Dagblaðið Vísir - DV - 03.10.1995, Síða 12

12
ÞRIÐJUDAGUR 3. OKTÓBER 1995
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114, 105 RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deíldir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 8006272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@ismennt.is - Augiýsingar: dvaugl@ismennt.is. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftan/erð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
Hagsmunir og hugmyndir
Þótt andstaða við tilraunir Alþingis til skattsvika
þingmanna hafi komið fram í atkvæðagreiðslu hjá
tveimur þingmönnum Kvennalista og einum þingmanni
Alþýðubandalags, var þó þingflokkur Þjóðvaka hinn
eini, er var sem heild andvígur þessu illræmda óþrifa-
máli.
Nú hefur komið í ljós, að kjósendur, sem kalla ekki allt
ömmu sína, eru afar andvígir þessari tilraun. Það hefur
mælzt í skoðanakönnunum, á útifundi um málið, í við-
brögðum verkalýðsfélaga, svo og hvarvetna, þar sem al-
menningur hefur komið ffam og tjáð sig um málið.
Ætla mætti, að Þjóðvaki nyti þess, að harðar skoðan-
ir fólks fara saman við afstöðu flokksins í atkvæða-
greiðslum á þingi. Svo er hins vegar ekki. Á sama tíma
og mótmælabylgjan hefur riðið yfir, hefur fylgi Þjóð-
vaka haldið áfram að hrynja og er orðið nánast ekkert.
Þvert á móti eflist stuðningurinn við þá stjórnmála-
flokka, sem hafa meirihluta á Alþingi, mynda ríkis-
stjóm og höfðu forustu í framkvæmd óþrifamálsins, sem
ailur þorri þjóðarinna er andvígur. Þessi sérkennilega
þverstæða minnir á sérstætt eðli stjórnmála á íslandi.
Algengast er, að kjósendur líta ekki á landsstjórnina
með augum hugmyndafræði eða réttlætis. Þeir telja, að
stjómin eigi að stjóma af myndugleik, fremur en mál-
efnum. Þannig getur styrk og samstæð stjórn haft mik-
ið fylgi fólks, þótt málefni hennar séu fá eða vond.
Þessi tilgáta getur skýrt, hvers vegna stjóm og flokk-
ar helmingaskipta njóta þvílíks stuðnings, sem skoð-
anakannanir sýna. Fólk veit, að skipulega er verið að
skara eld að köku sérhagsmuna og gæludýra af alls kyns
toga, en vill þó óhnt styðja flokka helmingaskiptanna.
Almenningur virðist hins vegar ánægður með, að
uppi sé höfð gagnrýni og jafnvel hvassar árásir á gerðir
yfirmanna ríkis og Alþingis. Að minnsta kosti þurfa fjöl-
miðlar, sem birta slíka gagnrýni, ekki að sæta sömu
óvinsældum kjósenda og Þjóðvaki hefur mátt sæta í
haust.
Þjóðin er ekki bara ánægð með gagnrýni í fjölmiðlum.
Hún er líka ánægð með neytendavæna kaupmenn, sem
standa uppi í hárinu á landbúnaðarráðuneyti og öðrum
hagsmunastofnunum landbúnaðarins. Hún flykkist í
búðir þeirra og lítur á þá sem eins konar hetjur.
Þótt fólk telji þannig eðlilegt, að óbein stjómarand-
staða sé rekin í fjölmiðlum og jafnvel af hálfu kaup-
manna, styður hún alls ekki, að hefðbundin stjórnarand-
staða á Alþingi stundi stjórnarandstöðu. Fólk telur
sennilega, að hlutverk hennar sé annað og annars eðlis.
Það væri í samræmi við kenninguna um hrifningu
þjóðarinnar á valdinu, að hún telji hlutverk stjórnarand-
stöðunnar vera það eitt að komast í stjórn. Ef stjóm-
málaflokkur nær ekki þeim árangri í kosningum og eft-
irleik þeirra, er hann afskrifaður af kjósendum sínum.
