Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.1995, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1995
13
„Efnaminna fólk verður margt friðlaust þegar það horfir á þessar fyrir-
myndir og lætur ginnast af bruðlinu," segir Jón m.a. í grein sinni.
Hugtakið „neysla tU sýnis“ (e.
„conspicuous consumption"), sem
einnig mætti kalla „sýnineyslu",
er eftir þvi sem ég best veit komið
frá bandaríska félagsfræðingnum
Thorstein Veblen. Hann notaði
það tU að lýsa því háttalagi sumra
að eyða miklu og gjarnan óhóflegu
fé í það að ganga í augu samborg-
aranna. Ýtrasta form þessa hátta-
lags mætti kaUa „sýnibruðl“ á ís-
lensku.
Ekkert er við því að segja að
fólk viðhafi hóflega sýndar-
mennsku hvað hinu ytra borði við-
víkur. Hjá því verður ekki komist
í mannlegu samfélagi. Þegar á
hinn bóginn áherslan á yfirborðið
er orðin slík að umbúðirnar eru
famar að sliga innihaldið þá er
hætta á ferðum.
Þetta á tU að mynda við þegar
efnafólk kemur sér upp óhóflega
dýrum stöðutáknum og verður að
eins konar fordönsurum í dansin-
um í kringum giUlkálflnn. Efna-
minna fólk verður margt friðlaust
þegar það horfir á þessar fyrir-
myndir og lætur ginnast af bruðl-
inu. Fólk þetta brestur á hinn bóg-
inn oft aUan mátt tU þess að taka
þátt í leiknum. Því finnst það samt
nauðbeygt til að „dansa með“ til
að halda viröingu sinni. Endirinn
verður oft sá að þessir máttlitlu
sporgöngumenn örmagnast.
Óhóf sem sligar
Eitt það ógáfulegasta sem nokk-
ur stjómandi getur gert er að
stunda óhóf í einkaneyslu sinni og
umbúnaði rekstrar síns. Stundum
virðist mega tengja slaka afkomu
og léleg kjör starfsfólks við þetta
í Didache „kenningum postu-
lanna" segir: „Hýsa skaltu að-
komumann, sem á leið fram hjá af
gestrisni í tvo daga. Vilji hann
setjast að og sé hann fagmaður
skal hann fá verk að vinna. Eng-
inn skal stunda iðjulaust líferni
eingöngu. Því sá hinn sami vUl þá
hagnast á Kristi. Þú verður að
vera á varðbergi gagnvart þess-
konar mönnum."
íslendingar hafa á fyrri öldum
lifað eftir þessvun kenningum og
dyggUega stutt aðkomumenn sem
og flækinga sem hvergi áttu höfði
að að haUa. Gerðust menn heima-
setnir var þeim fengið starf.
Kynnu þeir að skemmta voru þeir
látnir segja sögu eða lesa á kvöld-
vökum. Oft voru iðjuleysingar
flæmdir landshluta á mUli.
í dag eru aUir teknir upp á arma
hins opinbera án þess að spurt sé
hvað viðkomandi ætlar að gera í
sínum málum. Fjölskyldan, vinir
eða ættingjar eru oft ekki hafðir
með í ráðum. Stóri bróðir ræður
fram úr öUu með hjálp sérfræð-
inga er hann veitir vinnu. Komm-
únískt kerfi, oft stutt af ríkiskirkj-
unni en er ekki endUega sú kristi-
lega samhjálp sem Kristur predik-
aði.
Brenndur grautur
FuU af samúð höfúm við komið
Kjallarinn
Jón Erlendsson
yfirverkfræðingur
Upplýsingaþjónustu Háskólans
óhóf. Kostnaðarsamt bruðlið er
bein orsök þess að ekki er unnt að
greiða mannsæmandi laun eða
halda fyrirtækjum á floti.
Nýlega frétti ég af aðUa sem
stofnaöi fyrirtæki sem virtist geta
orðið mjög arðbært. Hann gerði á
hinn bóginn þau afdrifariku mis-
tök að setja nálægt helminginn af
stofnfé sínu í að kaupa sér glæsij-
eppa í stað þess að nýta það í að
treysta reksturinn. Nokkru síðar
var hann kominn á hausinn og
ástæðuna mátti að sögn rekja
beint til kaupanna á rándýru og
óþörfu tryUitækinu.
