Dagblaðið Vísir - DV - 12.05.1997, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 12. MAÍ 1997
15
Veiðigjald og réttlæti
„Veröur veiöileyfagjald efnahagslífinu til framdráttar eöur ei?“
Nú á dögunum var
kynnt ný skýrsla Hag-
fræðistofnunar sem
samin var að beiðni
sjávarútvegsráðherra
um áhrif veiðigjalds á
skattbyrði landshlut-
anna. Það er skemmst
frá því að segja að
skýrslan hefur vakið
hörð viðbrögð og
skýrsluhöfúndar, Hag-
fræðistofmm, og það
sem með ólíkindum
er, Háskóli íslands
hafa legið undir
ámæli fyrir að hafa
reynt að svara þeirri
einföldu spurningu
hvernig skattbyrði
landshlutanna gæti
hugsanlega breyst í
kjölfar upptöku veiði-
gjalds.
Jafnframt hefur því verið haldið
fram að skýrslan sé sett fram sem
rök fyrir því að taka ekki upp
veiðileyfagjald. Þetta er ekki rétt.
Skýrslan fjallar aðeins um breyt-
ingu á skattbyrði ólíkra byggðar-
laga á íslandi ef gjaldinu yrði kom-
ið á. í skýrslunni er á engan hátt
gefið í skyn að veiðigjald sé óæski-
legt.
Ákveönar skoðanir
Þegar hugurinn er leiddur að
því að þorri íslendinga hefur mjög
ákveðnar skoðanir á þvi hvort
leggja eigi veiðileyfagjald á is-
lenskar útgerðir eður ei má undr-
un sæta að ekki hafi verið gerð
fullkomin þjóðhagfræðileg úttekt á
áhrifum gjaldsins á íslenskt efna-
hagslif. Almenningur, stjómmála-
menn og sér-
fræðingar virð-
ast í fljótu
bragði hafa
myndað sér
skoðun á mál-
inu án þess að
vönduð úttekt
á kostum og
ókostum liggi
fyrir. Undirrit-
aður hefur
ekki gert upp
hug sinn þar
sem flestar for-
sendur til þess
vantar.
Hvaða áhrif
hefur veiði-
gjald t.d. á
raungengi
samkeppnis-
stöðu atvinnu-
greina
byggðamynstur, vinnufram-
boð, neyslu, fjárfestingu,
tekjudreifingu, skattbyrði
kynslóðanna, vexti, hagvöxt
o.s.frv.? Hvernig verður að-
lögun efnahagslifsins frá nú-
verandi kerfi yfír í nýtt kerfi
þar sem útgerðarfyrirtæki
búa við
veiðigjald? Verð-
ur veiðigjald
efnahagslífinu til
framdráttar eður
ei? Spyr sá er
ekki veit. Málið
virðist fyrst og
fremst vera rekið
áfram af réttlæt-
iskennd hlutað-
eigandi. En eíns
og alþjóð veit er
réttlæti ekki hugtak sem allir eru
sammála um hvemig skuli skil-
greina. Það sem ég kalla réttlæti
getur sært réttlætiskennd þína,
lesandi góður. Er t.d. jöfn tekju-
skipting réttlát?
Háð gildismati
Vegna þess hve hugtakið rétt-
læti er gildishlaðið og afstætt er
það tæpast nothæft þegar taka á
ákvörðun um jafn veigamikið mál
og hvort taka eigi upp veiðileyfa-
gjald. Rannsaka þarf efnahagslega
kosti og ókosti til að mynda þekk-
ingargrunn fyrir stjómmálamenn
til að byggja endanlegar ákvarðan-
ir sínar á. Þeir sem lesa skýrslu
Hagfræðistofnunar með opnum
hug og fordómalaust munu kom-
ast að því að sneitt er hjá hugtak-
inu réttlæti og að persónulegar
skoðanir skýrsluhöfunda koma
hvergi fram, þó svo að flestum séu
þær kunnar. Þetta er einkenni
vandaðra vísindalegra vinnu-
bragða.