Þeir, sem ekki rekast í flokkunum, er venjulega skipt-
ast á um að vera við völd, bíða þá eftir næsta nýflokki í
næstu kosningum. Úthaldið í stuðningi við hvem ný-
flokk fyrir sig nær ekki út yfir fyrstu kosningar. Dæm-
in sýna einmitt, að lengra úthald er afar sjaldgæft.
Nýir flokkar á íslandi eru einnota, af því að þeir kom-
ast ekki að völdum í fyrstu umferð. Þess vegna skiptast
gömlu flokkamir á um völdin. Þess vegna er þjóðin
einkum sátt við stjóm þeirra tveggja flokka, er lengst
ganga í að líta á stjórnmál sem friðsæl helmingaskipti.
Stjómmál hafa löngum verið blanda hugmynda og
hagsmuna. Eindregnir yfirburðir hagsmuna í stjómmál-
um á íslandi eru meiri en á Vesturlöndum almennt.
Jónas Kristjánsson
Greinarhöfundur segir Islendinga fijóta að tileinka sér nýja strauma og stefnur. Ferðalög og menntun erlendis
eiga þar hlut að máli.
Kynslóðaskipti
í þjóðfélaginu
Hvert tímabil sögunnar ein-
kennist af vissum viðhorfum og
lífsstíl. Móderhisminn svonefndi,
sem einkenndi miðbik 20. aldar-
innar, táknaði kynslóðaskipti og
fráhvarf frá viðhorfum og lífsstíl
bændaþjóðfélagsins. Hann ein-
kenndist af tæknihyggju sem oft
réð ferðinni fremur en mannleg
viðhorf.
Postmaterialismi
Á 7. áratugnum náði modern-
isminn hátindi sínum en þá kom
einnig fráhvarfið og ýmsar hreyf-
ingar risu upp gegn tæknihyggj-
unni. Fyrst í stað var litið á þetta
sem stundarfyrirbæri en í raun
markaði það upphafið að nýjum
viðhorfum sem m.a. einkennast af
nýsköpun, alþjóðahyggju, hreyfan-
leika í búsetu, sjálfstæði, jafnrétti
milli kynja, þjóðflokka og trúar-
hópa og minnkandi áhuga á kerfis-
hugtökum eins og sósíalisma og
kapítalisma.
Hugtökin hægri og vinstri í
stjórnmálum víkja að hluta fyrir
málefnum sem standa nær fólki,
eins og umhverflsmálum, bættu
umhverfi í borgum, húsverndun,
menningu og bættum lífsgæðum.
Það sem hefur valdið þessari
breytingu eru einkum bættar sam-
göngur og víðferli fólks, bætt upp-
lýsingastreymi í fjölmiðlum og
bætt almenningsmenntun.
Þjóðfélagið byggist æ meir á
þekkingu. Peningar skipta að sjálf-
sögðu áfram máli en með auknum
afskiptum almennings af þjóðmál-
um og sveitarstjórnarmálum fær-
ast áhrifin æ meira til þeirra sem
hafa mesta þekkingu. Hin nýja
stefna hefur verið nefnd post-
modernismi eða postmaterialismi
(post þýðir eftir) sem táknar frá-
hvarf frá tæknihyggju og efnis-
hyggju.
Þessi nýja stefna hefur einkum
Kjallarinn
Dr. Bjarki Jóhannesson
doktor í skipulagsfræði
rutt sér til rúms í Bandaríkjunum
og Vestur-Evrópu. Eðlilega á hún
mest fylgi meðal yngri aldurshópa
en þeir eru líka valdastétt framtíð-
arinnar. Eldri aldurshóparnir,
sem halda í viðhorf tækhiþjóðfé-
lagsins, hverfa hins vegar smám
saman af sjónarsviðinu og hér má
sjá ný kynslóðaskipti. Mótspyrnu
gætir einkum meðal staðbundinna
karlmanna með litla menntun og
ofstækisfullar stjórnmálaskoðanir.
Böggull fylgir skammrifi
Við íslendingar erum fljótir að
tileinka okkur nýja strauma og
stefnur, ferðúmst mikið og margir
sækja menntun sína til útlanda.
