Dagblaðið Vísir - DV - 23.10.1995, Side 14
14
MÁNUDAGUR 23. OKTÓBER 1995
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@ismennt.is - Áuglýsingar: dvaugl@ismennt.is. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
Norrænn niðurskurður
Eftir harmleik síðari heimsstyrjaldarinnar lögðu ráða-
menn norrænna ríkja mikla áherslu á aukin tengsl og
samstarf þjóða sinna. Norrænt samstarf skilaði líka
verulegum árangri á ýmsum sviðum fyrstu áratugina. Sí-
fellt fleiri hindranir sem venjulega fylgja landamærum
miUi ríkja voru lagðar til hliðar og íbúum Norðurlanda
veitt gagnkvæm réttindi á svæðinu öllu.
Hin síðari ár hefur norrænt samstarf hins vegar hlot-
ið harkalega gagnrýni, einkum fyrir að vera gagnslítið
og dýrt stofhanabákn sem skipti almenning engu máli
lengur. Bent hefur verið á ftölbreytta flóru norrænna
nefnda og stofnana sem fundi nánast endalaust, stundum
um hin smávægilegustu málefhi.
Norrænir stjómmálamenn hafa margir hverjir áttað
sig á réttmæti þessarar gagnrýni og hrint af stað endur-
skoðun á öllu þákninu með hagræðingu og beinan niður-
skurð að markmiði. Þannig var fyrir skömmu ákveðið að
breyta verulega störfum Norðurlandaráðs næstu árin.
Og nú fyrir nokkrum dögum skilaði norræn nefnd úttekt
sinni á störfum og gagnsemi þeirra norrænu stofhana
sem fjármagnaðar eru að meira eða minna leyti af aðild-
arríkjum Norðurlandaráðs. Þar eru gerðar tillögur um
róttækar breytingar á stofnanaflórunni.
Þrátt fyrir umræðu um norrænt bákn vekur það
nokkra furðu hversu margar sameiginlegu stofnanir eru.
Samkvæmt nefndarálitinu kostar Norðurlandaráð þann-
ig rekstur 47 norrænna stofnana að mestu eða öllu leyti.
Endurskoðunamefndin lagði mat á störf þessara stofn-
ana meðal annars út frá þeirri grundvallarspumingu
hvort starfsemi þeirra skipti einhverju máli fyrir Norð-
urlandabúa, hefði það sem kallað er norrænt gildi. Nið-
urstaða hennar er í reynd sú að rekstur margra stofhan-
anna skipti engu máli fyrir norrænt samstarf eða nor-
rænar þjóðir. Þær eigi því að leggja af.
Draga má þá ályktun af þeim upplýsingum sem fram
koma í skýrslu nefndarinnar að margar norrænar stofn-
anir starfi fyrst og fremst af gömlum vana sjálfum sér til
dýrðar. Furðu algengt er að verulegur hluti norrænna
fjárveitinga til einstakra slíkra stoftiana fari beint í
reksturinn, það er í að viðhalda stofnuninni sjáifri eins
og það sé eitthvert markmið í sjálfu sér — sem það er
auðvitað ekki. Margar þeirra hafa einnig afar þunglama-
legt stjórnkerfi, oft með tíu til fimmtán manna stjórnar-
nefndum. Þær eru líka einkar duglausar við að útvega
styrki annars staðar frá en úr norrænu sjóðunum og
hafa litlar tekjur af sölu á sérfræði eða þjónustu.
Þessi nýja skýrsla er staðfesting þess að gagnrýnin á
ofvöxt og árangursleysi í norræna stöfnanabákninu er
fyllilega réttmæt. Það þýðir hins vegar ekki að allt nor-
rænt samstarf sé til einskis. Margs konar samskipti, til
dæmis á sviði lista og menningar, hafa skilað sér í auk-
inni kynningu á andlegu lífi og starfi norrænna þjóða.
Sjálfsagt er að hlúa að slíkum menningarsamskiptum.
Stjómmálamenn á Norðurlöndum hafa með þessu
nefndaráliti fengið í hendur rökstuddar tillögur um að
leggja eigi niður hátt í tuttugu norrænar stofnanir. Það
er hins vegar spurning hvort þeir ná samstöðu um slík-
an sjálfsagðan niðurskurð. Eins og fram kemur í áliti
nefndarinnar hefur stundum áður verið gert endurmat á
rekstri norrænna stofnana án þess að stjórnmálamenn-
irnir hafi fylgt þeim tillögum eftir með því að leggja
stofnanirnar niður. Þess vegna fjármagna skattborgarar
á Norðurlöndum enn rekstur stofnana sem hafa ekki
skilað mælanlegum árangri árum saman.
Elías Snæland Jónsson
„Ibúöarhúsnæði á landinu mun smám saman færast í opinbera eigu,“ segir Stefán m.a.
Leiguliðar í
eigin íbúðum
Veriö er að breyta húsnæðis-
lánakerfinu í eins konar leigu-
kerfl. Fólk hættir að eignast íbúð-
ir og greiðir í áratugi af lánum
sem ekkert lækka. Heila starfsævi
tekur að eignast litla íbúð. Fólk
sem á lítil böm við kaup getur
haldið upp á lokagreiðslu af hús-
næðisláninu með bamabamabörn-
unum.
íbúðarhúsnæði á landinu mun
smám saman færast í opinbera
eigu. Fólk verður að nafninu tO
skráð fyrir íbúðum en verður í
raun leigjendur.
20 þúsund á
mánuði í 480 mánuði
Fyrirhugaða lengingu lánstíma
húsbréfalána úr 25 í 40 ár kalla
menn úrbætur og benda á að
greiðslubyrðin léttist um 17-19%.
Hinum langa lánstíma fylgja hins
vegar ókostir sem vega mun
þyngra en kostimir. Breytingin
gerir húsnæðiskaupendur að
leiguliðum. Fólki endist ekki
starfsævin til að greiða upp hús-
næði sitt. Stöðugt þarf að greiða
vexti af lánum sem greiðast svo
hægt upp að fólk eignast sáralítið.
Þegar breytingin er komin á að
fullu munu funmtugir íslendingar
skulda helminginn í íbúðum sem
þeir keyptu um þrítugt. Á hverjum
mánuði í 40 ár þarf dæmigerð fjöl-
skylda að greiða yfir 20 þúsund
krónur af húsijæðislánum. Eignar-
íbúðir verða þá í raun orðnar að
leiguhúsnæði. Hefði þetta kerfi
lengi verið við lýði væri fólk sem
keypti íbúð í ráðherratíð Her-
manns Jónassonar, 1956-1958, enn
að greiða afborganir með fullum
verðbótum.
Það sem gerist er auðveldast að
skýra með því að taka dæmi af
fjölskyldu sem kaupir sína fyrstu
eign. íbúðin er þriggja herbergja
Kjallarinn
Stefán Ingólfsson
verkfræöingur
og kostar 6,25 milljónir. Fjölskyld-
an á fyrir útborguninni en fær
70% kaupverðsins, 4,375 milljónir,
lánuð í húsbréfakerfinu. Lánið er
eitt af nýju lánunum sem eiga að
bæta hag húsnæðiskaupenda, jafn-
greiðslulán (annuitet), verðtryggt,
með 5,1% vöxtum til 40 ára.
Skuldlaus á
sjötugsafmælinu
Hjónin eru bæði þrítug með tvö
börn, 2 og 5 ára. Við kaupin eiga
þau 1.875 þúsund krónur skuld-
lausar sem eru 30% íbúðarverðs-
ins. Á fermingardegi yngra barns-
ins eru hjónin liðlega fertug. Enn
skulda þau 62% af íbúðarverðinu.
