Dagblaðið Vísir - DV - 12.05.1997, Blaðsíða 22

30
MÁNUDAGUR 12. MAÍ 1997
uijmmiCEUiiiijai ovaia aiciuimi opuuimyu.
Fundu út að alheimur-
inn er 13 milljarða ára
Breskir stjarnfræðingar segjast
hafa fimdið svarið við einni mest
brennandi spurningu allra tíma:
Hversu gamall er alheimurinn?
Og svarið er: Þrettán milljarðar
ára.
Þeir Simon Goodwin og John
Gribbin, sem starfa við Sussexhá-
skóla, notuðu mælingar sem gerðar
voru af hinum ómetanlega Hubble
geimsjónauka sem er á sporbaug
umhverfis jörðina.
Vísindamenn hafa lengi brotið
heilann um raunverulegan aldur al-
heimsins, eða allt frá því aö kenn-
ingin um Miklahvell kom fram.
Samkvæmt henni byrjaði þetta allt
með einni sprengingu sem fæddi af
sér stjömuþokurnar, fastastjörn-
umar og reikistjömumar sem nú
em í alheimsgeimi.
Mælingar benda til að þessi
sprenging haldi enn áfram og að
jörðin og annað í alheiminum sé
enn á fleygiferð frá upphafspunktin-
um.
Eðlisfræðingar og stjarnfræðing-
ar álíta að ef þeir gætu mælt hraða
þessarar þenslu, gætu þeir þar með

Þessi mynd var tekin úr Hubble-geimsjónaukanum og sýnir fjarlægar vetrarbrautir.
Slæmar fráttir fyrir reykjandi konur:
Dauðsföllum af völdum
reykinga fjölgar mjög
Hættan á dauðsfóllum af völdum
sígarettureykinga hefur aukist til
muna frá því landlæknirinn í
Bandaríkjun-
um sendi frá
sér fyrstu
•> skýrslu sína
'Um málið
árið 1964.
Einkum eru
konur í meiri
hættu nú, seg-
ir í nýlegri
skýrslu
bandarísku
krabbameins-
stofnunarinn-
ar.
Fimm lang-
tímarann-
sóknir á
áhrifum reyk-
inga á heilsu-
far voru
greindar upp á nýtt og kom í ljós að
hættan á dauða af völdum reykinga
og fylgikvilla þeirra jókst bæði með-
al karla og kvenna, þó meiri meðal
kvenna. Meðal sjúkdómanna voru
lungnakrabbi og aðrar tegundir
krabbameins, hjartveiki, heilablóð-
fall og þrálátir lungnasjúkdómar.
Áður en fyrsta skýrsla landlækn-
Sólar- & öryggisfilma, glær og lituð, stórminnkar
sólarhitann, ver nær alla upplitun.
Gerír gleríð 300% sterkara, brunavamarstuðull.
Setjum á bæði hús og bíla.
Skemmtilegt hf.
Sími 567 4727
is birtist árið 1964, gátu um þrjátíu
prósent reykingamanna vænst þess
að deyja fyrir aldur fram af völdum
tóbaksnotkunar
sinnar. Donald
Shopland, sem
starfar hjá
krabbameins-
stofnuninni,
segir að nú um
stundir deyi lið-
lega helmingur
reykingamanna
fyrir aldur
fram.
Karlar voru
áður í miklu
meiri hættu en
konur á að fá
ýmsa sjúkdóma
af völdum reyk-
inga. Núna er
jafnræði milli
kynjanna þegar
ótímabær dauði er annars vegar.
Shopland segir að nú sé tvisvar
sinnum meiri hætta á að karlar sem
reykja deyi úr lungnakrabba fyrir
aldur fram en gerðist fyrir árið
1964. Hjá konum er hættan hins veg-
ar orðin fjórum til fimm sinnum
meiri nú en var þá.
Hættan á dauða af völdum ann-
arra reykingatengdra sjúkdóma hef-
ur á sama tíma aukist um tuttugu
til fimmtíu prósent.
Áður en landlæknir varaði fyrst
við skaðsemi tóbaksreykinga, gátu
40 prósent karla sem reyktu gert ráð
fyrir því að deyja fyrir aldur fram
en aðeins 18% kvenna. Núna er tal-
an 57% hjá körlum og 48 prósent hjá
konum.
Ástæðan , fyrir þessari auknu
áhættu hjá konum kann að vera sú
að þegar fyrstu rannsóknimar voru
gerðar á sjötta áratugnum hafi kon-
umar sem tóku þátt í þeim líklega
reykt skemur, aðallega vegna þess
að reykingar kvenna voru ekki eins
vel séðar.
fundið út hvenær hún byrjaði. Mat
manna nú er að upphafið hafi verið
fyrir 10 til 15 milljörðum ára.
Svo undarlega sem það nú kann
að hljóma, þá eru til nákvæmari
mælingar á aldri fastastjarnana.
Sumar þeirra eru að minnsta kosti
12 milljarða ára gamlar.
Margar mælinganna sem stjarn-
fræðingar hafa byggt allt sitt á era
rangar vegna þeirra vandkvæða
sem fylgja því að rýna upp i geim-
inn í gegnum andrúmsloft jarðar.
Hubble geimsjónaukinn hefur hins
vegar gerbreytt öllum aðstæðum til
slíkra rannsókna.
„Það er aðeins á undanförnu ári
sem gögnin frá
Hubble hafa gert
þetta kleift. Ég er
ákaflega ánægð-
ur með það,“ seg-
ir John Gribbin.
Rannsóknar-
hópur Gribbins
beitti einfaldri
tækni. Hversu
stór stjörnuþoka,
eða vetrarbraut,
sýnist vera velt-
ur á því hversu
stór hún er i
raun og veru og
hversu langt í
burtu hún er.