Postmaterialismans gætir því i
vaxandi mæli á íslandi. M.a. má
sjá þess merki í áhuga á auknum
samskiptum við útlönd, aukinni
tímabundinni búsetu erlendis og
áhuga fyrir bættu umhverfi og
skynsamlegri nýtingu náttúruauð-
linda.
Stjórnmál og opinber embætti
færast einnig æ meir yfir á hendur
fólks með langskólamenntun. Hér
getur þó böggull fylgt skammrifl,
ef ekki er að gætt. I fyrri kjallara-
grein gat ég þess að margir kvört-
uðu yfir offramleiðslu menntafólks
á íslandi sem væri baggi á þjóð-
inni. Þessi hugsunarháttur er jafn-
vel enn eldri en modernisminn og
á rætur sínar í bændasamfélagi 19.
aldarinnar. Hann er úreltur og á
ekki heima í nútimasamfélagi. Við
verðum að útrýma honum, bæði til
að ísland standist samkeppni við
aðrar þjóðir og til þess að sem
flestir geti aðlagað sig að nútíma-
samfélagi.
Við verðum að varast nýja
stéttaskiptingu, í þetta sinn
byggða á menntun. Einkum verð-
um við að huga að menntun í
dreifbýlinu og gæta þess að ekki
myndist hér aukin gjá milli höfuð-
borgarsvæðisins og landsbyggðar-
innar.
Bjarki Jóhannesson
„Þjóöfélagið byggist æ meira á þekkingu.
Peningar skipta að sjálfsögðu áfram máli,
en með auknum afskiptum almennings af
þjóðmálum og sveitarstjórnarmálum fær-
ast áhrifin æ meira til þeirra sem mesta
þekkingu hafa.“
Skoðanir annarra
Umbótabaráttan
„Umbótabaráttan á íslandi snýst nú um skipulag
þeirra tveggja atvinnugreina, sem frá upphafi ís-
landsbýggðar hafa verið undirstöðuatvinnuvegir
þjóðarinnar...Baráttan fyrir umbótum í landbúnaði
og viðskiptafrelsi með landbúnaðarvörur hefur
tekið lengri tíma en hin almenna barátta fyrir við-
skiptafrelsi, m.a. vegna þess, að hagsmunasamtök
landbúnaðarins hafa verið gífurlega sterk, vel skipu-
lögð og öflug og hafa átt mikfl ítök í flestum stjórn-
málaflokkum, þ.á m. Sjálfstæðisflokknum."
Úr Reykjavíkurbréfi Mbl. 1. okt.
Unglingavandamál -
foreldravandi
„Lausn á miðborgarvandræðunum er ekki í sjón-
máli fremur en á foreldravandamálunum. Að kenna
veitingamönnum og hrollvekjum kvikmyndanna um
er einföldun, og vitlausast af öllu er að lögregla
standi fyrir óspektum með nærveru sinni. Sá áróður
er runninn frá andfélagslegum öflum sem einatt
mega sín mikils í skoðanamyndun. Það verður að
búa við miðbæjarólætin þar til annað afþreyingar-
mynstur tekur við og öðru vísi unglingavandamál -
eða foreldravandi.“
Úr forystugrein Tímans 30. sept.
Gagnslausar ráðstefnur
„Við tökum þátt í fjölmörgum ráðstefnum um
víða veröld sem allar eiga það sameiginlegt að þar
skal kappkostað að „taka á vandanum". Þangað
virðast menn mæta, að því er virðist staðráðnir í því
að hvika í engu frá helstefnu „gullaldarinnar". Þai,
segja mér fróðir menn, sitja fulltrúar þjóðar einnar
í Norðurhöfum og telja dagpeninga. Allar þessar
ráðstefnur eru gagnslausar af því að þær byggja á
vanahugsun og ævinlega er þess vandlega gætt að
menn leiti ekki nýrra leiða.“
Þórður Helgason í Lesbók Mbl. 30. sept.