Dýr siðferðisbrestur
Oft er kostnaðurinn við sýni-
neysluna ekki það mikUl að komi
niður á launum eða rekstri. Sá sið-
Kjallarinn
Sigurður Antonsson
framkvæmdastjóri
upp velferðarkerfi sem átti rétt á
sér á krepputímum en er í dag
eins og ófreskja, búin að belgja sig
út af skattpeningum. Út um munn-
vikin veUur svo brenndur grautur-
inn. Við viðurkennum óheft at-
vinnuleysi og látum ríkið vinna í
því að hefta framtak og koma
mönnum á velferðarkerfið. Ljóst
eða leynt.
Vel þekkt er umhyggjan fyrir
sauðkindinni og fátækramörkum
ferðisbrestur stjómenda að berast
á meðan ekki er unnt að borga
mannsæmandi laun er samt sem
áður óverjandi. Stofnanir og fyrir-
tæki gjalda slíkt oft dýru verði
þegar vinnumóraUinn hjá starfs-
fólki þeirra dalar eða jafnvel hryn-
ur.
Lélegur starfsandi leiðir oft af
sér minnkun afkasta sem numið
getur tugum prósenta. Þannig get-
ur hlutfaUslega óveruleg sýnin-
eysla stjómenda komið harkalega
niður á afkomu heUdarinnar, jafnt
á þeirra eigin sem annarra. Hún
er því mjög oft alvarlegur afleikur
hvernig sem á málið er litið og
þótt meira en nóg fé sé tU tU að
standa undir henni.
Danskt fordæmi
Fyrir nokkru kom í Ijós að ís-
lendingar sem höfðu flust tU Han-
stholm tU að stunda fiskvinnslu
fengu miklu hærra kaup en þeir
hötðu haft í sambærUegri vinnu
hér á landi. Þetta var svo, þrátt
fyrir það að hér á landi væri að-
fjárbænda. Ríkisbankarnir eru
líka „vinveittir smælingjunum",
veita lánsfé ótæplUega og fram-
lengja lán og hækka án ábyrgðar.
Jafnvel eins og það sé einkamál
ríkisbankans og viðskiptavinar-
ins. Síðan eru viðkomandi gerðir
upp og aUir líða fyrir faUið.
Gjaldheimtan og Tollstjórinn
eru höfð með í ráðum. Kröfuhark-
an er þar hvað mest og þessar
stofnanir láta sig ekki fyrr en fórn-
arlömbin em orðin rænulaus og
gjaldþrota.
Þá er hið opinbera tUbúið að
taka viökomandi upp á arma sína.
- Býður fátækraskírn, félagslega
aðstoð og atvinnuleysisbætur. Ein-
staklingar sem „vinna vel“ í kerf-
inu geta fengið aUt að 90 þúsund-
um á mánuði skattfrjálst. Á meðan
verða aðrir að láta sér nægja 60
þúsund eftir skatta og langan
vinnudag.
staða á margan hátt hagstæðari, tU
dæmis mun betra hráefni.
Er farið var að leita skýringa þá
kom ýmislegt í ljós. í fyrsta lagi þá
unnu eigendur dönsku fyrirtækj-
anna á gólfinu með starfsfólki sínu
í stað þess að vera í „fmumannale-
ik“ úti í bæ. Og í öðru lagi þá virt-
ist einkaneysla þeirra miklu hóf-
legri en neysla „kollega" þeirra
hér á landi. Meðal annars þá virt-
ust þeir eiga auðvelt með að kom-
ast i og úr vinnu án þess að ferð-
ast á fjaUajeppum.
Svipuð dæmi má finna um heim
aUan þar sem menn hafa náð góð-
um árangri í rekstri. Ööru fremur
þá byggir hann á duglegum, nýtn-
um og umhyggjusömum ráða-
mönnum, sem sýna öðrum öflug
persónuleg fordæmi sem vekja
virðingu um leið og þau efla og
treysta starfsandann. Slíkir hafa
engan áhuga á að ganga í augu
samborgaranna með persónuleg-
um íburði og óhófi.
Jón Erlendsson
Enginn
veit hvert fer
Kerfið er ekki einungis gjöfult
tU sinna, það heldur og uppi lág-
um launum i sínum fátækraiðn-
aði.
Vegna þess hversu hið opinbera
er aðsópsmikið í aðdrætti leiðir
það af sér álögur á fyrirtæki og þá
sem þar vinna. 7% tryggingargjald
á flest laun, virðisauki á útselda
vinnu og staðgreiðsla. AUt er þetta
tengt launum í landinu, auk 10%
lífeyrissjóðsgjald, sem enginn veit
hver fær.
