Þjóðviljinn - 19.12.1989, Blaðsíða 5

BÆKUR
Um vind og þögn
Kristín Ómarsdóttir:
í ferðalagi hjá þcr;
Sögubók
Mál og menning 1989
101 bls.
Líklega teldust það góð kaup
að fá tvær bækur fyrir verð einn-
ar. Sögubók Kristínar Ómars-
dóttur er slík bók þótt hún sé
reyndar aðeins ein bók, tiltölu-
lega stutt, með 5 smásögum, því
hver saga er a.m.k. tvöföld: sú
sagða og sú ósagða. Sú sagða er
yfirleitt með nokkuð sléttu og
felldu yfirbragði hins einfalda
sannleika en sú ósagða torræð og
fjarlæg en nálæg í senn. Þessar 5
sögur segja frá konum í baráttu
og samskiptum við sjálfar sig og
umheiminn. Það má sjá ákveðið
en þó óljóst ferli útúr þeim, eins
konar píslargöngu konunnar frá
konum til karla, til konu að nýju
en síðan áfram út í nóttina og
óvissuna.
Þannig segir fyrsta sagan frá
stelpu sem margar konur eru að
móta í höndum sér og senda loks
út í heiminn, en sú síðasta lýsir
ástarsambandi tveggja kvenna
sem endar með aðskilnaði þeirra.
í sögunum þrem þar á milli er
fjallað um samskipti kynjanna frá
sjónarhóli konunnar - eða
sjónarhólum kvenna því þótt
sjónarhornið sé yfirleitt kvenlegt
þá er það ekki alltaf það sama því
konurnar líta ekki allar, né hver
um sig alltaf, eins á þessi sam-
skipti eða karlana.
Öll samskipti í bókinni ein-
kennast einmitt af sjónarhorni,
þessu eilífa glápi, eins og heimur-
inn sé eitthvað sem hægt er að
gleypa með augunum. Glápið í
bókinni hlutgerir fólk en um þá
staðreynd fræðumst við ekki fyrr
en í lokasögunni þegar aðalpers-
ónan beitir „ástmey” sína þessu
glápi og reynir að siá alla leið inn í
drauma hennar. I þessari frek-
legu tilraun til að nálgast hana
uppsker hún þó aðeins missi
þeirrar ástar sem bjó innra með
henni sjálfri. Nákvæmlega það
sama gerist meðal karlanna í
sögunum þrem. Þeir horfa á kon-
ur sofa og bíða eftir að þær vakni
og þegar þær vakna (ef þær þá
vakna) eru þær horfnar þeim og
ástin flýgur á brott. Þegar
ástmeyin í lokasögunni kemst að
því að aðalpersónan hafi horft á
hana sofa leggst hún útaf og „gap-
ir uppí loft með augun galopin og
tóm” (93) því það er ekki mann-
eskja sem slíkt er gert við heldur
ímyndir, hlutir.
Allar persónur sagnanna eru
nafnlausar nema að því er virðist
ein sem heitir Margrét (í „So-
fandi nótt” (57) og minnir á
Grétu, hina óspilltu draumadís í
Fást hjá Goethe) og einn staður
sem nefndur er Skuggahlíð. Þetta
nafnleysi undirstrikar vel hve til-
veran er mikið ómark, eða eins
og ein persónan segir: „ég finn að
ég er ekki til hjá þér” (86). Það
sýnir líka að persónurnar eru
kvikar en ekki fastir punktar. Það
er allt á iði nema ímyndirnar og
goðsögurnar, þær eru óum-
breytanlegar fastar stærðir sem
manneskjurnar leitast við að
koma sér inn í.
Snerting er mikilvægt efni í
þessari sögubók. Bæði sem hluti
af myndmáli hennar og ekki síður
viðfangsefni því þráin eftir ná-
lægð er oft þrá eftir snertingu en
þessum þrám verður ekki
fullnægt því allir lifa „í heimi sem
enginn fær að koma í” eins og
segir um konuna sem sefur líkust
nóttinni á meðan maðurinn bíður
þess hún vakni og nóttin leysist
upp (62). Og í bókarlok þráir að-
alpersónan snertingu næturinnar
sem „kemur við mig í bylgjum
eins og blæja úr eintómu heitu
lofti” (101).
