Þjóðviljinn - 05.01.1991, Blaðsíða 11

Banna ofbeldi
en ekki klám
Auður Eydal: Við getum bannað kvikmyndir á grundvelli laganna um
bann við ofbeldismyndum frá 1983
Auður Eydal forstöðumaður kvikmyndaeftirlitsins: Við höfum verið dug-
leg að þvo af okkur ritskoðunarstimpilinn. Mynd: Jim Smart.
Auður Eydal er forstöðu-
maður Kvikmyndaeftirlits rík-
isins, við lögðum fyrir hana
nokkrar spurningar sem varða
lögin um bann við ofbeldis-
myndum og mögulegri mis-
notkun á þeim, og fleira sem
viðkemur eftirliti með kvik-
myndum hér á landi.
- Þegar lögin gegn ofbeldis-
myndum voru sett árið 1983 var
það í kjölfar umræðu sem spannst
eftir að kom í ljós að myndir á
borð við „Cannibal Holocaust“
voru til á myndbandaleigum, þar
sem leikarar voru drepnir í raun
og veru. Þar til þessi lög voru sett
var ekkert eftirlit með mynd-
bandaleigum og voru þær orðnar
milli 60 og 70 í Reykjavík. Lögin
um bann við ofbeldismyndum
flugu í gegnum alþingi. Okkur
þykir þó enn skorta nokkuð á, að
ráðamenn skilji hversu mikilvægt
starf eftirlitsins er.
Getið þið bannað myndir án
íhlutunar saksóknara sem brjóta
i bága við lögin frá 1983 að ykk-
ar mati?
- Við getum bannað myndir á
grundvelli laganna. Frá því að þau
voru sett höfum við bannað rúm-
lega 100 myndir. Strax í upphafi
voru bannaðar milli 60 og 70
myndir, flestar þeirra voru á
myndböndum. Útgefendur voru
handahófskenndir og ýmsa furðu-
lega titla rak á Ijörur okkar til að
byija með. Síðan hafa fimm til
átta myndir verið bannaðar á ári,
það eru allt myndir sem sýna
mjög gróft og tilgangslaust of-
beldi. Orsjaldan sjáum við ástæðu
til að banna myndir sem taka á til
sýningar í kvilonyndahúsum.
Kvikmyndaeftirlitið fyrirskip-
ar ekki klippingar á sérstökum at-
riðum?
Stundum fá kvikmyndahúsin
klippta útgáfú á myndum, t.d. ef
keyptar eru myndir firá sænskum
dreifingaraðila. Þar eru myndir
meira klipptar en t.d. i Danmörku.
Kjósi kvikmyndahúsaeigendur að
klippa atriði úr myndum til að
þær verði sýningarhæfar metum
við myndina á ný etir klippingu,
en við gefum engar íyrirskipanir
um slíkt.
Væri ekki hœgt að undan-
skilja kvikmyndahátíðir og
klúbba undan lögunum um skoð-
un?
- Það hefúr ekki þótt gerlegt
að undanskilja kvikmyndahátíðir.
Við vitum að Kvikmyndaklúbbur
íslands er í fjárþröng og við höf-
um reynt að létta þeim kostnaðinn
af skoðunum. Kvikmyndir á lista-
hátíðum hafa alltaf verið skoðað-
ar í mesta bróðemi.
Oft er það svo að kvikmyndir
sem klúbbar og hátíðir sýna
myndir sem hafa verið sýndar áð-
ur, er þörf á að skoða þœr aftur?
- Skrár kvikmyndaeftirlitsins
eru mjög ófúllkomnar og ná að-
eins aftur til ársins 1984. Teljum
við okkur þekkja viðkomandi
mynd vel, getur komið til greina
að sleppa skoðun, en það er frem-
ur undantekning en hitt. Auk þess
er gott upplýsingastreymi milli
kvikmyndaeftirlita í Bretlandi og
á Norðurlöndunum. Við fylgj-
umst vel með hvaða myndir eru
bannaðar þar og aldursmörkum
mynda. í Svíþjóð eru til skrár
kvikmyndaeftirlitsins sem ná aft-
ur til ársins 1911. Við emm mjög
aftarlega á merinni í þessum efn-
um hér á Iandi. Stundum heyrast
hjáróma raddir um að ekki taki
því að hafa eftirlit á íslandi. Slík-
ur hugusunarháttur er auðvitað út
í hött. Við flytjum inn bíla sem
geta ekið á 200 km hraða, en
leyfilegur hámarkshraði er samt
sem áður miklu lægri. Auk þess
em rúmlega 40 af hundraði
mynda leyfðar fyrir alla aldurs-
hópa. Að okkar mati þyrfti miklu
strangari gæslu og aðhald með
því, að lögum um að myndir séu
bannaðar innan 14, 16 ára o.s.frv.
sé framfylgt. Á myndbandaleig-
unum og í kvikmyndahúsum eiga
bamavemdamefndir og lögregla
að annast eftirlit. Mikið vantar
upp á að slíku eftirliti sé framfylgt
á þessum stöðum. Þetta hefur
versnað mikið með fjölsalabíó-
um. Böm geta keypt miða á eina
mynd, en séð allt aðra mynd sem
verið er að sýna í öðmm sal.
Eruð þið búin að skoða Wild
at Heart?
- Við héldum fyrst í stað að
við væmm með væga útgáfu af
myndinni. Við gátum ekki séð
neitt sértsaklega athugavert við
hana. Viðtökur hennar í Banda-
ríkjunum segja meira um hið tvö-
falda siðgæði sem þar ríkir ffernur
en eitthvað um efni myndarinnar.
Það var ekki vegur að sjá hvað
það var sem fjaðrafokinu hefúr
valdið víðs vegar erlendis.
Þótt þið hafið ekki beitt lög-
unum frá 1983 mikið þá er auð-
vitað hægt að túlka þau þannig
að banna mætti mun fleiri myndir,
er ekki sú hætta fyrir hendi að
þau verði misnotuð?
- Það spannst nokkur umræða
um þetta þegar lögin vom sett, en
við höfúm verið dugleg að þvo af
okkur ritskoðunarstimpilinn. Það
er með þetta eftirlit eins og annað
í þjóðfélaginu; ffelsið er ekki á
neinu sviði ótakmarkað.
Þið hafið vald til að banna of-
beldismyndir, en þegar um klám
er að rœða verðið þið að visa
málinu til saksóknara, ekki satt?
- Teljum við hugsanlegt að at-
riði í myndum bijóti í bága við
hegningarlögin þá ber okkur að
vísa málinu til saksóknara.
Er ekki eðlilegt að kvik-
myndaeftirlitið sjái um allt eftirlit
og dóma hvort sem um er að ræða
ofbeldi eða klám?
- Enn hefúr ekki gefist tími til
að endurskoða lögin frá 1983 á al-
þingi, heldur hafa þau verið ffarn-
lengd óbreytt ffá ári til árs. Þegar
þau verða loks endurskoðuð er
auðvitað æskilegt að allar greinar
er varða kvikmyndaeftirlitið verði
samræmdar, þannig að ekki verði
tvær bannleiðir í gangi eins og nú.
Við emm uppfúll af hugmyndum
og gætum lagt ýmislegt til mál-
anna yrðu lögin endurskoðuð.
BE
Ritskoðun á kvikmyndum
Friðrik Þór Friðriksson: Tímaspursmál hvenær lögunum um bann við ofbeldi verði beitt gegn
íslenskum kvikmyndum
Friðrik Þór Friðriksson
kvikmyndagerðarmaður er einn
þeirra sem hafa mjög gagnrýnt
réttmæti Kvikmyndaeftirlits
ríkisins. Hann hefur setið í
stjórn kvikmyndahátíðar og
hefur ákveðnar skoðanir á eftir-
liti með myndum sem sýndar
eru á slíkum hátíðum. Nýtt
Helgarblað ræddi við Friðrik og
spurði hann að því hvað hann
hefði helst út á eftirlitið að setja.
- Árið 1983 voru sett lög við
bann við ofbeldi í kvikmyndum
sem taka til framleiðslu þeirra.
Lögin komu til umfjöllunar hjá
Félagi íslenskra kvikmyndagerð-
armanna. Fáir sáu ástæðu til þess
að gagnrýna þessi lög sem eru í
raun lög um ritskoðun. Valdhafar
geta túlkað þessi lög að vild. Það
er er fáranlegt að kvikmyndir
skuli vera eina listformið sem þola
verður ritskoðun. Það er alveg
jafhffáleitt og að bækur og plötur
væru skoðaðar af sérstöku eftirliti.
Kvikmyndaeftirlitið sem slíkt er
út í hött.
En nú má kvikmyndaeftirlitið
ekki klippa myndir né benda sér-
staklega á atriði sem þeim þykir
ástæða til að klippa?
- Kvikmyndahúsaeigendur
klippa út atriði til að þóknast eflir-
litinu. Þetta hefúr minnkað, en það
er auðvitað sorglegur brandari að
kvikmyndastjórar séu sjálfir að
klippa myndir.
Alvarlegast er að rekin er eins-
konar friðþægingarstefna; myndir
eru klipptar til að fá myndir leyfð-
ar.
Gallinn á því fyrirkomulagi
sem tíðkast hér er að listrænar
kvikmyndir sem sýndar eru á veg-
um kvikmyndaklúbba og -hátíða
eru skoðaðar. Það þekkist ekki er-
lendis að kvikmyndaeffirlit séu að
vasast í myndum sem sýndar eru á
sérstökum hátíðum. Hér á landi
kemur eftirlitið til að skoða þessar
myndir og jafnvel banna innan 16
ára þegar hvort eð er koma engir
unglingar á slíkar hátíðir. Þetta er
einhver meinloka.
Frægt dæmi um afskipti efTir-
litsins af kvikmyndahátíðum er
þegar sýna átti Veldi tilfinning-
anna. Kvikmyndaeflirlitið getur
ekki bannað mynd, heldur bendir
það saksóknara á kvikmyndir sem
því þykir ástæða til að banna.
Hann hefúr aftur samband við bí-
óeigendur og bendir þeim á að ef
einhver gesturinn fái taugaáfall á
myndinni verði eigandinn kærður.
Þar hættir eigandinn á mikið fjár-
litinu fyrir skoðum sem eru rúmar
Qögur þúsund krónur á mynd.
Margar myndir sem litlir klúbbar
og hátíðir sýna berast oft á síðustu
stundu og þetta er óþarfa kostnað-
ur og fyrirhöfn að láta skoða
myndir sem enginn sér nema að
hann sé meðlimur að klúbbnum.
Þetta er kannski peningaplokk,
það lítur út fyrir það. Því að jafn-
Friðrik Þór Friðriksson: Kvikmyndir eru eina listformið sem Kða þarf eftiriit.
Mætti hugsa sér að svipað eftirlit með málverkasýningum færi þannig
fram að farið væri með svarta málningu á sýningar og málað yfir þá hluta
málverka sem ekki þættu sýningarhæfir.
hagstap, og enginn leggur út í það,
og þá liggur beint við að hætta við
sýningar á myndinni. Þetta er
hreint óþolandi. Eftirlitið kemur
fyrst og fremst niður á Kvik-
myndaklúbbi Islands sem þarf að
velta hveijum einasta þúsund
króna seðli fyrir sér. Þeir sem sýna
ætla myndir verða að greiða eflir-
vel þótt myndir hafi verið sýndar
áður eru þær skoðaðar og eftirlitið
er ekkert að sjá í gegnum fingur
sér með þessa hluti. Ég var með
kvikmyndaklúbbinn Fjalaköttinn
á sínum tíma, og ég hefði frekar
lokað en að hleypa eftirlitinu inn.
Þetta er linkind hjá þeim sem eru
að sýna kvikmyndir. Það á ekkert
að vera að tjónka við eftirlitið, það
er skerðing á tjáningarfrelsi.
Hugsum okkur kvikmyndahá-
tíð þar sem sýndar em á skömm-
um tíma fjömtíu kvikmyndir,
manni gætið dottið í hug að eftir-
litið væri fjárvana til að afla
rekstrarfjár.
Þarf þá ekkert kvikmyndaeft-
irlit?
- Nei, við þmfúrn ekkert kvik-
myndaeflirlit. Ég treysti kvik-
myndahúsaeigendum hér til að
gæta velsæmis. Ef mönnum er síð-
an misboðið á sýningum ættu þeir
að eiga rétt á að kæra viðkomandi
kvikmyndahús, það er nægur
vöndur á kvikmyndahúsaeigend-
ur.
Fáir gera sér grein fyrir hversu
alvarlegur hlutur lögin eru, þau
em hrein ritskoðun og ekkert ann-
að og sett í hysteriu sem kemur
alltaf upp öðra hvom um aukið of-
beldi bama og unglinga. Það er
erfitt fyrir þingmenn að vera á
móti svona tillögu, því að auðvit-
að em allir á móti ofbeldi og
klámi, en það kemur lögunum
ekkert við. Nú er búið að setja upp
tæki sem hægt er að nýta, það má
banna allar myndir algerlega sem
er eitthvert ofbeldi í. Það er of-
beldi í Foxtrott, Skyttunum, í
skugga hrafnsins, Ryði og fleir-
um. Líklega mætti banna aðra
hveija íslenska kvikmynd sam-
kvæmt þessum lögum.
Samkvæmt nýju lögunum
gæti saksóknari látið fjarlægja all-
ar íslenskar kvikmyndir úr leigun-
um vegna þess að í þeim kemur
ffam tilgangslaust ofbeldi. Þeim
hefúr þó enn ekki verið beitt, en
það er tímaspursmál hvenær það
verður gert.
Hægt væri að hugsa sér að
svipað eflirlit með málverkum
færi þannig ffam að svartri máln-
ingu væri málað yfir erótískar
myndir Errós.
íslenskir kvikmyndgerðar-
menn hafa ekkert gert í þessum
málum, það er fyrst og fremst í
okkar verkahring að hnekkja lög-
um og eftirliti sem skerðir tjáning-
arfrelsi okkar. BE
ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11