Fjarlægðir hafa
verið mældar
mjög nákvæm-
lega með því að
notast við þekkt-
ar fastastjörur
sem ganga undir
nafninu sefitar.
Þær em ein teg-
und sveiflu-
stjama með mjög
reglulega birtu-
sveiflu. Nafn sitt draga stjörnur
þessar af stjörnumerkinu Sefeus, en
stjarnan Delta í því merki er af
þessu tagi.
Hópur Gribbins reiknaði út með-
alstærð meira en þrjú þúsund vetr-
arbrauta og komst að því að Vetrar-
brautin okkar er nokkuð nærri
meðallagi.
Með mælingum á hraða stjörnu-
þokanna reiknaðist vísindamönn-
unum til að alheimurinn væri að
minnsta kosti þrettán milljarða ára
gamall.
„Þrettán milljarðar ára er það
allra yngsta," segir Gribbin.
ratar rétta
leið með hjálp sólar
Það em ekki bara skátar og dátar
sem geta stuðst við sólarganginn til
að rata rétta leið um heimsins lönd
og höf. Fiðrildi eru einnig þessum
hæfileikum gædd, að því er vísinda-
menn segja, og styðja með rann-
sóknum.
Tilraunir sem gerðar voru á
kóngaflðrildum sýna að þau nota
sólina sem áttavita þegar þau fljúga
fjögur þúsund kilómetra leið frá
æxlunarstöðvum sínum í Banda-
ríkjunum austan-
__________________verðum alla
leið suð-
ur til
Mexíkó.
Tilraun
bandarisku
vísindamann-
anna, undir
stjórn Söndru Per-
ez við þróunarlíf-
fræðideild
Arizonaháskóla
fólst í þvi að afstilla
innri líkamsklukku
hluta fiðrildanna með
því að halda þeim í eilífu myrkri.
Samkvæmt tilgátu vísindamann-
anna áttu fiðrildin að ruglast heldur
betur í ríminu og fara villur vega
þar sem sólin væri ekki á réttum
stað á himninum, miðað við þann
tíma dagsins sem þau héldu aö
væri. Og það er einmitt það sem
gerðist, segja vísindamennirnir í
bréfi til vísindaritsins Nature fyrir
skömmu.
„Viö hlupum á eftir þeim og und-
ir þeim með handheldan áttavita til
að áætla stefnuna sem þau héldu í
fimmtán sekúndur eöa lengur,“
skrifa vísindamennimir.
Fiörildin sem búið var að rugla
svona í ríminu
villtust af
leið, eins og
búist hafði
verið við.
„Kóngafiðr-
ildið er því
komið í þann
litla hóp dýra-
tegunda sem
sannað hefur
verið með til-
raunum að noti
sólina sem
áttavita," stend-
ur skrifað þar.
Hvað gerist þá þegar skýin hylja
sólina, villast kóngafiðrildin þá
líka? Nei, það gera þau reyndar
ekki. Það þykir benda til að þau búi
yfir eins konar varaflugleiösögu-
kerfi, t.d. seguláttavita.
Froskur í
lausu lofti
Það em fleiri en helgir menn
úr Austurlöndum sem geta svif-
ið í lausu lofti. Froskar geta það
líka. Að vísu bara með aðstoð
vísindamanna.
Fyrir skömmu sagði New Sci-
entist tímaritið frá því að vís-
indamenn frá Bretlandi og
Hollandi hefðu fengið frosk einn
til að svífa í lausu lofti með
■ hjálp sterks segulsviðs. Hugsan-
lega væri hægt að leika sama
leik með mannskepnuna. Vís-
indamönnunum hefur einnig
tekist að fá plöntur, engisprett-
ur og fiska til að svífa um.
Að sögn vísindamannanna
virðist sem froskinum hafi ekki
orðið meint af þessari flugferð
sinni.
Pillan ekki
hættuleg
hjartanu
Konur þurfa ekki að óttast
blóðtappa í hjarta í kjölfar dag-
legrar notkunar á getnaðarvarn-
arpillunni, segir í niðurstöðum
nýrrar rannsóknar á vegum Al-
þjóða heilbrigðisstofnunarinnar
(WHO). Það er að segja, ef ekki
em aðrir áhættuþættir fyrir
hendi.
Neil Poulter, prófessor við
University College í London,
segir að blóðtappi í hjarta sé
afar sjaldséður hjá konum sem
taka pilluna og eru yngri en 35
ára og reykja ekki. Hættan er
enn minni ef blóðþrýstingurinn
er kannaður áður en byrjað er
að taka pilluna og á meðan.
Nýja rannsóknin leiðir í Ijós
að hættan á blóðtappa eykst lít-
illega við notkun pillunnar hjá
þeim konum sem hafa aðra
þekkta áhættuþætti og hjá þeim
sem ekki fóru í læknisskoðun
áður.
Frá þessu er skýrt í lækna-
blaðinu Lancet.
Kornrækt úti í
geimnum
Geimfarar framtíðarinnar
þurfa ekki að óttast matarskort.
Að minnsta kosti ættu þeir að
geta haft nóg af brauði, því
bandarískir vísindamenn hafa
nefnilega þróað sérstaka hveiti-
tegund sem hægt er að rækta úti
i geimnum.
Þúsundir hveititegunda hafa
lagt til genin í þessa nýju geim-
hveititegund sem gefur af sér
fimm sinnum meira magn en
hveititegundir á jörðinni.
Ástæðan er m.a. sú að geim-
hveitiö er í eilífri dagsbirtu og
meira koltvíildi er í andrúms-
loftinu þar sem það vex en er á
jörðinni.