Þjóðviljinn - 10.07.1991, Blaðsíða 9

^Menning
Ágreiningur um athafnaskáld
Félag áhugamanna um bók-
menntir þingaði um Einar
Benediktsson á laugardag-
inn var. Þingið var vel sótt.
Lengst af var salur Norræna
hússins fullur út úr dyrum.
Páll Valsson flutti fyrsta fyrir-
lestur þingsins og kallaði hann:
Hlekki brýtur hugar. Páll var á
þeirri skoðun að menn hefðu rang-
lega talið Einar Benediktsson í
hópi nýrómantískra skálda. Hin
lútersk-evangelíska trú væri sterk
og miðlæg í ljóðum hans þrátt fyrir
efasemdir og örvæntingu. Páll taldi
Einar standa mun nær rómantísku
stefnunni en þeirri nýrómantísku,
Schelling og Kant væru Einars
menn og skáldskapur hans hefði
ffekar mótast af hefðinni en upp-
reisn aldamótaskáldanna.
Næst túlkaði Dagný Kristjáns-
dóttir ljóðið: Hvarf séra Odds ffá
Miklabæ og kallaði sína tölu: Sár
Sólveigar. Kvað þar við annan tón
en hjá Páli því að Dagný leiddi rök
að því að þetta Ijóð lýsti guðlausri
náttúru og tilvistarlegri upplausn.
Hún taldi anda Friedrich Nietzsche
svífa yfir ljóðinu og þeim vötnum
sem þar eru í klaka ícropin en há-
mark þess væri mynd Sólveigar
þar sem hryllingurinn og nútiminn
tækju völdin.
Næstur talaði Thor Vilhjálms-
son um skáldið og kallaði sinn fyr-
irlestur: Norðurljósin seld. Hann
dró upp mynd af manninum og
skáldinu Einari Benediktssyni,
þversögnunum í persónu hans, yf-
irborðsmanninum annars vegar og
skáldinu sem gat breytt orðunum í
útsæ hins vegar. Og hann dró upp
mynd af því hvemig þessar þver-
sagnir í ljóðum hans, ffá stórbrot-
inni Ijóðlist til ,j)restmærðarlegrar
falsettu", hittu Islendinga beint í
hjartað og gilti þá einu hvort um
var að ræða glerfint sjerrífólk eða
rónana á Amarhóli.
Fyrirlestur Thors var með þvi
besta á þessu þingi. Hann skemmti
áheyrendum mjög með spunanum
sem er hans stíll, en það var djúp
alvara í greiningu hans á aldamóta-
manninum Einari Benediktssyni
enda felur hann trúlega í sér mik-
ilsverðan lykil að ýmsu því besta
og versta í íslenskri menningu á
þessari öld.
A eftir Thor kom Silja Aðal-
steinsdóttir með túlkun á ljóðinu
Grettisbæli. Silja fjallaði fyrst um
mynd Ijóðsins af útlaganum Gretti,
sterkum og karlmannlegum, þögl-
um og einum, yfirgefnum og mis-
skildum. Hún fjallaði því næst um
mynd Grettis sögu af sama útlaga
og benti á að Grettir Ásmundarson
var ákaflega elskaður maður, dáður
og vinsæll og átti sér stuðnings-
menn sem gengu í dauðann fyrir
hann. Ljóð Einars Benediktssonar
er ekki um þann mann. Ljóð hans
felur ffemur í sér sjálfslýsingu eða
persónulega tjáningu á hlutskipti
þess sem velur útlegðina og fjallar
þannig ffekar um Einar en Gretti:
„Útlagaminnið er svo stórt að það
rúmar þá báða“, sagði Silja.
Eftir matarhlé flutti Matthias
Viðar Sæmundsson fyrirlestur um
hina persónulegu heimspeki Einars
Benediktssonar og kaílaði fyrir-
lestur sinn: Villusýn beinu línunn-
ar. Kom sér þá vel fyrir þinggesti
að hafa safnað kröftum í millitíð
því að fyrirlestur Matthíasar var
pálþungur. Þann fyrirlestur hefði
mátt semja betur og flytja betur en
ffæðilega séð var hann afar athygl-
isverður.
Matthías Viðar rakti hugsun
Einars Benediktssonar eins og hún
mótaðist í ljóðum hans og kom
síðar ffam sem persónuleg heim-
speki í ritgerðum, undir lok þriðja
áratugarins. Hann sýndi fram á að
Einari nægði ekki að rústa hinar
gömlu hugmyndir og farga sér svo,
eins og sumir skólabræður hans
gerðu. Undir bölsýni og niðurifi
hans leyndist ástríðufull þrá eftir
kerfisbundnum heimsskilningi.
