Dagblaðið Vísir - DV - 26.11.1997, Síða 11

JL>'V MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 1997
khenning M
Dansandi ljóðlínur
Með níundu ljóðabók Sigurðar skálds Pálsson-
ar endar þriðja ljóðaþrenna hans. Fyrst komu
vegaijóð, þá námuljóð og nú (að öllum líkindum)
er lokið línuljóðum.
Sigurður hefur beitt þessari aðferð til að þaul-
kanna nokkur minni; þannig má með nokkrum
rétti segja að i þessari þriðju „línubók" sé spilað
á dansandi línur sem sigli inn í vitund lesandans.
Dansinn sem fyrsta bók þrennunnar var kennd
við kemur þannig ítrekaö fyrir í þeirri þriðju, til
að mynda í ávarpi skáldsins til Ijóðagyðjunnar í
upphafi flmmta hluta, Mannspil:
Jæja þá gamla síunga dansmær!
Ekki um að villast
Nektardansinn sérgrein þín
Hér höfum við setið
á þessum dansklúbbi þínum
nokkur þúsund ár
Alltaf jafn spennt
Líkingin er sláandi og óvænt og skáldið lýsir
síðan birtuskilum þar sem horfið er inn í rökkrið
og aftur til birtunnar.
Þetta er einkennandi fyrir mörg ljóða Sigurðar;
þar má finna næturljóð, rökkurljóð en einnig ljóð
þar sem ofurbirtan flæðir. Og dansinn kemur
víða fyrir, til dæmis í þriðja ljóði, Niðri við
svörð, þar sem dansmærin tengir himin og jörð.
Enda er mikO hreyfmg í þessum ijóðum, það er
horft niður í svörðinn, svifið ofar skýjum og
dragspilið þanið, það dragspil sem lýst er í ljóð-
inu Himnastigi:
Löngu síðar skildi ég
Að manneskjan er dragspil
Emjandi harmonikka
Þanin af þrá
Milli jarðar og himins
Það er leikið á andstæður, ekki að-
eins himin og jörð, rökkur og birtu,
minningar og gleymsku, eftirsjá og
þrá, rætur og rótleysi. Ljóðaflokkur-
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
inn Þýtt úr þögn sem er annar hluti bókar-
innar fjallar til dæmis um folnandi bemskuminn-
ingar og lýkur á mjög eftirmixmilegu ijóði um að
smala saman íjöllunum sínum gömlu.
Og það eru fleiri eftirminnileg ljóð í þessari
bók, ekki síst Sæluhús í þriðja hlutanum og
prósaljóðið Miðja vega. Mér hefur
reyndar lengi fundist Sigurður
vera eitt fárra skálda
sem ræður við
að skapa ljóð
úr prósa.
í heild má
segja að Ljóð-
línuspil sé enn
einn áfangi í
jafnri og þéttri
þroskagöngu
skálds; skálds sem
snemma fann sinn
eigin tón sem ekki
verður frá honum tek-
inn og ekki leikinn eft-
ir, skálds sem þorir að
vinna úr yrkisefnum
sinum og skapar þannig
skáldskap sem verður eft-
irminnilegur. Þetta er bók
sem gleður.
Sigurður Pálsson:
Ljóðlfnuspil
Forlagið 1997
Fjötrar
Kópavogsbúar eiga sennilega fallegustu hæð á land-
inu. Og undir þessum Fótarfæti Kópavogsbúa stendur
listasafn þeirra, Gerðarsafn. Hæðin í helgi sinni, að-
koman að húsinu og svo húsið sjálft - allt er þetta eins
fallegur rammi utan um metnaðarfullt menningarstarf
og hægt er að láta sig dreyma um.
í þessu fagra umhverfl voru haldnir tönleikar á
mánudagskvöld. Þá lék Halldór Haraldsson píanóleik-
ari tvö verk fyrir píanó, bæði mikil að umfangi og inn-
taki. Fyrir þaulhugsuðu vali hans urðu verk eftir tvo
meistara, Franz Schubert og Johannes Brahms. Sá
fyrmefndi fæddist fyrir tvö hundruð árum og sá síðar-
nefhdi dó hundrað árum síðar, þannig að báðir tengj-
ast þeir tölulega þessu ári sem nú er að líða. En það
kemur fleira til. Schubert samdi sónötu sína i B-dúr,
op. posth. D960 á síðustu mánuðum ævi sinnar, en
hann varð ekki nema rétt rúmlega þrítugur. Brahms
hins vegar samdi píanósónötu nr.3 í f-moll, op.5 rétt í
þann mimd sem hann var að kveðja sér fyrst hijóðs
sem tónskáld, þá um tvítugt. Þess má geta aö það var
um sama leyti sem Schumann skrifaði að með Brahms
væri kominn til sögunnar fullþroska listamaður sem
myndi á grundvelli heföar lyfta list síns tíma í æðra
veldi. Og sannspár reyndist hann. En nóg um það.