Framvinda atburða er stund-
um með þeim hætti að lesandinn
virðist þurfa að skafa textann upp
til að finna hina söguna, þá
ósögðu. Líkt og í ljóði eða hand-
riti sem skrifað hefur verið yfir
verður lesandinn stöðugt að
muna að undir býr annar heimur
sem tungumálinu, lífsháttum
okkar, virðist eðlilegt að fela eða
dylja. Stundum er það sjálfur
dauðinn eða það að skera sig, oft
er það ást og jafnvel kynlíf.
Stundum fer þessi dulúðugi felut-
exti saman við hið óhugnanlega
eins og með barnið sem deyr í
sögunni „Ein kona”. Sú saga
samanstendur af stuttum ljóðr-
ænum brotum og á skilum
GARÐAR
BALDVINSSON
SKRIFAR
tveggja slíkra brota virðist barnið
deyja - sem má ráða af signingu í
því fyrra en leit að presti og mok-
stri með reku í því síðara. Þegar
barnið - sem sefur alla söguna-
er síðan sagt „Miklu fallegra barn
en börn sem fæðast” (45), læðist
að lesanda sá grunur að ferð sög-
unnar sé farið með barnið dáið til
greftrunar í Skuggahlíð. Sá grun-
ur er ekki staðfestur beinlínis en
þegar hann er kviknaður virðist
textinn loga af honum. Atvikið -
dauði barnsins - verður þannig
ofar bæði sögu og rökum og
leggur um leið dauða og fæðingu
að jöfnu svo að lesandinn spyr:
hefur barnið þá aldrei fæðst?
Óhugnaðurinn getur einnig
verið beinskeyttari þótt hann sé
alltaf undir yfirborðinu. I sög-
unni „Sofandi nótt” segir m.a. frá
því að konan vill að maðurinn
skeri hana til blóðs til að verða
ljót svo hann hætti að vera hjá
henni en hann getur það ekki því
„Hann treysti sér ekki til að sjá
blóðið” (51). Við fáum síðan að
heyra af ótta hennar við áverka
og við óttann og það að hún vilji
verða ljót en upplýsingar um að
hún blóðgi sig birtast aðeins
óbeint, með því að hann
„hreinsaði andlit hennar uppúr
sáravatni” (51). Lesanda er
þannig ætlað að skynja og skilja
bilið milli orða og veruleika,
ímynda sér hér að hún risti andlit
sitt til að fá ör. Þannig er óhugn-
aðurinn ávallt ljótur grunur- sem
verður feikinærgöngull þegar
fólk sést skera sig til blóðs.
Eitt af því erfiðasta við þessa
bók er einmitt það hve nærgöngul
hún er. Samt ljúf og falleg. Með
einföldum myndum og áköfum
en um leið hógværum sannleika
sínum gengur hún svo nærri les-
andanum að hann verður orðlaus
af undrun yfir því að hægt sé að
skrifa svona fallega og grimmt
um samskipti fólks, um ást og
dauða, um vind og þögn, um
eyðandi nálægð sem jafnvel
snerting fær ekki brúað. f sög-
unni „Sofandi nótt” er t.d. fjallað
um konu sem þráir að vera ljót
svo menn hætti að elska hana og
um mann sem þráir að þessi fal-
lega kona elski hann en þegar það
tekst ekki þráir hann hatur henn-
ar í staðinn, líkt og að jafnvel hat-
ur sé skárra en sinnuleysi. Fjar-
lægðin á milli fólks er þannig lík-
ust innra afli sem hrindir frá eins
og samskauta seglar og ekkert er
jafn hræðilegt og fólk sem er öðr-
um lokuð bók eins og þessi bók er
full af.
