Þjóðviljinn - 21.12.1989, Blaðsíða 7

JÓLABLAÐ II
ígórílluskóginum: Elsta mamman, hugsi og virðuleg. Mynd: Jóhanna
Kristjónsdóttir.
Jósef hafði varla sleppt orðinu
er þungur þytur heyrðist hæst
uppi í trjánum. Greinum og
krónum var ýtt hranaiega til.
„Forðið ykkur,“ hrópaði Jósef
í ofboði og gleymdar voru allar
áminningar um stillingu. „Pað er
karlinn, hann ætlar að stökkva
niður."
PLAMS! DYNKUR OG
DÚMS!
Silfurbakur í eigin persónu.
Hann hafði sannarlega komið á
óvart. Hann hlúnkaðist niður
nákvæmlega þar sem við stóðum í
hnapp augnabliki áður.
Fullvaxin karlgórilla vegur um
tvö hundruð og fimmtíu kíló svo
það var eins gott að okkur tókst
að víkja undan. Silfurbakur sat
góða stund eins og hlass á eigin
rassi. Svo reisti hann sig upp á
fjóra, sneri í okkur afturendan-
um og þaðan heyrðust hin hressi-
legustu búkhljóð.
„Hann er í góðu skapi í dag,“
sagði Jósef sefandi við sænsku
hjónin. Þau höfðu misst kvik-
mýndatökuvélina sína af skelf-
ingu.
Þó að karlinn væri stór og
þunglamalegur sveiflaði hann sér
léttilega upp í næsta tré og sást
ekki meira þann daginn.
„Ja, hérna,“ stamaði sænska
frúin, „gera górillur svona fram-
an í mann þegar þær eru í góðu
skapi?“
Vilhjálmur
Hjálmarsson:
Frændi Konráðs
föðurbróðir minn
Árið 1914 átti ég að fara að
beita sem kallað var, beita línuna
og leggja niður bjóð. Þetta var
ofur eðlilegt því ég var orðinn tólf
ára en þurfti nú samt að standa á
öðru bjóði svo ég næði til að
leggja krókana niður. En það
voru kallaðir staðir í beitninga-
skúrnum og hafði hver sinn stað.
Jóna systir mín, sem var þar frá
unga aldri, hafði stað í horninu
milli glugganna, en við suður-
gluggann var Páll og við vestur-
gluggann var Jón Ingvar (Jóns-
son, seinna maður Jónu). Á
austurveggnum var enginn
gluggi. Þar var staður Tobbu sem
nú var ekki að beita svo ég fékk
hennar stað.
Strax þegar ég byrja þarna þá
kemur það í Ijós, sem auðvitað
hafði alltaf verið, hvað ég sá illa.
Ég sá ekki niður í bjóðið, eins þó
ég stæði upp á öðru, og var sagt
að ég legði krókana hingað og
þangað um bjóðið og það þótti
ekki gott.
Ég sagði mömmu þetta og hún
bað Pál að skipta við mig og gefa
mér eftir suðurgluggann. Hann
gerði það, allir gerðu það sem
mamma bað þá um, og ég sá bet-
ur til við gluggann.
Fyrsta daginn eftir breytinguna
kom maður út í skúr til okkar
innan úr Þorpi. - „Ert þú hér!“
segir hann við Pál. Og hann svar-
aði heldur ómjúklega:
„Það eru víst allir að verða
sjónlausir hérna.“
Já, eitthvað gekk þetta betur
við gluggann en samt ekki með
neinu lagi. Þá er það auglýst að
augnlæknir verði á ferð með
strandferðaskipi, sem hét ísa-
fold, og að hann taki á móti sjúk-
lingum meðan skipið stoppi.
Svo kom skipið og það stopp-
aði töluvert á Mjóafirði í þetta
sinn. Pabbi fór méð mig um borð.
Og ég man enn hvar læknirinn
stóð á dekkinu, hár maður og ljós
yfirlitum - í mínum huga að
minnsta kosti.
Andrés Fjeldsteð hét læknir-
inn og hann fór með okkur niður í
klefa sinn og skoðaði augun.
Hann sagði að ég væri með 10
prósent nærsýni á öðru auganu og
11 prósent á hinu og varaði mig
við að lesa mikið fyrr en ég hefði
fengið gleraugu sem hann sagðist
senda mér við fyrsta tækifæri. En
þetta var í byrjun stríðsins og leið
svo árið að ekki komu gleraugun.
Læknirinn harðneitaði mér nú
ekki um að lesa sem betur fór og
ég var í skólanum næsta vetur.
Þetta var síðasti veturinn sem
Sigdór kenndi og ég er alltaf hrif-
inn af því að ég skyldi þó fara í
skólann. Þetta var nú þannig að
þegar ég var með bækurnar alveg
við augun þá sá ég orðin. En ég sá
ekki á töfluna eða neitt lengra til.
Árið eftir, 1915, auglýsir
augnlæknirinn að hann verði á
Seyðisfirði nokkra daga og taki á
móti sjúklingum þar. Pabbi fór
með mig norður á Valnum sem
var mótorbáturinn hans og var á
floti stíðsárin, eingöngu vegna
flutninga.
