Dagblaðið Vísir - DV - 09.05.1997, Síða 11

FOSTUDAGUR 9. MAI1997
íenmng
u
Orðabókarævintýri
Ný orðabók sver sig í ætt við reyfara eins
og þeir vita sem hafa gaman af ævintýralegu
ferðalagi orða og merkinga um heiminn.
Notkun og lestri fylgir spenna: hvemig
skyldi nú fara fyrir hetjunni - hvað verður
um orðin? Verður þeim sýndur fúllur sómi
og hugkvæmni sem leyfir að þau haldi
reisn sinni á vettvangi nýrrar tungu? Eða
koðna þau niður í eymd og klaufaskap og
týnast kannski með öllu?
Engin orðabók er gallalaus, sá sem hana
notar rekst fyrr og síðar á sitthvað sem hon-
um finnst vanta eða er honum ekki að skapi.
Ég segi fyrir mína parta, eftir að hafa um
stund notað fyrstu rússnesk-íslensku
orðabókina sem út kemur, að slík von-
brigði eru mjög lítilfjörleg. Þetta er
vönduð bók. Hún er stór, geymir
um 50 þúsund uppflettiorð. Það er
þriflegt hold á hennar beinum:
notkunardæmi eru óvenjumörg,
orðasamböndum, orðtökum og
málsháttum er sýndur mikill sómi.
Bókin er rík af upplýsingum - m.a.
er þar að finna fjölda af nöfnum
og hugtökum úr rússneskri
sögu og bókmenntum, í við-
aukum segir ítarlega frá
sfjómskipan Rússlands
nú og Sovétríkjanna
áður, embættakerfi
keisaratímans og
fleiru. Lesið er úr
fjölda skammstafana
og veitir ekki af, svo
mjög sem þær hafa
verið í tísku í Rúss-
landi á okkar öld. Sú
dirfska er höfð við
gerð bókar, að með
eru tekin bannorð
sem mikið fer fyrir í
daglegu máli rúss-
nesku, en hafa þótt
Helgi Haraldsson: Miklu eljuverki lokið.
svo gróf að þau hafa yfirleitt ekki verið sett á
prent fyrr en á alira síðustu árum.
Til að spara pláss um leið og upplýsingar
um málfræði og merkingar verði sem ítar-
legastar notar Helgi Haraldsson mikið
kerfi talna og tákna, sem vísa í beyging-
artöflur og málfræðiágrip. Þetta kerfi sýn-
ist óaðgengilegt í fyrstu, en það nýtist æ
betur eftir því sem notandi flettir sig leng-
ur inn í bókina. Kerfi þessi eru og partur
af merkilegri sérstöðu þessarar orðabók-
Bókmenntir
Árni Bergmann
ar. Hún er tvíbent - hún segir íslending-
um hvemig rússnesk orð beygjast og um
leið Rússum hvernig íslensk orð haga sér.
Helgi Haraldsson er prófessor við Ósló-
arháskóla. Hann hefur um 20 ára skeið
þokað þessu mikla verki áfram öllum stund-
um, breytt og bætt, spurt ráða, komið handriti
gegnum tölvubyltingar og þjóðfélagsbyltingar
(en orðabókarfyrirtækið rússneska sem ætl-
aði fyrst að gefa bókina út hvarf í pólitísku
umróti seinni ára). Nú er lokið miklu elju-
verki og góöur sigur unninn. Bæði persónu-
legur sigur ágæts fræðimanns og svo sá
menningarsigur sem hver ný orðabók er okk-
ur íslendingum. Það er auðvitað ódýrara fyr-
ir þá sem vilja leggja stund á rússnesku (eða
ítölsku eða grísku) að nota enskar orðabækur,
en í hvert sinn sem slíkur milliliöur verður
óþarfur höfum við staðið við þann ágæta
metnað aö nota íslensku til allra þarfra og
skemmtilegra verka.
DV-mynd Pjetur
Helgi Haraldsson: Rússnesk- ís-
lensk orðabók
Nesútgáfan 1996.
Þegar nei þýðir já
Ari Jósefsson (1939-1964) var einungis tuttugu og eins árs þegar
fyrsta og eina ljóðabók hans, Nei, kom út árið 1961. Höfundur lést fáum
árum síðar, en þessi glæsilega frumsmíð hefur haldið nafni hans á lofti
æ síðan, þótt bókin hafi verið ófáanleg um langt skeið. Nú hefúr hún
verið endurútgefin með eftirmála eftir Sifju Aðalsteinsdóttm- um skáld-
ið og verkið.
Sá sem hér skrifar kynntist bókinni um miðbik níunda áratugarins
og hreifst mjög af ljóðum eins og „Orðsendíng“ og „Stríð“, sem vitnuðu
um gagnrýna þjóðfélagssýn og mannhyggju, og fannst mikið til um
hvernig skáldið setti fram hugsanir sínar á frumlegan og
smellinn hátt í þessum ljóðum, en jafnframt á einföldu og
eðlilegu máli.
Nei er, eins og oft á við um fyrstu bók ungs skálds, safn
býsna ólíkra ljóða, nokkurs konar úrval úr því sem skáld-
ið hefúr ort fram til þessa. Talsvert ber á ljóðum sem
byggjast á myndræmun sviðsetningum. Efni þeirra eru
martraðarkenndar sýnir. Þau sækja oft myndmál til draugasagna og
skáldið leitast við að vekja óhugnað með lesandanum. Sum þessara
ljóða má skilja sem lýsingar á hlutskipti nútímamannsins
en önnur, sem tjá feigðarhroll og trylling, virðast fyrst og
fremst vísa til hugarheims skáldsins. Það vekur athygli að
þótt feigðar- og bölsýnisljóð séu mörg má í raun skilja upp-
hafslínur hins langa og máttuga ljóðs „Orðsendíng" sem
nokkurs konar uppgjör við þess háttar skáldskap.