Regínu saga
fréttaritara
Út er komin frá Bókaútgáfunni
Reykholti viðtals-, ævi- og frétta-
greinabókin Regína - fréttaritari
af guðs náð. I bókarkynningu
segir m.a.:
Enginn fréttritari utan af landi
hefur náð eyrum jafn margra né
hrist jafn ærlega upp í heima-
byggðum sínum og Regína Thor-
arensen, sem fyrst var fréttaritari
Morgunblaðsins á Ströndum, síð-
an Dagblaðsins á Eskifirði og
loks fyrir DV á Selfossi. Hver vill
ekki kynnast þessari sérstöku
konu og lesa umsagnir hennar um
landsfeður og kaupmenn á horn-
um, kaupfélög og kaffiboð, óár-
anina í Sjálfstæðisflokknum og
allt annað sem kætir hana - eða
fer í hennar fínustu?
í bókinni er úrval gullkorn-
anna hennar Regínu. Skrásetjari
og sá sem valdi allt efni og bjó til
útgáfu er Jón Kr. Gunnarsson,
sem er kunnur athafna- og útilífs-
maður, bókaútgefandi og rithöf-
undur og lengi forstöðumaður
Sædýrasafnsins.
Ljóð Hannesar Péturssonar
IÐUNN hefur gefið út endur-
skoðaða útgáfu á ljóðabók Hann-
esar Péturssonar skálds, I sumar-
dölum, sem lengi hefur verið ófá-
anleg. Bókinkom út árið 1959 og
var önnur í röðinni af ljóðabók-
um Hannesar. Hún staðfesti það
sem mönnum var raunar ljóst
þegar við útkomu fyrstu bókar
hans: Að nýr meistari ljóðsins var
kominn fram með þjóðinni, segir
í bókarkynningu.
Hér játar skáldið hinu jarð-
neska lífi ást sína og hollustu með
opinskáum hætti, en túlkunin er
slungin andstæðum eins og
Ólafur Jónsson lýsti í ritdómi:
„Áherslan á lífsnautn og tilfinn-
ingu er sprottin af vitundinni um
stöðuga návist dauðans og þar
með hverfleik allra hluta -
óhöndlanleik þeirra...“
Bókin er auðug að eftirminni-
legum ljóðmyndum; frá hringrás
náttúrunnar vor og haust, af stöð-
um heima og erlendis. Hér eru
fögur og tregablandin ástarljóð
og loks flokkurinn Söngvar til
jarðarinnar.

, WiUiam
Sliaksþewr
S onnettur
SONNETTUR
WILLIAM
SHAKESPEARE
154 sonnettur í íslenskri
þýðingu Daníels Á. Daníels-
sonar, sem túlkar snjöll Ijóð
Shakespeares á fornan og
nýstárlegan hátt í senn.
Merkur bókmennta-
viðburður.
Kjörin jólagjöf handa
Ijóðaunnendum.
SIDASKIPTIN
SIÐASKIPTIN
1. bindi
WILL DURANT
Saga evrópskrar menning-
ar 1300-1517, frá enska
siðbótarfrömuðinum John
Wyclif til Lúthers. Greint er
frá tímabili mikilla straum-
hvarfa í sögu vestrænnar
siðmenningar. Þýðandi er
Björn Jónsson, skólastjóri.
Bókaúfgöfa
/HENNING4RSJÓÐS
SlýÁLHOLTSSTlG 7» REYKJAVlK
SÍMI 621822
UMBÚÐA
iv- r t

UMBÚÐA-
ÞJÓÐFÉLAGIÐl
HÖRÐUR
BERGMANN
Undirtitill: Uppgjör og
afhjúpun. Nýr framfara-
skilningur. - Forvitnilegt
framlag til þjóðmála-
umræðu um mál í brenni-
depli.
fi
Jón V'öw Sigutðison
FRÁ GOÐORÐUM
TIL RIKJA
ÞROUN GODAVAL OS A12 OG'3 ÖLD
FRA
GOÐORÐUM
TIL RÍKJA
JÓN VIÐAR
SIGURÐSSON
Bók um þróun goða-
valdsins á íslandi á 12.
og 13. öld eftir ungan
fræðimann, sem tekur til
umfjöllunar viðburðaríkt
tímabil íslandssögunnar.
Bókaúfgáfa
/MENNING4RSJÓÐS
SKÁLHOLTSSTlG 7« REYKJAVlK
SlMI 621822
Þri&judagur 19. desember 1989 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5