Kristín Ómarsdóttir.
Kristín
Ómarsdóttir:
/ ferðalagi
hjá þér
Margar konur koma til mín.
Koma til mín. Taka í hönd mína.
Halda með báðum höndum í
hönd mína. Klappa henni. Horfa
djúpt í augu mín. Tala.
Þegar þær eru búnar að tala
klappa þær mér á aðra kinnina.
Vertu sæl vinan. Segja þær.
Líði þér vel.
Klappa mér á upphandlegginn.
Ég horfi á þær fara. Ég horfi á
hvernig þær fara frá mér.
*
Margar konur halda í mig. Þær
halda fast í mig, uppvið mig allar,
stíft í upphandleggi mína, beita
kröftum. Hnúar handa þeirra
spenntir, fingurnir kræktir. Þær
toga mig. Toga mig af stað.
Róleg. Segja þær.
Róleg. Róleg.
Ýta mér áfram. Halda í mig
alla leið. Ég bít saman tönnum.
*
Margar konur standa í röð og
syngja. Þær syngja lög sem láta
mann fá tár í augun. Þær hreyfa
sig hægt í röðinni. Axlir þeirra og
höfuð bifast hægt með laglínunni
og handleggir þeirra hvíla laust
við síður. Þær syngja fyrir mig lög
sem láta mann fá tár í augun. Ég
tárast. Eyru mín eru heit.
*
Margar konur synda. Þær synda
með mig í stórri laug þarsem allt
er ljósblátt, ljósgrænt. Líka gult.
Þær synda með mig og ég er lítil
stelpa. Þegar við förum í sturt-
urnar sápa þær mig alla með
mjúkum höndum sem fara hratt,
sem einsog stífpússa húð mína.
Hreinlæti það er gott. Segja
þær.
Það freyðir í mér. Ég er úr
hvítri sápufroðu. Einsog bómull.
Einsog engill og þær skola mig.
Konurnar kenna mér að sápa
mig og ég horfi á handtök þeirra.
*
Margar konur drekka með mér
kaffi. Þær segja mér að fá mér
meiri kökur. Þær horfa á mig
borða. Setja hönd undir kinn,
horfa á mig borða. Hvernig ég
tygg. Ég tygg með lokaðan
munn. Horfi á þær. Þær segja að
það sé gott að sjá eplakinnar,
eplakinnar sem borða köku og
hrausta stelpu.
*
Margar kónur vilja vera hjá mér.
Vera hjá mér og segja mér frá
lífinu.
Athuga það. Skoða lífið í hnot-
skurn. Segja þær og segja.
Lífið bítur.
Og setja hendur á þykk brjóst-
in.
Lífið bítur, svo sannarlega ger-
ir það það.
Lífið er beitt.
Skaðbeitt.
Getur verið bitasætt.
Fyrir suma.
Það verður að bíta líka.
Á jaxlinn. Bíta á jaxlinn.
Tilþess er hann.
Að bíta á.
Og bíta. Bíta allt í sig.
Bíta og bíta.
Láta ekkert bíta á sig.
Og þær horfa uppí loft, allar.
Ég horfi á þær. Til skiptist á mörg
konuandlit, öll eins, með mjúkar
kinnar og augun þeirra allra fara
langleiðina upp til himins. Þær
taka ekki eftir því að ég er komin
undir borð, að horfa á fæturna
þeirra, alla fæturna þeirra í rei-
muðum leðurskóm, krosslagða,
alveg stífa, jafnþykka fætur.
Birgir Sigurðsson:
Svartur sjór
afsíld
(Ásta Vestmann varsíldar-
stúlkafrá Akranesi ogfórfyrst
á síld til Raufarhafnar 1956)
Fyrstu sumrin sem ég var á síld
hjá Óla Óskars var ekki mötu-
neyti fyrir konurnar. Við höfðum
rúmfatnað og mataráhöld með
okkur. Ég og mágkonur mínar,
sem voru með mér í herbergi,
höfðum sameiginleg áhöld; ein
kom með diska, önnur potta, hin
pönnu og svo framvegis. Saltand-
inn skaffaði húsnæðið, kojur með
dýnum og eldunartæki. Á þess-
um árum var enginn lögskipaður
matartími. Um leið og við kom-
um til Raufarhafnar fýrsta
sumarið lentum við í þriggja
vikna törn. Við sváfum ekki
nema 3-5 tíma á sólarhring. Okk-
ur var ætlaður matartími þegar
bátur fór frá bryggju og annar
lagðist að í staðinn. En oft tók svo
langan tíma að salta upp úr hverj-
um báti að við vorum orðnar
glorsoltnar áður en því lauk. Svo
ég og mágkonur mínar ákváðum
að fara reglulega í mat á hverju
sem dyndi. Við vissum að okkur
myndi ekki endast þrek ef við
borðuðum ekki. Þegar við kom-
um eitt sinn úr mat þessa fyrstu
daga í sfldinni kom Óli til okkar
fjúkandi vondur og sagði
„Þið eruð bara alltaf í mat!“ -
Við önsuðum honum ekki. Dag-
inn eftir bað hann okkur afsökun-
ar. Við höfðum orðið hæstar. Það
lá meðal annars í því að við borð-
uðum. Ég er ekki að segja þetta
honum til lasts. Óli var afbragðs
húsbóndi og Hanna kona hans,
sem var lífið og sálin í þessu með
honum, var bæði falleg og góð
manneskja. Þegar bátarnir voru
að koma að með sfld var hún all-
an sólarhringinn að vega og meta
hvað átti að salta og hvað ekki,
stundum ein en stundum voru
þau saman. En tíðarandinn á
öllum síldarplönum var þannig
að menn áttu að vinna hvfldar-
laust þar til söltun var lokið.
Reynt var að sjá til þess að hver
mínúta nýttist. Þetta var kapp-
hlaup við tímann því sfldin var
fljót að skemmast og verða óhæf
til söltunar. Þegar mörg skip biðu
eftir löndun var reynt að gefa sem
flestum þeirra einitverja úrlausn;
salta 200-300 tunnur af afla hvers
skips, hitt varð að fara í bræðslu.
í svona törnum voru stúlkurnar
að stelast til að fá sér matarbita,
langtímum saman ekkert sett í sig
nema kex og brauð og eitthvað til
að skola því niður með í flýti.
Stundum var hrota svo samhang-
andi að við gáfum okkur ekki
tíma til að kaupa mat, of langt að
fara. Einu sinni fengum við vin-
konurnar hláturkast yfir hvað við
höfðum lítið að borða: Ég átti
einn tómat og brauðmylsnu í boxi
sem ég hvolfdi í lófann á mér og
át. Þær áttu eitthvað svipað.
Karlmennirnir skiptust á að fara
inn að borða í mötuneyti en við
áttum að sjá um okkar matseld
sjálfar. Svona var þetta.
Eitt sinn kom fyrir í mikilli
hrotu að leið yfir unglingsstúlku
af þreytu og hungri. Það var farið
með hana inn bragga. Þá sé ég að
önnur ung stúlka, sem saltaði við
hliðina á mér, var líka að líða út af
og kallaði til verkstjórans og
spurði: „Hvort viltu heldur gefa
matartíma eða við gefumst allar
upp, vegna hungurs? Hvað ætlið
þið þá að gera við síldina?" Þá gaf
hann matarhlé. Þessi verkstjóri
var dálítið harður í horn að taka
en samt besti karl. Þessi vinnu-
harka var bara hluti af tíðarand-
anum. Hann vann sjálfur svo
mikið að það var einsog hann
svæfi aldrei. Það var líka ægilegur
þrældómur á karlmönnunum á
planinu; á harðahlaupum með
salt og fullar og tómar tunnur svo
svitinn bogaði af þeim. - Nokkr-
um árum seinna var ég hjá Óla og
Hönnu á Seyðisfirði. Þá var kom-
inn lögskipaður matartími og
stúlkurnar í mötuneyti eins og
karlmennirnir. Það var algjör dá-
semd og maturinn bæði mikill og
góður. Þa höfðum við yfirleitt
hálftíma í mat þegar unnið var. í
landlegum hvfldum við okkur,
þvoðum af okkur, létum okkur
líða vel og röbbuðum saman.
Ungu og ógiftu stúlkurnar voru
þá auðvitað á eilífum böllum en
það var aldrei neinn hávaði og
næturgleðskapur í bröggunum að
heitið geti.
Þegar landlegum var lokið,
fyrsti báturinn búinn að melda sig
og von á honum inn, greip um sig
órói og spenna. Það var eins og
allir lifnuðu við, líkt og olíu væri
hellt á falinn eld. Allir gerðu sig
klára fyrir söltunina. Við Akra-
nesstúlkumar héldum saman og
vildum auðvitað ekki láta sjá að
við stæðum okkur síður en
heimastúlkurnar. 1 einni stór-
törninni var Akraneskona að nið-
urlotum komin. Þá vindur sér
önnur Akraneskona að henni og
segir: „Þú lætur ekki um þig
spyrjast að þú gefist upp. Slíkt
hefur aldrei komið fyrir konu frá
Akranesi. Nú stendur þú þar sem
þú ert og skerð í tunnuna. Ég skal
salta hjá þér þegar ég er búin með
mína tunnu.“ Og þannig höfðu
þær það.
Sjóhúsin á Brekku, vinnustaður Hermanns í tuttugu sumur. Til vinstri
er beitningaskúrinn. Mynd: Sigurður Jónasson.
Síldarstúlkan:„Hún
breytiroftumandlit
og svip, önnurídag
enígæren aldrei
langtfrá ímynd
kvenlegrarfegurðar
hvers tíma. Annars
erhúnekki nothæfí
bækur, tímaritog
póstkort né í nær-
mynd filmunnar."
Mynd:ÓlafurK.
Magnússon.
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7