Dagblaðið Vísir - DV - 13.06.1996, Blaðsíða 4

4
FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 1996
Fréttir________________________________________________^
Rýnt í borkjarna úr Grænlandsjökli:
Isöld möguleg
á fáum arum
- gróðurhúsaáhrif smáræði við hliðina á náttúrulegum veðurfarssveiílum, segir Árný Erla Sveinbjörnsdóttir
lafsteumar leiuisins

DV
Isöld hefur skollið á hér á norður-
hveli jarðar á örfáum árum eða jafn-
vel innan við áratug. Þetta hefur
sýnt sig á borkjörnum sem teknir
voru úr Grænlandsjökli fyrir fáum
árum, annars vegar af evrópskum
vísindamönnum undir stjórn íslend-
inga og hins vegar af hópi banda-
rískra vísindamanna.
„Það sem einu sinni hefur gerst,
getur gerst aftur,“ segir Páll Berg-
þórsson, fyrrv. veðurstofustjóri, í
samtali við DV. En eru líkur á þvi
að ísöld skelli á með jafn snöggum
hætti og virðist hafa gerst fyrir þús-
undum ára? Vissulega, segja þeir
sem lesa veðurfarssögu árþúsund-
anna úr borkjörnunum frá Græn-
landi og fleiri gögnum
„Hlýnun hefur gerst mjög hratt
og síðasta jökulskeiði lauk á aðeins
40-50 árum og hitinn hækkaði um
14-15 gráður. Kólnun virðist gerast
eitthvað hægar sem betur fer en
báðir borkjarnar sýna mjög snöggar
breytingar," segir Ámý Erla Svein-
björnsdóttir, jarðfræðingur og einn
stjórnenda borunar Evrópumanna í
Grænlandsjökul.
Helstu ástæður stórbreytinga á
veðurfari heimsins eru, að sögn Ár-
nýjar Erlu, raktar til Golfstraums-
ins og breytinga á rás hans en veð-
urfarsbreytingarnar breiðast síðan
út yfir allan heiminn. Þegar ísöld
ríkti hafði Golfstraumurinn ekki
náð í N-Atlantshafið, heldur sveigt
af leið og streymt til Portúgals.
Enginn Golfstraumur
- ekkert ísland
Ef það gerðist aftur að straumur-
inn hætti að koma hingað yrðu af-
leiðingarnar hræðilegar á íslandi.
Meðalhiti myndi lækka um 14-15
gráður sem þýddi það að ísland yrði
algjörlega óbyggilegt. Það jafnvægi
sem við búum við nú er raunar svo
viðkvæmt að meðalhiti þyrfti ekki
að lækka nema um tvær gráður til
að kollvarpa nútíma atvinnuvegum
og fæðuöflun á íslandi. Þegar rætt
er við fræðimenn í náttúrufræðum
kemur fram að þeir óttast afleiðing-
ar gróðurhúsaáhrifanna og að þau
muni valda hlýnun i fyrstunni á
allri jörðinni en síðan kólnun. En
hvernig kemur það nú heim og sam-
an?
Seltumagn sjávar er lykillinn
„Seltumagn sjávar stjórnar haf-
straumunum. Ef eitthvað raskar
seltujafnvæginu breytast haf-
straumarnir. Ef við hugsum okkur
að það hlýni verulega þá bráðna jö-
klar mjög mikið, seltan í höfunum
minnkar og Golfstraumurinn, sem
líkja má við færiband, getur
stöðvast og við það snarkólnar á
norðurhveli og sá kuldi mun að lík-
indum breiðast út yfir heiminn og
ísöld hefjast," segir Árný Erla.
Þegar veðurfarssaga árþúsund-
anna er lesin út úr borkjarnanum
úr Grænlandsjökli koma að sögn
Árnýjar fram miklar sveiflur sem
svo sannarlega verða ekki raktar til
manna og aðgerða þeirra, eins og
kenningarnar um gróðurhúsaáhrif-
in ganga út frá. Þær séu lika miklu
stærri en svo að nútímaumsvif
manna gætu nokkru sinni nálgast
það að valda öðru eins. Borkjarninn
sýni þessar náttúrulegu sveiflur
glögglega og hversu feiknamiklar
þær hafa verið og á óvart komi hve
snögglega þær hafa brostið á.
