Dagblaðið Vísir - DV - 24.03.1997, Blaðsíða 22

30
MÁNUDAGUR 24. MARS 1997
* *• *
vefur og tölvur
Börnin hafa gott af því að vera í pössun:
Dagheimilisvist eflir hugræna starfsemi
Böm hafa bara gott af því að
vera á dagheimili, innan um aðra
jafnaldra sína. Vísindamenn eru
ekki fjarri því að slík vist efli hu-
græna starfsemi bama, einkum á
sviði tungumálsins og stærfræði.
Þetta eru niðurstöður sameigin-
legrar rannsóknar bandarískra og
sænskra vísindamanna sem skýrt
var frá fyrir skömmu.
Á undanfomum árum hafa ver-
ið gerðar fjölmargar rannsóknir
þar sem reynt hefur verið að meta
áhrifin sem vist á dagheimili hef-
ur á þroska ungra barna og hafa
niðurstöðumar oft verið ansi mis-
vísandi.
í nýjustu rannsókninni fylgdust
vísindamenn frá bandarískri
stofnun sem rannsakar heilsu
bama og frá háskólanum í Gauta-
borg með 146 börnum. Rannsóknin
hófst áður en börnin fóm á dag-
heimili svo að hægt væri að taka
með í reikninginn muninn sem
var á þeim áðinr en þau fóru í vist.
Visindamennimir komust að
því að börn á grunnskólaaldri,
sem höfðu verið á dagheimilum í
Gautaborg, stóðu sig betur en böm
sem höfðu verið heima hjá foreldr-
um sínum eða i vist i annars kon-
ar íjölskylduumhverfi.
Byrjað var að meta málfærni
barnanna þegar þau voru tveggja
ára og stærðfræðigeta þeirra var
metin áður en þau hófu skóla-
göngu en sænsk börn fara í skóla
sjö ára gömul. Mælingarnar voru
síðan aftur gerðar í öðrum bekk.
í rannsókninni var einnig litið á
ýmsa aðra þætti og varð niður-
staðan sú að enginn þeirra hafði
jafnmikil áhrif og vist á dagheim-
ili. Aðrir áhrifamiklir þættir á
hugræna getu barnanna voru til
dæmis þátttaka föðurins í uppeldi
og mótim bamsins svo og gæði
annars konar dagvistar.
Sagt er frá niðurstöðum rann-
sóknar þessarar í nýjasta hefti
tímaritsins Developmental
Psychology.
íþróttamenn skyldu vara sig:
Annar heilahristingur
getur valdið dauða
íþróttamenn, sem fá minniháttar
heilahristing, sem svo virðist vera,
og taka aftur upp fyrri íþróttaiðkan
áður en þeir hafa náð sér að fullu
eiga á hættu að hreinlega deyja af
völdum þess sem kalla mætti „ann-
ars höggs heilkenni“. Skráðum til-
fellum hefur fjölgað allnokkuð á
undanfornum árum.
Bandarísk heilbrigðisyfirvöld
skýrðu nýlega frá því að menn gætu
fengið annars höggs heilkennið þeg-
ar þeir fengju annan heilahristing,
aðeins nokkrum klukkustundum,
dögum eða jafnvel vikum eftir hinn
fyrri. ítrekaðir heilaskaðar geta
haft mjög alvarlegar afleiðingar eða
jafnvel leitt til dauða.
Visindamenn áætla að í Banda-
ríkjunum komi upp um 300 þúsund
tilfelli á ári þar sem rekja megi
heilahristing til íþróttaiökunar. Frá
árinu 1992 hafa að minnsta kosti
sautján tilfelli annars höggs heil-
kennis verið skráð en að sögn yfir-
valda voru aðeins skráð fjögur til-
felli á árunum milli 1984 og 1991.
„Við höfúm þungar áhyggjur af
hugsanlegum alvarlegum afleiðing-
um eða jafnvel dauða af völdum
annars heilahristings áður en við-
komandi hefur að fullu náð sér eftir
fyrri heilahristing,“ segir faraldurs-
fræðingurinn David Thurman.
íþróttimar, sem nefhdar em i
þessu sambandi, em til dæmis
knattspyma, körfubolti, hnefaleik-
ar, mðningur og hafnabolti, allt
íþróttagreinar þar sem hætta er á
samstuði leikmanna.