Þó fjóröungur úr öld skilji þessar píanósónötur að í
tíma eru þær tengdar sterkum böndum. í báðum er til
að mynda að finna vítt svið tilfinninga, mikla snerpu
á hraðferð milli hughrifa, sterka klassíska byggingu
leystir
samhliða djörfung, sveiflu dansins og sterk tengsl við
fortíðina, menningararfmn. Bæði bera þau vitni um
hin sterku áhrif sem Beethoven hafði á tónskáldin
sem upplifðu verk hans. f sónötunum báðum er að
finna keim, yfirbragð og meira að segja stundum stef-
brot eða mótív sem ættuð eru úr smiðju gamla manns-
ins.
Tónlist
Sigfriður Bjömsdóttir
Flutningur þessara verka gerir miklar og fjölbreytt-
ar kröfur til flytjenda. Ekki reynir eingöngu ómælt á
tækni og lipurð heldur líka markvissa og innblásna
túlkun. Flutningur Halldórs er eftirminnilegur fyrir
það hversu sannur hann var og þá skipta smávægileg-
ir hnökrar engu máli. Það er hrífandi að hlýða á lista-
menn leika sem hafa samsamað sig verkinu. Glíma
þeirra í flutningi veröur ekki lengrn1 við verkið, tækn-
ina eða stílinn, eins og stundum vill verða. Átökin
sem áheyrandi verður vitni að eru þau átök sem í
verkinu búa. Þau eru andartak leyst úr fjötrum tákn-
málsins og fá að hljóma - flytjandinn gefúr þeim bæði
llf og lit. Túlkunin verður sönn því flytjandinn og
verkið verða eitt. Þannig lék Halldór.
Er fagurt líf mögulegt?
Guðjón Pedersen leggur mest upp
úr ýkjum í úrvinnslu sinni á Bömum
sólarinnar með Nemendaleikhúsinu.
Persónur verða týpur: Vísindamaður-
inn, lokaður í eigin heimi, óham-
ingjusama eiginkonan, sjálfúmglaði
listamaðurinn, háðfúglinn sem er þó
viðkvæmur undir síhlæjandi skrápn-
um, umvandarinn, sem auðvitað er
geðveikur, smjaðurslegi gróðahyggju-
maðurinn, heimska Ijóskan og grófa,
einfalda alþýðukonan. Þetta eru aöal-
hlutverkin átta sem útskriftarhópur-
inn leikur, en auk þeirra er ofbeldis-
maðurinn, leikinn af fyrsta árs nem-
anum Víkingi Kristjánssyni sem virt-
ist ekkert búinn að læra minna en
hin.
Áherslan á týpumar gerði leikinn
bæði auðveldari og erflðari fyrir leik-
araefnin. Það er þakklátt að klæða
sig í gervi sem maður þarf ekki að
þróa eða víkka út en líka erfitt að
halda sama tóni út í gegn og getur orðið býsna
þreytandi þegar hann er hátt strengdur. Til dæm-
is var Edda Björg Eyjólfsdóttir ekki öfúndsverð af
að halda vandlætingartóni geöveiku konunnar
Lísu sem endaði stundum á veini, en henni tókst
þaö prýðilega og ekki henni að kenna þótt per-
sónan yrði leiðigjöm.
Við erum stödd á heimili Pavéls vísindamanns
(Ólafur Darri Ólafsson) í Rússlandi upp úr alda-
mótum. Pavél gætir einskis annars en tilrauna
sinna þótt úti fyrir geisi bæöi kólera og uppreisn-
ir og er dauðfeginn því aö málarinn Dimitri (Guð-
Leiklist
Silja Aðalsteinsdóttir
mundur Ingi Þorvaldsson) skuli sinna konu hans,
hinni fögru en leiðu Elénu (Helga Vala Helgadótt-
ir). Melanía (Sjöfn Evertsdóttir) telur brautina
fría að Pavél úr því kona hans er komin með elsk-
huga, en Pavél skilur ekki hennar grænu hosur
frekar en bam. Þessi ferhymingur var ágætlega
túlkaður, þó að Guðmundur Ingi
þurfi að vanda betur framsögn; eink-
um uröu þau vísindahjón skemmti-
legar andstæður. Ólaftir Darri nær
hámarks kómískum áhrifum með lág-
marks tilburðum og sýnir þar góðan
þroska. Helga Vala ber sig tignarlega
og getur sagt setningar afar eðlilega
kvikindislega þegar því er að skipta.