Oft er þetta jafnvirði útgreiddra
launa. Helmingur launa í landinu?
Stalíniska kerfið er löngu faUið og
vissulega er verið að taka tU í kerf-
inu okkar. En grundvaUarskipu-
lagið og gamli hugsunarhátturinn
er enn blómstrandi og tekur á sig
nýjar myndir.
Sigurður Antonsson
Með og
á móti
Samþykkt borgarráðs um
félagslegar íbúðir
EÍdrÍ
íbúðirnar
ódýrari
„Innkaupa-
stofnun auglýsti
fyrir hönd Hús-
næðisnefndar
Reykjavíkur-
borgar eftir nýj-
um og notuðum
íbúðum og það
er rétt að tílboð-
in vegna nýju
íbúðanna voru
mjög hagstæð.
Einhver mis-
skUningur kom upp i sambandi
við tUboðin því svo virðist sem
þeir sem buðu eldri íbúðirnar hafi
reiknað með gagntUboði, líkt og
gerist og gengur á fasteignamark-
aðnum, og því haft verðið örlítið
hærra en þeir síðan treystu sér tU
þess að láta þær á.
Þegar Innkaupastofnun er að
óska eftir verði er það endanlegt
en ekki gert ráð fyrir að prútta
þurfi um það fram og til baka. Það
sem hefur komið í ljós er að gömlu
íbúðimar fást á betra verði en
fram kemur í tilboðinu. Það hefur
því ekki reynt á það til fuUnustu
hversu hagstætt eða óhagstætt
verðið er.
Það virðist að auki vera sam-
dóma álit manna í borgarráði,
bæði í meirihluta og minnihluta,
að brjóta beri upp með einhveij-
um hætti þá stefnu Húsnæðis-
nefndar að vera með íbúðirnar á
tUtölulega þröngu svæði. Menn
hafa vilja dreifa þeim um borgina.
Sumir vUja búa í gamla bænum,
aðrir í nýju hverfunum. Sjálfsagt
er að reyna að bjóða fólki upp á
val í þessum efnum.“
Ekki
hvaða
verð
sem er
„Húsnæðis-
nefnd Reykja-
vikur fékk
heimUd frá Hús-
næðisstofnun
ríkisins tU
framkvæmda-
lána, að kaupa
eða byggja 110
íbúðir, nýjar
eða gamlar.
Þetta var seinni
hluta ársins. Að
undangengnu útboði var ákveðið
að kaupa 59 íbúðir í Grafarvogi.
Ástæðan var einfold: Nýju íbúð-
irnar voru þegar upp var staðið
ódýrari en þær eldri sem tilboð
fengust um. Húsnæðisnefnd
Reykjavíkur sendi þessa tUlögu tU
Innkaupastoftiunar og borgarráðs
eins og samþykktir segja tU um en
því miður hafnaði borgarráð þess-
ari tUlögu Húsnæðisnefndar en
samþykkti tUlögu sem er ekki í
neinum tengslum við samþykkt
Húsnæðisneftidar og nánast í and-
stööu við nefndina.
Nokkur umræða hefur verið í
borgarkerfinu um að æskilegt
væri að dreifa félagslegum íbúð-
um meira um borgina en gert hef-
ur verið. Ég get fallist á þau sjón-
armið en samt sem áður er ekki
hægt að kaupa þau hvaða verði
sem er. í 47. grein reglugerðar um
félagslegar íbúðir segir m.a. að
framkvæmdaraðilar skuli sjá tU
þess að íbúðir sem byggðar eða
keyptar séu á þeirra vegum séu
svo ódýrar í byggingu sem frekast
sé kostur.
-sv
„Lélegur starfsandi leiöir oft af sér
minnkun afkasta sem numiö getur tugum
prósenta. Þannig getur hlutfallslega
óveruleg sýnineysla stjórnenda komið
harkalega niður á afkomu heildarinnar,
jafnt á þeirra eigin sem annarra.“
Fátækraiðnaður
„FuU af samúð höfum við komið upp vel-
ferðarkerfi sem átti rétt á sér á kreppu-
tímum en er í dag eins og ófreskja, búin
að belgja sig út á skattpeningum.“
Hilmar Guðlaugs-
son, borgarfulltrúi
Sjálfstæðjsflokks-
ins