Samtök bandarískra taugalækna
sendu nýlega frá sér leiðbeiningar
þar sem þau hvefja til þess að
íþróttamenn, sem fá heilahristing
án þess að missa meðvitund, stundi
ekki íþróttir í viku á eftir. Þeir
íþróttamenn, sem fá hins vegar
heilahristing tvisvar á einum og
sama deginmn, skyldu hafa hægt
um sig í tvær vikur og þeir sem
missa meðvitund ættu ekki að gera
neitt í heilan mánuð.
Annars höggs heilkenni, sem
fyrst var greint og viðurkennt árið
1984, orsakast af bólgu í heilanum
þegar einstaklingur fær heilahrist-
ing í annað sinn áður en hann hef-
ur að fullu náð sér af fyrri heila-
hristingi.
Heilbrigðisyfirvöld vísuðu til
tveggja dauðsfalla af yöldum annars
höggs heilkennisins. í báðum tilvik-
um var um að ræða pilta, 17 og 19
ára, sem stunduðu ruðning.
Nú á að reyna að komast að því í
eitt skipti fyrir öll hvort vatn er að
flnna á tunglinu. Það eru vísindamenn
hjá bandarísku geimvísindastofnun-
inni (NASA) sem hafa hug á því og af
því tilefni kynntu þeir nýlega nýjasta
verkfærið sitt, Tunglkannann, lítið,
ódýrt og ómannað geimfar sem skjóta
á upp í september í haust.
NASA hefur ekki sent flaug til
tunglsins frá lokum tunglferðaáætl-
unar sinnar á ánmum 1969 til 1972
þegar Apollo-geimfór lentu þar sex
sinnum.
Timglkanninn hinn nýi er ekki
nema 1,35 metrar á hæð og vegur að-
eins 300 kíló þegar hann er fullhlað-
inn. Hann var smíðaður hjá Lockheed
Martin í Sunnyvale í Kalifomíu.
Tunglferðin í haust er liður í svo-
kallaðri Discovery-áætlun NASA þar
sem áherslan er lögð á ódýrari og um
leið þá tíðari vísindaleiðangra út í
geiminn. Enda eru vísindamenn
NASA ákaflega stoltir yfir því að
heildarkostnaðurinn við ferð Tungl-
kannans, þar með talin skotið, aðgerð-
ir á meðan á ferðinni stendur og grein-
leitar vatns
ing gagna nemur ekki nema 63 millj-
ónum dollara eða um 4,5 milljörðum
íslenskra króna. Það er aðeins brot af
því sem margar aörar geimferðir
stofnunarinnar hafa kostað.
Tunglkanninn mun fljúga umhverf-
is hmglið í heilt ár, á sporbaug sem
liggur yfir skaut þess, og gera kort af
öllu yfirborði þessa næsta nágranna
okkar úti i geimnum úr um 100 kíló-
metra hæð.
Þótt geimfarar hafi gengið á yfir-
borði tunglsins er heilmikið sem viö
vitum ekki um það.
„Margir álíta sem svo að við höfum
verið þar og gert þetta en það er ekki
svo. Samsetning meira en 75 prósenta
tunglsins hefur aldrei verið kortlögð,"
sagði Scott Hubbard, forstöðumaður
Tunglkannaáætlunarinnar í Ames,
rannsóknarstöð NASA í Mountain
View í Kalifomíu.
Mikill áhugi er á fyrirhugaðri ferð
vegna frétta í desember síðastliðnum
um að vatn kynni hugsanlega að leyn-
ast á tunglinu sem hingað til hafði ver-
ið álitið skraufþurrt.
Vísindamenn, sem unnu að grein-
á nágranna
Alan Binder, starfsmaður Lockheed
Martin verksmiöjanna i Kaliforníu,
bendir hróðugur á loftnet
Tunglkannans, nýjasta farartækis
bandarísku geimvísindastofnunar-
innar, sem verður sent á sporbaug
um tunglið í haust til að kanna hvort
þar leynist vatn. Sfmamynd Reuter
í geimnum
ingu ratsjármerkja frá Clementine,
geimfari á vegum bandaríska vamar-
málaráðuneytisins sem fór umhverfis
tunglið árið 1994, sögðu að þau bentu
til að frosið vatn væri að finna í djúpri
dæld nærri suðurskauti tunglsins.