Skuldlaus eign þeirra er 2.375 þús-
und svo þau hafa eignast 500 þús-
und í eigninni á þeim tólf árum
sem liðin eru frá kaupunum. Eldra
barnið útskrifast úr háskóla sama
árið og foreldrarnir eiga fimm-
tugsafmæli. Á þessum tímamótum
skuldar fjölskyldan 53% af íbúðar-
verðinu og hefur þvi greitt niður
húsnæðislánið um eina milljón frá
kaupunum 20 árum áður.
Enn líður áratugur. Þrjátíu ár
eru liðin frá því íbúðin var keypt.
Börnin eru á fertugsaldri, komin
með fjölskyldur og halda með for-
eldrum sínum upp á sextugsaf-
mæli þeirra. Á þessu merkisaf-
mæli skulda hjónin enn yfir þriðj-
ung af íbúðarverðinu. í þrjátíu ár
hafa þau greitt 22 þúsund krónur í
afborganir, vexti og verðbætur á
mánuði. Engu að síður nemur
skuld þeirra hálfri annarri milij-
ón.
Hjónin hætta bæði að vinna þeg-
ar þau komast á eftirlaun, 67 ára.
Enn eiga þau samt sem áður eftir
að greiða af skuldinni í þrjú ár.
Þau hafa fyrir löngu hætt að fá
vaxtabætur og bera afborganirnar
óbættar. Á sjötugsafmælinu eru
bæði börn þeirra komin yfir fer-
tugt, eiga 6 barnabörn og 2 barna-
barnabörn. - Þetta ár verða hjónin
loks skuldlaus.
Stefán Ingólfsson
„Heföi þetta kerfi lengi verið við lýði
væri fólk sem keypti íbúð í ráðherratíð
Hermanns Jónassonar, 1956—1958, enn að
greiða afborganir með fullum verðbót-
um.“
Skoðanir annarra
Ofullnægjandi kjaradómur?
„Það er lélegt réttarríki þar sem dómstóll sem
skipaður er af löggjafanum neitar að skýra frá á
hvaða gögnum og samkvæmt hvaða lagastoð hann
byggir dómsúrskurð. Hrokafullir kjaradómarar
segja að hvorki ríkisstjórn né gjörvöllum launþega-
samtökum landsins komi við hvernig hann starfar
og á hverju hann byggir vægast sagt umdeilda úr-
skurði . . . Dómstóll sem vinnur samviskusamlega
byggir úrskurði á lögum og safnar gögnum sem eru
forsendur dómanna ... Ef forsendur dóms eru ekki
fullnægjandi er dómurinn það tæpast heldur."
Úr forystugrein Tímans 20. okt.
Kannski kolmunninn
„Um þessar mundir er mjög hátt verð á lýsi og
mjöli á heimsmarkaði, svo freisting er mikil að ráð-
ast í kolmunnaveiðarnar. Kannski er nýtt ævintýri
í uppsiglingu. Síldarvinnslan hf. í Neskaupstað hef-
ur verið að búa skip að undanfórnu til kolmunna-
veiða. Margar útgerðir munu bíða og sjá hvernig
þær veiðar ganga. Sjónir manna beinast fyrst og
fremst að veiðum kolmunna til bræðslu en rétt er,
að minna á, að kolmunninn er víða eftirsóttur mat-
fiskur, svo nauðsynlegt er að kanna, hvort ekki sé
unnt að auka vinnsluvirði hans.“
Úr forystugrein Mbl. 20. okt.
Hringferðin um svarta kerfið
„Svartir peningar halda áfram hringferð sinni um
hagkerfi þjóðarinnar og gefa arð og virðisaukaskatt
á hverjum áningarstað. Eigendur þeirra geta ekki
talið þá fram á skatteyðublöðum og verða því að
eyða þeim jafnóðum. Fólkið veitir sér ýmsan mun-
að sem það léti vera án þessara peninga og þeir gera
gæfumuninn fyrir ótal íslensk fyrirtæki og fjöl-
skyldur. Svartir peningar eru orðnir eitt helsta
hreyfiafl íslenska hagkerfisins og prímus mótor í
velmegun landsmanna."
Ásgeir Hannes í föstudagspistli Timans 20. okt.