Hugsanlega má færa rök fyrir
því að spurningin sem skýrslunni
er ætlað að svara sé ekki sú sem
er mest brennandi en það er
einnig háð gildismati. Verkkaupi -
sjávarútvegsráðherra - hlýtur að
vera fullfær um að ákvarða hvaða
spurningum hann vill fá svör við
og við hvaða forsendur. Jafnframt
er hann í fullum rétti til þess.
Þessi réttur ráðherrans er það sem
ég kalla réttlæti en vandamálið er
eins og áður: sumir gætu kallað
það óréttlæti.
Aðrir gætu viljað leita svara við
spumingum af öðrum toga. Ráð-
herra bað um könnun á tilteknum
atriðum en ekki allsherjarúttekt.
Lítum á hliðstætt dæmi: Hver
yrðu áhrif þess að hækka fast-
eignaskatt og lækka tekjuskatt í
staðinn? í fyrstu umferð lendir
hækkunin að mestu leyti á eig-
endum fasteigna. Þetta er hluta-
greining. Til langframa geta þeir
selt eignir sínar, velt skattbyrð-
inni yfir á aðra o.s.frv. Athugun á
þessu er allsherjargreining.
Hér með lýsi ég eftir vandaðri
úttekt á þjóðhagfræðilegum áhrif-
um veiðigjalds á efnahagslíf á ís-
landi til að ég, og fleiri, geti
myndað mér skoðun reista á
traustum grunni á þessu veiga-
mikla máli.
Tryggvi Þór Herbertsson
Kjallarinn
Tryggvi Pór
Herbertsson
forstöðumaður Hag-
fræöistofnunar Háskóla
íslands
„Þeir sem lesa skýrslu Hagfræöi-
stofnunar með opnum hug og for-
dómalaust munu komast að því að
sneitt er hjá hugtakinu réttlæti og
að perónulegar skoðanir skýrslu-
höfunda koma hvergi fram.u
Verða tölvur ritskoðaðar?
Merkilegt mál kom upp á siðasta
þingi Evrópuráðsins. Frakkinn
Masseret mælti öðru sinni fyrir
þingsályktunartillögu um aðgerðir
hins opinbera gagnvart þróun á
upplýsingasviðinu (tölvur, Intemet
og fleira). í fyrra skiptið sem Mass-
eret mælti fyrir tillögunni var
hann gerður afturrækur með hana.
Nú birtist hún eitthvað breytt. Efn-
islega felur hún í sér tilmæli til
einstakra þjóðríkja Evrópuráðsins
og ýmissa nefnda ráðsins um að
fylgjast vel með þróuninni á upp-
lýsingahraðbrautinni og grípa til
nauðsynlegra aðgerða - ekki síst af
siðferðis-, trúarlegum og félagsleg-
um ástæðum. Athygli vekur að í
rökstuðningi með tillögunni er rak-
in þróunin á sviði tölvumála og
samskiptatækni og bent á hversu
frjálst og óhindrað upplýsinga-
streymið er orðið, óbundið landa-
mærum.
Segja má hins vegar að grunn-
tónninn í röksemdarfærslunni
einkennist af ótta við tæknilega
nýjung og f raun ugg yfir stjórn-
leysi hins nýja samskiptamiðils.
Öðrum þræðinum er bent á mögu-
leika tækninnar en hins vegar
birtist óttinn við hina öm þróun
og áhrif hennar á einstaklinginn.
Viðbrögðin em í raun hin argasta
forsjárhyggja í fullkominni and-
stöðu við frjálsa tjáningu og eðli-
lega þróun.
Að velja og hafna
Á þingi Evrópuráðsins talaði
Tómas Ingi Olrich fyrir hönd
hægri manna gegn tillögunni og
undirritaður lagði fram skriflega
ræðu á sömu nótum og tefldi fram
rökum sem rædd höfðu verið í
Liberal-hópnum (Framsóknarmenn
Evrópu). Bentum við meðal annars
á rök sem liggja að baki stefnumót-
un ríkisstjórnar íslands um upplýs-
ingasamfélagið.
Segja má að stuðn-
ingsmenn tillög-
unnar hafi óbeint
afhjúpað sama
ótta og birtist á
dögum Guten-
bergs þegar prent-
tæknin var að
ryðja sér til rúms
og hinir forsjálu
óttuðust að missa
tökin á tjáninga-
og skoðanamynd-
un. Sagan segir okkur að slíkar til-
raunir, hvort heldur eru á vegum
kommúnista eða fasista, hafa allar
verið dæmdar til að mistakast.
Miklu nær er að líta á þá mögu-
leika sem felast í nýrri samskipta-
tækni.
Má segja að þjóð eins og íslend-
ingar hafi færst nær þjóðum
heimsins og því sem þar er að ger-
ast á öllum svið-
um. Því er eðlilegt
að ýta undir tölvu-
læsi almennings
og aðgang að ver-
aldarvefnum
þannig að allir
geti nýtt sér mögu-
leika hans.
Vissulega er
ýmislegt óæskilegt
á sveimi, t.d. á
Intemetinu. Þá er
þar ákveðin hætta
á að glæpamenn
notfæri sér sam-
skiptatæknina til
fólskuverka. Þetta
er I rauninni sama
hætta og er fyrir
hendi utan tölvu-
heimsins en upplýsingastreymið er
miklu hraðara, nær og óbundnara
landamærum.
Þess vegna er svo mikilvægt að
skólakerfið og foreldrar efli gagn-
rýna hugsun einstaklinga þannig
að þeir hafi nægan siðferðilegan
styrk til að velja og haíha sjálfir úr
því mikla og ólíka efni sem streym-
ir um upplýsingahraðbrautina. Á
því munu framfarirnar byggja.
Tillagan var samþykkt.
Merkilegt nokk, þá var tillaga
Masseret samþykkt! Drjúgur meiri-
hluti þingmanna Evrópuráösins
sýndi andstöðu sína með því að
vera ekki í þingsalnum þegar at-
kvæðagreiðsla fór fram. Tel ég það
reyndar hið mesta ábyrgðarleysi.
Hins vegar brá svo við að fulltrúar
Evrópukrata (Socialists) komu
skipulagðir til atkvæða-
greiðslunnar og studdu
hana dyggilega. Sam-
þykktin felur í sér tilmæli
til ráðherranefndar og
þaðan áfraih til einstakra
þjóðþinga á þeim nótum
sem hér hefur verið
greint frá.
Vert er að ítreka það að
íslendingar hafa þegar
mótað sína stefnu varð-
andi upplýsingasamfélag-
ið. Þá má draga mjög í
efa hvort lagasetning nái
að stöðva þá þróun sem
hér um ræðir. Ég tel all-
ar líkur benda til að til-
raunir til að hefta frjálst
upplýsingastreymi landa
á milli muni mistakast,
meðal annars vegna þeirrar öru
þróunar sem fylgir upplýsinga-
tækninni.
Tilfinning mín var sú að þeir
sem tjáðu sig stuðningsmenn tillög-
unnar á Evrópuþinginu hefðu ekki
mikla reynslu af tölvuvinnslu og
væru í raun hræddir við þá tækni
sem upplýsingasamfélagið býður
upp á - hræðslan við hið óþekkta.
íslendingar eru líklega komnir
lengra en mörg Evrópuríki í al-
mennri notkun og skilningi á
möguleikum upplýsingahraðbraut-
arinnar. Og sennilega eigum við
eftir að njóta ávaxtanna ríkulega í
framförum hérlendis. Skilyrði þess
eru almennur aðgangur að tækn-
inni, frelsið til að nýta hana og
gagnrýnin hugsun sjálfstæðra og
ábyrgra einstaklinga.
Hjálmar Árnason
„Öðrum þræðinum er bent á mögu-
leika tækninnar en hins vegar birt-
ist óttinn við hina öru þróun og
áhrif hennar á einstaklinginn. Við-
brögðin eru í raun hin argasta for-
sjárhyggja í fullkominni andstöðu
við frjálsa tjáningu..."
Kjallarinn
Hjálmar Árnason
alþingismaöur
Með og
á móti
Birgir Ármannsson,
lögfræöingur Versl-
unarráðs Isiands.
Sala bjórs í stykkjatali
Þjónusta við
viðskiptavini
Það er að mínu mati eðlilegt
að ÁTVR komi til móts við óskir
viðskiptavina sinna eins og hægt
er. Ef viðskiptavinirnir vilja
kaupa sér bjórdósir í stykkjatali
í stað þess að kaupa heilar kipp-
ur eða kassa er
ekki nema
sjálfsagt að fyr-
irtækið bregð-
ist við þvi með
jákvæðum
hætti. Raunar
er gamla regl-
an um að
óheimilt sé að
selja bjór nema
í kippum eða
kössum aðeins
eitt af fjölmörgum dæmum um
þær sérkennilegu og forneskju-
legu reglur sem hafa gilt á þessu
sviði hér á landi. Ég fæ ekki séð
að þessi breyting muni hafa nein
sérstök áhrif á neysluna og tel
ástæðulaust fyrir menn að hafa
áhyggjur af þeim þætti í þessu
sambandi.
Stjórn ÁTVR hefur lýst því
yfir að hún hyggist beita sér fyr-
ir ýmsum breytingum hjá fyrir-
tækinu með það að markmiði að
bæta þjónustu þess. Þetta er að
sjálfsögðu jákvætt en breytir
ekki því að framtíðarstefnan í
þessum málum hlýtur að vera sú
að afnema einkaleyfi ríkisins til
að reka áfengisverslanir, leggja
ÁTVR niður og selja eignir fyrir-
tækisins. Ríkið á ekki að hafa
með höndum atvinnustarfsemi
sem einkaðilar eru fullkomlega
færir um að sinna.
Líkur á auk-
inni drykkju
ungs fólks
Ekki eru ýkja mörg ár síðan
bannað var að selja sígarettur í
stykkjatali. Menn töldu augljóst
að unglingar, jafnvel börn, sem
ekki hefðu mikið fé undir hönd-
um, keyptu fremur nokkrar sí-
garettur í einu
en fulla pakka.
Heilbrigð
skynsemi segir
manni að það
sama hljóti að
gilda um
áfengi. Vitað
er að ýmsir ve-
salingar láta
hafa sig i að
kaupa áfengi
fyrir unglinga
innan lögaldurs. Auðveldara er
fyrir félítil ungmenni að öngla
saman í eina eða tvær bjórdósir
en heila kippu. Þess vegna er
ljóst að likur eru á aukinni
drykkju ungs fólks ef það getur
keypt eöa látið kaupa áfengi fyr-
ir lágar upphæðir.
Ekki þykir mér ólíklegt að svo-
kölluð stjóm ÁTVR hafi fundið
upp á þessu snjallræði og gangi í
þessu sem öðrum tillögum sínum
erinda innflytjenda áfengis og
framleiðenda þess. Mætti þó
flestum vera ljóst að brýna nauð-
syn beri til að taka upp að nýju
sölu vindlinga í stykkjatali ef
þessi ákvörðun um áfengissöl-
una er byggð á öðru en hinu ei-
lífa hagsmunapoti þess fólks sem
makar krókinn á framleiðslu og
sölu eina vímuefnisins sem leyft
er að selja á íslandi. -jáhj
ión K. Gu&bergs-
son, fulltrúi hjá
Áfonglsvarnarrá&i.
Kjallarahöfundar
Athygli kjallarahöfunda er
vakin á því að ekki er tekið við
greinum í blaðið nema þær ber-
ist á stafrænu formi, þ.e. á tölvu-
diski eða á netinu.
Netfang ritstjómar er:
dvritst@centmm.is