Nú höfum við ekki tima aflögu
til að gœla við dauðanrt
Allt er betra en að velta sér i feigðarhrolli
Við getum til dœmis reynt að frelsa heiminn
Þótt Ijóð á borð við „Orðsendingu" og „Stríð“ séu ort af
komungum manni era þau fullmótuð listaverk. Þau sýna í
senn skarpa hugsun og einstakt vald á talmálskenndum
ljóöstíl.
í Nei vísar þ'óðmælandinn oft til sjálfs sín sem hluta af
heild. Tíð notkun Ara á orðinu „við“ gerir það að verkum
að hann má kallast skáld fyrstu persónu fleirtölu. Ljóð hans
Bókmenntir
Kristján Þdrður Hrafnsson
miðla tilfinningu fyrir samkennd í stað þess að sýna ein-
staklinginn sem einangraðan.
í Nei lætin- Ari sig dreyma mn nýjan og betri heim. Þjóð-
félagsgagnrýni hans og draumar eru arfúr frá sósíalisma
eldri skálda. Margt í skáldskap hans má skilja sem hvatn-
ingu til þjóðfélagslegrar baráttu og hann bindur miklar
vonir við hið góða í manninum.
Þó að mörg ljóðin dragi upp dökkar myndir af stöðu
mannsins í heiminum miðlar þetta verk jákvæðri sýn á
manninn sjálfan. Bókin heitir vissulega „Nei“ en um leið og
Ari hafnar valdi og ofbeldi upphefur hann góðvild og frið-
semi - eiginleika sem hann trúir á.
Gunnar var númer eitt
Á aöalfundi Rithöfundasambands íslands
26. apríl var tilkynnt að Reykjavíkurborg
myndi aflienda sambandinu hús Gunnars
Gunnarssonar skálds að Dyngjuvegi 8 í júní
í sumar. Húsið var byggt á áranum 1950-
1952 og þykir ein af merkustu byggingum 6.
áratugarins á landinu. Höfúndur þess er
Hannes Kr. Davíðsson arkitekt.
Það er einkar viöeigandi að Rithöfunda-
sambandið eignist hús
Gunnars, því hann var
éinn helsti hvatamað-
ur að sameiningu rit-
höfundafélaganna
tveggja og stofnun
sambandsins. Hann
vildi að listamenn
sameinuðust í öflugu
sambandi og á rithöf-
undaþingi í maí 1974
hélt hann ávarp og
sótti um aðild að Rit-
höfundasambandi ís-
lands þó að það yrði
ekki formlega til fyrr
en daginn eftir. „Hann
er því fyrsti félaginn í
Rithöfundasambandi
íslands," segir Ingi-
björg Haraldsdóttir nú-
verandi formaður.
Rithöfundasambandið ætlar að selja hús-
eign sína í Hafnarstræti og flytja alla starf-
semina upp á Dyngjuveg. „Og við verðum
rosalega fegin að losna við Haf'narkrána,"
sagði Ingibjörg. Á efri hæðinni þar sem stór
skrifstofa skáldsins var og þrjú minni her-
bergi verða skrifstofur sambandsins. Neðri
hæðin var sérhönnuð fyrir þarfir Gunnars
og Franzisku konu hans, mjög opin og með
sérstakri blómastofu. „Þetta er einstaklega
fallegt hús sem verður gaman að nýta, og
við erum með margar hugmyndir,“ segir
Ingibjörg og hlakkar til að flyfja þegar búið
verður að ganga frá innanhúss.
Ari Jósefsson: Nei
Fyrsta útgáfa Helgafell 1961
Endurútgáfa Mál og menning 1997
„Óaðfinnanlegur"
Gunnar Guðbjömsson tenórsöngvari hef-
ur verið að syngja hlutverk Tamino í
Töfraflautunni eftir Mozart í óperunni í
Toulouse í Frakklandi. Sýningin fær mis-
jafna dóma í heild en Gunnar fær eintómt
hrós. „Óaðfinnanlegur" segir einn gagnrýn-
andi, „hlédrægur á sviðinu en röddin laðar
fram kosti tónlistarinnar, þjál, björt og
músíkölsk,“ segir annar. „Hann gleöur
áheyrendur með glæsilegum hljómi raddar-
innar,“ segir sá þriðji. Á myndinni má sjá
hann í þessu hlutverki, umkringdan töfr-
andi meyjum.
Núna í maí, 18., 20. og 29., syngur Gunn-
ar hlutverk Rodolfos í La Bohéme en í júní
syngur hann í Elektra í Rómversku leik-
húsi í hæðinni ofan við Lyon. Þær sýning-
ar verða 14., 17. og 20. júní. Síðan syngur
hann á þrennum tónleikum með Sinfóníu-
hljómsveitinni í Savoi héraði „Serenade for
tenor and hom“ eftir Benjamin Britten.
Tónleikamir eru 24. júní í Taminges, 26.
júní í Montsapey og 30. júní í Clermont.
Frátekið borð í Kjallaranum
Mánudagsviðburður Listaklúbbs Leik-
húskjallarans er sýning á leikriti Jónínu
Leósdóttur, Frátekið borð. Leikendur eru
Saga Jónsdóttir Barfluga, Soffia Jakobsdótt-
ir og Þórey Sigþórsdóttir. Leikstjóri er Ás-
dís Skúladóttir.
Sýningin hefst kl. 21 en húsið verður
opnað hálftíma fyrr.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir