Dagblaðið Vísir - DV - 05.03.1997, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 5. MARS 1997
DV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaéur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
ABstoöarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLTI11,105 RVÍK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifmg: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plðtugerö: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverö á mánuöi 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverö 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Hægfara stóridjuþróun
Stóriöja er eðlilegur þáttur atvinnulífsins. Hún rennir
fleiri stoöum undir efnahag þjóðarinnar. Mönnum er
hins vegar ekki sama um, hvar hún er reist og hvemig
staðiö er að hollustu og umhverfisvernd. Um þau atriði
snúast yfirleitt íslenzkar deilur um stóriðju.
Þrír flórðu hlutar þjóðarinnar em samþykkir álveri á
Keilisnesi og tveir þriðju á Grundartanga. Munurinn
sýnir, að staðsetning stóriðju hefur áhrif á stuðning
fólks. Reykjanesskagi er ffá sjónarmiði umhverfisvemd-
ar og að mati fólks betri kostur en Hvalfjörður.
Valið stendur að vísu ekki milli Keilisness og Grund-
artanga, því að stefiit er að álveri á báðum stöðum. Það
vill hins vegar svo til, að samningar við Columbia um
Grundartanga gengu greiðar en samningar við þríeykið,
sem er að hugsa um að reisa álver á Keilisnesi.
Stóriðja hefur í rekstri ekki mikil áhrif í atvinnulíf-
inu. Hún veitir tiltölulega fáum atvinnu og tengist lítið
öðrum atvinnugreinum. Reynslan sýnir ekki, að úr-
vinnslugreinar myndist í kjölfar stóriðju. Hún stendur
að ýmsu leyti utan íslenzks hversdagsleika.
Stóriðja í byggingu hefur hins vegar mikil skamm-
tímaáhrif. í senn þarf að reisa orkuver og stóriðjuver.
Þessar framkvæmdir kalla tímabundið á mikinn mann-
skap. Við sjáum nú þegar, að stækkun álversins í
Straumsvík hefur átt þátt í að lagfæra atvinnujafnvægið.
Ráðagerðir um mikla stóriðju á næstu árum ýta undir
kröfur stéttarfélaga um hærri laun. Félagsmenn þeirra
hafa ekki eins miklar áhyggjur af atvinnuleysi við núver-
andi aðstæður og þeir höfðu fyrir svo sem tveimur árum,
þegar kreppan var því sem næst í hámarki.
Fyrirhugaðar framkvæmdir við stóriðju geta hæglega
orðið svo miklar, að það leiði til skorts á vinnuafli og
launaskriðs, sem síðan setur verðbólguna af stað aftur.
Til að forðast sveiflur vinnukúfa og vinnulægða er far-
sælast, að hver framkvæmdin taki við af annarri.
Því mega stjómvöld ekki halda, að sérhver hugmynd
um stóriðju sé eins konar ávísun á happdrættisvinning,
sem afla verði, hvað sem hann kostar. Menn verða að
kunna að velja milli þess, sem ætla má, að gefi þjóðfélag-
inu mestan arð, og hins, sem minna gefur af sér.
Ennfremur mega stjómvöld ekki halda, að beita megi
öllum ráðum til að fá hingað stóriðju, þar á meðal slá af
eðlilegum kröfum um hollustu- og umhverfisvernd. Því
miður hafa þau verið í slíkum stóriðjuspreng, að þau
hafa fómað nokkm á þessum mikilvægu sviðum.
Ríkið rekur afleita stofnun, sem heitir Hollustuvemd,
en ætti að heita Óhollustuvemd. Þessi óheillastofnun
hefur unnið gegn hollustu- og umhverfissjónarmiðum.
Það gildir bæði um undirbúning nýrrar stóriðju og eftir-
lit með þeirri stóriðju, sem fyrir er.
Ráðagerðir stjórnvalda um stóriðju vektu meira
traust, ef þessari stofnun væri bylt og á rústum hennar
reist ný stofnun, sem starfaði á eðlilegan hátt að holl-
ustuvemd í atvinnulífinu og gæfi ekki hvað eftir annað
tilefni til flimtinga í skopþáttum flölmiðlanna.
Jöfn og þétt og ekki of hröð uppbygging stóriðju ætti
að vera svo eðlilegur þáttur íslenzks efnahagslífs, að
ekki ætti að þurfa stórfelldar illdeilur um sérhverja
verksmiðju. Þess vegna þarf að skipta út stjórnendum
Hollustuvemdar og herða kröfur um mengunarvamir.
Einnig þarf að vanda svo til staðsetningar stóriðju, að
hún verði nágrönnum sínum fagnaðarefni og manna-
sættir, en setji ekki allt á annan enda í héraði.
Jónas Kristjánsson
„Óhófleg trú á spádóma gerir einstaklinga, fyrirtæki og þjóðfélög aö viljalausum reköldum..." segir Jón m.a. í greininni.
Framtíð og framtíðarspár
Tilviljun réð því fyrir nokkru að
ég kom snemma heim frá vinnu og
kveikti á „gömlu gufunni". í stað
þess að neyðast að venju á þessum
tíma dags til að hlusta á reiðilestra
samborgara út af mismerkilegum
smámunum hversdagslífsins þá
mátti hlýða á röð gáfumanna rök-
ræða um framtíðina á málþingi
Framtiðarstofhunar. Sumir hverjir
voru bara þónokkuð gáfaðir að
heyra, ja&vel djúphugsandi. Aðrir
meira að segja skemmtilegir.
Það er þægileg og kærkomin til-
breyting að geta hlustað á slika rök-
ræðu í staðinn fyrir hið hefðbundna
smámunaþras og annan hégóma sem
oft vUl gleypa bróðurpartinn af tíma
margra ljósvakafjölmiðla. Sjálfúr er
ég orðinn dauðþreyttur á slíku sem
og á endalausum flaumi sápuópera,
lögreglu- og lögffæðingamynda sem
og annarrar ffoðu sem gjaman
gleypir megnið af tiltækum sending-
artíma. Hvað mig varðar kom það á
sínum tíma eins og himnasending
þegar allt í einu var unnt að komast
í nýja rás, þ.e. Discovery Channel,
þar sem nánast einvörðungu er flutt
fræðsluefhi. Skyndilega var unnt að
horfa á sjónvarp án þess að vita það
nokkuð örugglega fyrirfram að setur
við „imbann" myndu fylla öll skiln-
ingarvit af léttvægu löðri.
Framtí&arvísindi: Verömæt
viðleitni
Ég hef lesið mikið
af ritum ffamtíðar-
ffæðinga um dagana
og tel mig hafa haft
verulegt gagn af
þeim lestri. Ég er
þeirrar skoðunar að
afar brýnt sé að gera
upplýsingamiðlun
um framtíðarmáleöii
miklu hærra undir
höfði í fjöhniðlum
landsins en nú er.
Reyndar bráðnauð-
synlegt ef mannkyn eða bara við eyj-
arskeggjar hér norður í Ballarhafi
ætlum að lifa sæmilega hamingju-
samlega á næstu áratugum og öld-
um. Að stunda hraðakstur inn í
óvissa ffamtíð án þess að sjá út um
ffamrúðuna er stórháskalegt fyrir-
bæri. Þegar menn gera þetta með því
að horfa i baksýnisspegilinn einan
þá eykst hættan til muna. Framtíð
verður ekki byggð upp á þann hátt
einan að rýna í gömul eða stundleg
gildi og stöðu mála
og framlengja síðan
þróunina með þeim
hefðbundnu reglu-
stikuaðferðum sem
víða má finna innan
hvers kyns „vís-
inda“. Hagfræðin
hefur verið illa hald-
in af slíku. Fleiri eru
samt sekir. Á sínum
tíma spáðu „bestu
sérffæðingar sem völ
var á“ þvi að í
gervöllum Bandaríkj-
unum myndi há-
marksþörf fyrir tölv-
ur vera fjórar risa-
tölvur um ófýrirséða
ffamtíð. Slíka gripi
hafa hundruð millj-
óna manna í dag í
brjóstvösum sínum. Framtíðarspár
eru sem sé heldur ótrygg og gloppótt
„fræði“ sem hin raunverulega rás
ffamþróunarinnar slátrar hratt og
miskunnarlaust. Samt njóta slíkir
spádómar gjaman mikillar virðingar
þegar þeir eru fyrst bomir fram.
Fljótt vill gleymast að fáar þeirra
standast.
Ónefndur pólitískur athafnamað-
ur af verri gerðinni, sem vissi að
hann gat haft áhrif á framrás sög-
unnar en hafði lítinn áhuga á því að
spá og bíða athafnalaus eftir því að
spádómamir rættust, sagði á sínum
tima að „fjöldinn er heimskur og
gleyminn". Þetta á ótrúlega oft við
um framtíðarspár. Innan hagfræði
keppast menn, til dæmis i Bandaríkj-
unum, við að spá um hagvöxt og aðr-
ar stærðir efnahagslífsins. Allt þetta
„geim“ líkist iðulega fremur happ-
drætti en vísindum þar sem vinn-
ingshafi hvers árs er hafinn til skýj-
anna til þess eins að vera gleymdur
og grafmn ári síðar þegar spár hans
bregðast algerlega og nýr lottóvinn-
ingshafi rambar líkt og af
tilviljun á „réttar" tölur
og svífúr um stund á
skýjum brigðullar lotn-
ingar. Ský em á hinn
bóginn ótrygg undirstaða
fýrir aðra en engla svo að
stutt er oftast í að vinn-
ingshafinn hrapi til jarð-
ar og annar slíkur setjist
að i skýjaborg almenn-
ingsálitsins.
Vilji, stefna og at-
hafnir umfram spá-
dóma
Við þurfum að gera
miklu meira af því að
hugsa um framtíðina en
við gerum í dag. Spámar
geta ugglaust verið
miklu betra og þróaðra
fyrirbæri en nú er. Aðalatriði máls-
ins má á hinn bóginn ekki gleymast
í ákafanum við að grina í kristalkúl-
una. Við getum nefnilega sjálf haft
mikið um það að segja hver framtíð
okkar verður. Þessi áhersla er til-
tölulega vanrækt og svelt meðan al-
þjóð hlustar í lotningu á spámenn
sem útbreiða hin ótryggu „vísindi"
sin.
Oft dettur mér í hug sú líking í
þessu sambandi hvemig myndi fara
ef bifreiðastjóri færi að á svipaðan
hátt, sleppti höndunum af stýrinu og
öðrum stjómtækjum og „spáði“ þess
í stað um það hvaða leið stjómlaust
ökutæki hans myndi fara. Hefði
gjaman smágerða ofúrtölvu til
verksins, svona til þess að láta þetta
allt líta hæfilega vísindalega út!
Þessa einfóldu líkingu ættu allir að
geta skilið og því um leið þau grund-
vallarmistök að hafa oftrú á spádóm-
um og vanrækja um of áætlanir og
athafnir.
Mergurinn málsins er þessi: Fram-
tíð er að mjög miklu leyti háð mann-
legum vilja og stefnu. Við eigum að
leggja megináherslu á þetta sjónar-
mið. Spár þarf að sjálfsögðu að þróa
og betrumbæta og virðingarverð er
viðleitni manna til þess. Spár munu
á hinn bóginn aldrei koma i stað
vilja, stefnu og athafúa. Óhófleg trú á
spádóma gerir einstaklinga, fyrir-
tæki og þjóðfélög að viljalausum
reköldum sem hrekjast í óhóflegum
mæli stefnulaus fyrir veðri og vind-
um samtíðarirmar.
Jón Erlendsson
„Spár þarf aö sjálfsögöu að
þróa og betrumbæta og virðing■
arverð er viðleitni manna til
þess. Spár munu á hinn bóginn
aldrei koma í stað vilja, stefnu
ogathafna
Kjallarinn
Jón Eriendsson
yfirverkfræðingur Upp-
lýsingaþjónustu Háskól-
ans
Skoðanir annarra
Haneshjónin kyrr
„Þora yfirleitt nokkrir að taka að sér börn til fóst-
urs ef ættleiðingarskjölin eru ógilt eftir á og börnin
tekin án tillits til þess hverja þau líta á sem foreldra?
... Eftir þá meðferð sem Haneshjónin hafa mátt þola
af hendi íslenska framkvæmdavaldsins skuldar ís-
lenska ríkið þeim það, að þau fái að setjast hér að,
ásamt syni sínum, sextán vetra, og fái íslenskan rík-
isborgararétt, sem þau hugðust ávinna sér með eðli-
legum hætti.“
Sigurjón Þorbergsson í Mbl. 4. mars.
í Evrópusambandið
„Þó að það geti sjálfsagt bakað mér miklar óvin-
sældir á íslandi ætla ég samt að lyfta þeirri skoðun
minni að ég held að íslendingar ættu að athuga bet-
ur hugsanlega þátttöku sina i Evrópusambandinu.
Ég held það væri íslendingum hollt að vera með í
því. ... Og þeir ættu þegar að fara að búa sig undir
það. Evrópusambandið er ekki bara af hinu illa eins
og margir halda. Það er fjölþjóðasamstarf um tO
dæmis samræmingu á lífskjörum, heilbrigði, mennt-
un og ýmsu öðru þar sem íslendingar ættu auðveld-
lega á hættu að dragast aftur úr ef þeir eru einir sér
að pukra úti i Ballarhafi.“
Böðvar Guðmundsson í Alþbl. 4. mars.
Sé ófriður í boði...
„Úti í heimi starfa agentar að því að tæla fjárfesta
til að kaupa íslenska orku. Henni er lofað fyrir lítið
og ódýrt vinnuafl er sjálfgefið. Hins vegar reynir
enginn að lofa sæmilegum friði um hvar á landinu
megi reisa verksmiðjur til að framleiða og bræða
málma. Og hreppsnefndir setja virkjunarfram-
kvæmdum afarkosti og harðsnúnu umhverfisaftur-
haldi eru færð öll vopn í hendur tfi að berjast gegn
orkuframleiðslu og orkusölu."
OÓ í Degi-Tímanum 4. mars.