Samkvæmt Matthiasi tók Einar af-
leiðingunum af því að ný öld var
runnin upp með nýjum vísindum
og nýrri trúarþörf og sneri sér að
því að reyna að koma orðum að
nýrri þekkingarfræði. Matthías
endaði fyrirlesturinn á því að Einar
hefði verið íslenskur Nietzsche.
Ef þetta stenst hjá Matthíasi
hefur Einar verið ákaflega róttækur
í hugsun sinni og þess lítil von að
samtímamenn hans íslenskir skildu
hvað maðurinn var að tala um. Hitt
vekur kannski fleiri spumingar
hvað Sigurður Nordal var að hugsa
þegar hann sagði að Einar hefði
hvorki verið heimspekingur né
kennimaður. Var það hlutlægt mat
eða vöm fyrir þekkingarffæði sem
Einar ögraði?
Það var ekki sanngjamt að hafa
túlkun Jóns Thoroddsen á ljóðinu
Ými næst á eflir erindi Matthíasar.
Ýmir er ákaflega torskilið ljóð og
túlkun Jóns var metnaðarfull og
full af ffumlegum og góðum hug-
myndum. Einbeitingarhæfni
manna eru hins vegar takmörk sett.
Betra hefði verið að hafa erindi
Hannesar Hólmsteins Gissurarson-
ar um Athafnaskáldið Einar Bene-
diktsson næst á eftir Matthíasi og
leyfa mönnum að hvíla sig.
Hannes Hólmsteinn var léttur
og áheyrilegur og kryddaði ræðu
sína með sögum um samtímamenn
Einars, aðallega Jón Þorláksson,
en Hannes er að skrifa bók um
hann auk nokkurra annarra bóka
sem hann er að skrifa og nefndi í
framhjáhlaupi. Hannes byrjaði á að
skiigreina hugtakið „athafnaskáld"
og sagði að það mætti skilja á tvo
vegu:“skáld, sem er athafnamaður“
Krítar-kj aftæðið
affarasælast?
Undanfarið kastljósið hefur
beinst að bandaríska
skólakerfínu, en margir
telja það nær í rústum og draga
stórlega úr samkeppnishæfni
Bandaríkjanna á alþjóðavett-
vangi. Slakur árangur banda-
rískra nemenda í samanburði
við aðrar þjóðir hefur leitt til
þess að margir kalla á auknar
fjárveitingar. Það vekur því at-
hygli við rannsóknir núna, að
ekki virðist endilega fylgni milli
fjárveitinga til menntamáia og
árangurs í grunnskólum.
Hagfræðiprófessorinn Rati
Ram við Illinois rikisháskólann í
Normal bar nýlega saman fjárveit-
ingar til grunnskóla (í 1.-12. bekk)
hjá 17 iðnríkjum á árunum 1975
og 1985. Þar kom m.a. fram, að
þrátt fyrir útbreidda vanþekkingu
og hæfnisskort skólabama vom
Bandaríkin í öðm sæti varðandi
kostnað á nemanda 1975, en í
fjórða sæti 1985. Sviss var efst á
listanum bæði árin, siðan komu ár-
ið 1985 í réttri röð: Svíþjóð, Kan-
ada, Ðandarikin og Danmörk. Þrátt
fyrir þetta stóðu bandarísk böm sig
miklu slakar en t.d. svissneskir,
sænskir, kanadískir og danskir
jafnaldrar. Bretland var nr. 9,
Frakkland nr. 11, Vestur-Þýskaland
nr. 14 og Japan nr. 15. Árið 1975
var Þýskaland nr. 12 og Japan nr.
14. .
1 rannsókn þessari var einnig
eða „maður sem skáldar athafnir"
þ.e.a.s. kaupsýslumaður sem versl-
ar á skáldlegan, djarfan og frum-
legan hátt“. Einar var ekki af síðast
töldu gerðinni, sagði Hannes.
,JEnginn græddi á viðskiptum við
Einar". Hannes rakti viðskiptaferil
Einars og laldi hann í heildina ekki
til fyrirmyndar. Sem Ijóðskáld
hefði Einar hins vegar verið óvið-
jafnanlegur.
Hannes Hólmsteinn var hress
andblær í dagskrá þingsins cn það
var ekki alltaf viljandi. Eins og
þegar hann sagði með sannfæring-
arkrafli að „braskarar og milliliðir
væm einhverjir nauðsynlegustu
menn í hverju þjóðfélagi" og
braust út mikill hlátur í salnum,
ræðumanni til sýnilegrar furðu.
Guðbjöm Sigurmundsson tal-
aði síðastur á dagskránni og nefndi
erindi sitt: Dauði og salti jökull.
Hann gaf hcildaryfirlit yfir skálds-
skaparfcril Einars Bcncdiktssonar,
viðtökur við verkum hans og
helstu einkenni. Þessi fyrirlestur
hefði átt að koma fyrst í dag-
skránni því að ýmislegt í honum
var komið fram áður og margar af
tilvitnunum í frægustu ljóð Einars
höfðu verið notuð áður í sértækari
fyrirlestrum. TitiII fyrirlestrarins er
óskiljanlegur og Guðbjöm endaði
með því að skýra hann: þetta er
blótsyrði sem Einar Bencdiktsson
notaði gjarna og sýnir hvort
tveggja í senn, sagði Guðbjöm, að
maðurinn gat aldrei vcrið eins og
aðrir menn, ekki einu sinni blótað
eins og fólk flest, og það hve nú-
tímalegan má telja hann því að
saltan jökul er kannski hclst að
finna á malbikuðum götum
Reykjavíkur vorra daga að vetrar-
lagi.
Þessi tenging Guðbjamar var
verðugur endir á fyrirlcstra þessa
þings scm sýndu svo að ekki varð
um villst að Einar Bcnediktsson á
brýnt crindi við samtíma okkar. Þá
var kominn tími til umræðna. Guð-
mundur Andri Thorsson var kynnir
þingsins og stýrði því vel og fag-
mannlega en óskir hans um um-
ræður í þinglok féllu í grýttan jarð-
veg. Menn voru orðnir þreyttir. Og
þó kom eitt af bestu augnablikum
þingsins að lokum þegar upp gekk
Þorgeir Þorgeirsson og sagði sög-
una af því hvemig William Heine-
sen kynntist Einari Benediktssyni.
Sú saga verður ekki rakin hér en
vonandi lætur Þorgeir hana frá sér
fara á prenti. Þorgeir hafði þar að
auki athugasemd fram að færa
vegna kenninga Hannesar Hólm-
steins um að Einar hefði ekki verið
athafnaskáld. Hann sagðist ekki sjá
betur en gjaldþrotafyrirtæki Einars
hefðu haft djúp áhrif á íslcnska
viðskiptajöfra. Það er ekki hægt að
kveikja á útvarpi eða sjónvarpi
lengur, sagði Þorgeir. Þar er ekki
talað um annað en það hvemig ís-
lenskir bíssnissmenn fcta í fótspor
athafnaskáldsins Einars Bcnedikts-
sonar. -kj
reynt að bera raunfjárvcitingar
saman við ákveðna spá um það
fjármagn sem vænta mátti til
skólamála. Þar var reynt með
ákveðnu reiknilíkani að vcga verga
þjóðarframlciðslu á íbúa saman við
útlagðan kostnað á hvem ncmanda
hjá viðkomandi þjóð. í Ijós kom að
Bandaríkin höfðu kostað nærri ná-
kvæmlega áætluðu íjármagni til
grunnskólakennslu 1975, en voru
árið 1985 um 12% neðan við það
mark sem búast hcfði mátt við.
Aðeins Japan, Vestur-Þýskaland og
Nýja-Sjáland voru slakari en
Bandaríkin að þessu leyti. Norður-
landaþjóðir, Sviss og Bretland
höfðu lagt meira til menntamála en
reiknireglan gerði ráð fyrir.
Krítar-kjaftæði (,,chalk-talk“)
er uppnefni á þeirri gamalgrónu
kennsluaðferð sem felst í því að
bamakennari nýtir í fiestum grein-
um ekki önnur hjálpartæki en krit,
töfiu og eigið tal. Iðkendur og
stuðninsmenn „krítar-kjaftæðis“
telja að önnur kennslutækni spilli
yfirleitt fyrir og sé hættuleg tíma-
eyðsla, nema þá feiknarlegum tjár-
munum sé varið til verksins, svo
fæstir skólar ráði við. Kannski sjá
einhvetjir staðfestingu á þessu í
Bandaríkjunum núna.
Síða 9
ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 10. júlí 1991