónleikar á Seltjamamesi
Kammcrsveit Seltjarnarncss,
sönghópurinn Hljómeyki og ein-
söngvarar halda jólatónleika í
Seltjarnarneskirkju í kvöld. Þetta
eru aðrir tónleikar Kammersveit-
arinnar, en hún var stofnuð á
hvítasunnu á þessu ári. Tónleik-
arnir hefjast kl. 20:30 og á efn-
isskránni eru verk eftir J. S.
Bach, Corelli, Hándel og Mozart.
Stjórnandi er Sigursveinn
Magnússon og konsertmeistari
Hlíf Sigurjónsdóttir.
Brandenborgarkonsert nr. 3
eftir Bach er fyrstur á tónleika-
skránni, en síðan flytur kammer-
sveitinn jólakonsert Corellis:
Concerto Grosso nr. 8, fyrir tvær
einleiksfiðlur, selló og strengja-
sveit, saminn til flutnings á jóla-
nótt.
Hljómeyki flytur ásamt hljóm-
sveitinni kór úr oratoríunni
Messias eftir Hándel: Barn er oss
fætt, sonur er oss gefinn. Að sögn
Sigursveiris er hér um að ræða
tilraun kammersveitarinnar og
kórsins því hefð er orðin fyrir því
að mun stærri kór syngi Messias,
en Hándel hafi líklega á sínum
tíma notast við kór á stærð við
Hljómeyki, sem í eru 16 manns.
Loks eru á tónleikaskránni tvö
atriði úr óperunni Töfraflautunni
eftir Mozart. Það fyrra er söngur
Paminu og drengjanna þriggja,
en tónlistina munu margir hér á
landi kannast við sem lagið við
sálminn í dag er glatt í döprum
hjörtum. Elísabet F. Eiríksdóttir
syngur hlutvek Paminu, en
drengina þrjá syngja þær Sigríður
Gröndal, Sigrún V. Gestsdóttir
og Jóhanna V. Þórhallsdóttir.
Seinna atriðið úr Töfraflautunni
er Recitativ Zarastros ásamt lok-
akór óperunnar, en þar er sigri
veldis sólarinnar yfir myrkum
öflum fagnað. Hlutverk Zarast-
ros syngur Halldór Vilhelmsson.
Seltjarnameskirkja var vígð í
febrúar síðastliðnum og þar hélt
kammersveitin sína fyrstu tón-
leika þann 19. júní. Segir Sigur-
sveinn hljómburð í kirkjunni
vera með mestum ágætum og
megi að hluta til rekja stofnun
kammersveitarinnar til bygging-
ar hennar, því þar hafi skapast
einstök aðstaða til tónlistarflutn-
ings á Seltjarnamesi.
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7