„Ég talaði um 15 gráða hitabreyt-
ingu á u.þ.b. 50 árum en í gróður-
húsaáhrifunum eru menn kannski
að tala um 2-5 gráður á 100 árum.
Hinar gríðarlegu náttúrulegu sveifl-
ur hafa enn ekki verið settar inn í
veðurreiknilíkön, menn skilja þær
einfaldlega ekki, en verða að leggja
sig eftir því að skilja þær til að geta
vinsað frá þau. litlu áhrif sem við
höldum að maðurinn hafi. Auðvitað
geta ein til tvær gráður hér á ís-
landi skipt sköpum og við verðum
að gæta okkar á gróðurhúsaáhrifun-
um. Þau eru hins vegar smáræði
hjá hinum náttúrulegu sveiflum.,“
segir Árný.
Hvernig virkar
Golfstraumsfæribandið?
Árný líkir rennsli Golfstraumsins
við færiband þannig að sunnan úr
Mexíkóflóa streymir til norðurs
heitur saltur sjór sem kólnar loks
og þyngist við það og sekkur. Þessi
saltríki, þungi og nú kaldi djúpsjór
streymir síðan um undirdjúpin til
baka til suðurs til upphafsins þar
sem hann kemur aftur upp á yfir-
borðið, hitnar og byrjar nýja hring-
ferð til norðurs og niður í djúpin
aftur. Skýringarmyndin er af þessu
hafstraumafæribandi eins og það
hefur verið síðustu 11 þúsund árin.
Ef hins vegar hlýnar á norður-
slóðum og jöklar bráðna og fersk-
vatn streymir í hafið lækkar salt-
innihald sjávarins og saltrýrari sjór
er léttari en saltríkari og sekkur
ekki. Færibandið stöðvast þess
vegna, heitur sjór að sunnan hættir
að streyma inn í N-Atlantshafið og
verma ísland, það snarkólnar og Is-
land verður óbyggilegt. Vísinda-
menn telja að selta yfirborðssjávar-
ins, einkanlega í kringum Island,
ráði því í raun hvort þetta haf-
straumafæriband er í gangi eða
ekki. Spurning er hins vegar
hvenær það stöðvast og hversu
hratt. Borkjarninn úr Grænlands-
jökli segir okkur að þessar breyting-
ar hafi gerst mjög hratt á stundum í
jarðsögunni og eins og Páll Berg-
þórsson sagði, - það sem hefur gerst
getur gerst aftur. -SÁ
Dagfari
Betra að vera mannglöggur
Það er vont að vera ekki nema í
meðallagi mannglöggur. Sá ómann-
glöggi hittir gjarnan fólk sem heils-
ar og augljóst má vera af fasi öllu
að það þekkir viðkomandi. Sá veit
hins vegar ekkert í sinn haus.
Hann á um tvennt að velja. Annað-
hvort að þykjast þekkja manninn,
spila með og láta hvergi hanka sig.
Þetta er erfið aðferð og býður upp
á ýmsar hættur. Komist upp um
kauða verður málið mjög vand-
ræðalegt. Hin aðferðin er að játa
strax og fá einfaldlega upplýsingar
um það hver maðurinn er. Þessi
aðferð gefst yfirleitt betur. Hún
veldur smálegum vanda í upphafi
en hann gufar upp um leið og
menn taka tal saman.
Ómannglöggir lenda líka í ann-
ars konar vanda. Þeir sjá fólk sem
þeir þekkja og eiga að vita allt um.
Vandinn er bara sá að þeir koma
viðkomandi manni ekki fyrir sig.
Þetta veldur miklum heilabrotum
og vanda.
Svo er það hitt að fólk breytist
með árunum. Líði mörg ár milli
endurfunda getur reyhst erfitt að
þekkja menn á ný. Margir bindast
góðum vináttuböndum í skóla. Þeg-
ar út í lífið kemur heldur hver sinn
veg. Sambandið rofnar því oft á tíð-
um. Endurfundir löngu síðar eru
oftar en ekki skemmtilegir. Þeir
geta þó verið vandræðalegir ef ann-
ar aðilinn þekkir ekki hinn. Þetta á
sér eðlilegar skýringar. Karlar sem
voru mjóir og spengilegir á skóla-
árum bæta gjarnan á sig miðjan.
Höfuðið vill vaxa upp úr höfðinu á
sumum og þeir sem halda hárinu
grána. Konur, sem voru hinir
mestu englakroppar í skóla, fara
líka leið og karlarnir nema þær
halda hárinu. I stað þess að fá
bumbu eins og þeir bæta þær á sig
vítt og breitt um kroppinn. Allt er
þetta náttúrlegt en veldur ómann-
glöggum vanda.
Þetta er þó ekkert á við vanda
Pólverjans sem leitaði velgjörða-
manns síns á íslandi. íslendingur-
inn, skeggjaður vélstjóri hjá Eim-
skip, reyndist hinn besti drengur
og aðstoðaði Pólverjann að flýja frá
heimalandi sínu. Þar var órói og
því léttir fyrir hann að komast til
friðsæls lands og fá þar vinnu. Öllu
þessu bjargaði hinn íslenski vinur
hans, vélstjórinn. Hann dvaldi því
hérlendis sæll með sitt í nokkur ár.
Þegar ástandið var orðið betra í
Póllandi hélt hann heim og hóf við-
skipti. Hann mundi þó vel eftir vel-
gjörðamanni sínum. Fyrir ári hóf
hann leit að vini sínum. Hann
fannst þó hvergi.
Þá voru liðin sjö ár frá því að
Pólverjinn hélt frá íslandi og auð-
vitað breytast menn á þeim tíma.
Pólverjinn gerði ráð fyrir því að ís-
lendinguinn kynni að hafa stytt
hár sitt, jafnvel rakað af sér skegg-
ið en óraði ekki fyrir þeim breyt-
ingum sem orðið höfðu á vélstjór-
anum þegar hann loksins fannst
með aðstoð góðra manna. Hann
hafði þá skipt um kyn og breyst i
hina fongulegustu konu. Kynskipt-
ingunni fylgdi að sjálfsögðu nýtt
nafn. Það eitt hafði ekki auðveldað
leitina.
Pólverjar eru ýmsu vanir og láta
sér lítt bregða. Óhætt er þó að segja
að þetta hafi komið honum á óvart.
Það var því ekki að undra að erfið-
lega gekk að finna karlinn þann er
svo dyggilega hjálpaði um árið.
Hann var eiginlega ekki til þótt
hann væri til. Hann hafði skipt al-
gerlega um hlutverk í lífinu og var
orðinn að konu. Skeggið var því
horfið af eðlilegum ástæðum. Pól-
verjinn hafði búist við því að vél-
stjórinn íslenski hefði látið klippa
sig stutt eða væri jafnvel orðinn
sköllóttur. Hvorugt var tilfellið.
Hárið var þykkt og fallegt kven-
mannshár.
Likt og íslensk börn las sá pólski
alls konar ævintýri í æsku. Þar
breyttust menn og skepnur eins og
hendi væri veifað. Galdrakerlingar
úti um allan skóg stóðu fyrir því.
En að það gerðist í raunveruleik-
anum, því trúði hann varla.
En þetta breytir í rauninni engu.
Pólverjinn veit sem er að íslend-
ingurinn er drengur góður hvort
sem hann er karl eða kona. Það má
því búast við því að fagnaðarfund-
ir verði með þeim þegar þau hittast
eftir langt hlé. Pólverjinn hefði
hins vegar þurft að vera óvenju
mannglöggur til þess að átta sig á
þessu einn og óstuddur.
Dagfari