Þeir sögðu að ískristallar væm hugs-
anlega blandaðir saman við leðju sem
þar væri.
Starfsmenn NASA segja að Tungl-
kanninn ætti að staðfesta hvort vatn
er að finna nærri heimskautum
tunglsins. Geimfarið er með innan-
borðs nifteinda litrófssjá sem nemur
vetni sem vísindamenn sögðu að nær
örugglega mundi vera i formi vatns.
„Tunglkanninn mun skera úr
þessu. Ef það er vatnsbolli í rúmmetra
af tunglmold munum við finna hann,“
sagði Hubbard á fundi með frétta-
mönnum fyrir skömmu.
Ef vatn reynist vera á fimglinu gæti
það auðveldað mönnum að setja upp
bækistöð þar en einnig væri hægt að
framleiða úr því eldsneyti fyrir geim-
flaugar. Tunglið gæti því orðið mið-
stöð fyrir könnunarferðir til fjarlægra
reikistjarna.
Hollensku trákloss-
arnir í vanda
Unnendur hinna sígildu hol-
lensku tréklossa eru í vanda
staddir. Skór þessir, sem hol-
lenskir bændur, verkamenn og
sjómenn hafa verið
með á
fófimum við
vinnu sína í 600 ár, hafa ekki
fengið viðurkenningu Evrópu-
sambandsins sem vinnuskór.
Ástæðan er sú að klossaverk-
smiðjumar voru of seinar að
sækja um CE-viðurkenningar-
skírteini ESB. Þegar mest var,
skömmu eftir heimsstyrjöldina
síðari, voru framleidd níu millj-
ón pör af tréklossum í Hollandi
en nú aðeins 800 þúsund.
Hulunni svipt af
andoxunarefnunum
Vísindamenn við Johns Hopk-
ins háskólann í Baltimore i
Bandaríkjunum telja sig geta
varpað nýju Ijósi á hvemig
andoxunarefni, sem m.a. er að
finna í grænmeti, geta komið í
veg fýrir krabbamein.
Oxunarefni eru sameindir
sem innihalda súrefni og ganga
undir nafninu sindurefni. Marg-
ir vísindamenn telja að þau
valdi skaða á DNA og himnu
H frumna og það leiði til krabba-
meins.
í grein í tímaritinu Science
segja vísindamennirnir frá
IJohns Hopkins að krabbameins-
frumumar sjálfar virðist valda
offramboði á oximarefnum sem
sendi frá sér boð um frekari
stjórnlausan frumuvöxt. Andox-
unarefnin trufla þessar merkja-
* sendingar prótínanna og kimna
þar með að stöðva þennan of-
vöxt.
„Niðurstöður okkar ættu að
verða vísindamönnum að liði
við að skilja lifefnafræðilegar
hliðar krabbameins og stuðla að
þróun meðferðar í framtíðinni,"
segir Pascal Goldschmidt-
Clermont, sem vann að rann-
sókninni.
Meðferð eykur líkur á
fjölburum
IDanskir læknar hafa nú stað-
fest það sem marga hefur grunað
um nokkurt skeið, nefiiilega að
greinileg fiölgun hefúr orðið í
fæðingum tvíbura, þríbura og
annarra fjölbura í kjölfar nýj-
ustu meðferða við ófrjósemi.
Mads Melbye og samstarfs-
I menn hans við dönsku faraldurs-
fræðistofnunina rannsökuðu
nærri fimm hundruð þúsund
konur á árunum 1980 til 1994 og
komust að því að tíðni fjölbura-
j meðgangna jókst 1,7 sinnum, að-
allega hjá konum sem komnar
voru yfir þrítugt og voru að eign-
ast fyrsta bam sitt.
Tvíburafæðingum fjölgaði 2,7
sinnum og meira en nífoldun
varð á þriburafæðingum.
„Nýjar aðferðir til að auka
frjósemi hafa líklega valdið þess-
um breytingum,“ segja dönsku
læknarnir í grein í Breska
læknablaðinu.
Um fjórðungur kvenna sem
gangast undir ftjósemismeðferð
eignast fiölbura.