Vonbiðil Lísu, Boris, leikur Friðrik
Friðriksson og var ótrúlegt hvaö sá
maður gat brosað og hlegið endalaust
án þess að verða tilgerðarlegur.
Linda Ásgeirsdóttir var viðvanings-
leg Fíma vinnukona í fyrstu en varö
öruggari. Og Agnar Jón Egilssón (ný-
kapítalistinn Mísa) hefúr mikið and-
lit og minnti í tilburðum á sjálfan
Gísla Rúnar.
Reyndar er ástæða til að nefna
sérstaklega hvað þessi hópur er svip-
sterkur; hver einstaklingur með
minnisstætt andlit. Ekki er það
minnst nauðsyn leikurum.
Sviðsmynd Helgu I. Stefánsdóttur var nokkuð
sláandi til aö byrja með, dökk og einfóld, en þoldi
ekki þriggja tíma setu. Lýsing var líka of spar-
söm. En tónlistin var falleg og hæfði vel.
Nemendaleikhúsið sýnir í Lindarbæ:
Börn sólarinnar eftir Maxim Gorkí
Leikmynd: Helga I. Stefánsdóttir
Búningar: Ragna Fróðadóttir
Lýsing: Lárus Björnsson
Tónlist: Einar Örn Jónsson
Leikstjóri: Guðjón Pedersen
Afmælisrit Grundar
Bókaútgáfan Grund hefur
gefið út Afmælisrit Elli- og
hjúkrunarheimilisins Grundar,
Svipmyndir úr 75 ára sögu.
Höfundur er séra Guðmundur
Óskar Ólafsson.
Höfúndur
byrjar á að
rekja upphafið
að stofnun Sam-
verjans árið
1914 og lýsa
ástandinu í höf-
uðborginni um
það leyti, með
áherslu á kjör
aldraðra. Hann segir frá ötulu
starfi frumherjanna uns Gamla
Grund var vígð 29. október árið
1922. Það var fyrsta elliheimili
sinnar tegundar hér á landi, þó
að heimili fyrir aldraða tíðkuö-
ust í grannlöndunum.
Þvi næst rekur höfundur
byggingar- og starfssögu
Grundar allt fram til þessa árs,
og birtir fjölmargar jjósmyndir
til skýringar og fróðleiks.
Sígildir ljóðleikir
Mál og menning hefúr gefið
út bókina Sígildir ljóöleikir í
þýðingu Helga Hálfdanarsonar,
sem nú hefur íslenskað marga
helstu ljóðleiki heimsbók-
menntanna, meðal annars
grísku harmleikina og leikrit
Shakespeares. í nýju bókinni
eru fimm leikrit
í bundnu máli,
þeirra elst Lífið
er draumur eftir
Don Pedro Cald-
erón de la Barca
(1600-1681), fræg-
asta verk þessa
fremsta leik-
skálds Spán-
veija. Pierre
Comeille og Jean Racine, tveir
af þekktustu höfundum
franskra bókmennta, eiga hvor
sitt verkið, Ofjarlinn og Fedru.
Kardínálar að kvöldverði er
eftir Portúgalann Julio Dantas,
og loks sætir sérstökum tíðind-
um ný þýðing á Pétri Gaut eft-
ir Henrik Ibsen.
Svona þýðir Helgi fleyg orð
Dofrans um muninn á mönn-
um og þursum:
Nú skaltu heyra t hverju hannfelst:
Þar úti, sem Ijósið er himinsins
hamur,
er heilrceðið: „Maöur, ver sjóifum
þér samur!"
Hér inni, sem máttugt er myrkrió öll
dcegur,
er máltœkið:„Þursi, ver sjálfum þér
nœgur!"
Öldur
Pjaxi gefur út Öldur, aðra
jjóöabók Eyþórs Rafns Gissur-
arsonar. Sú fyrri
kom út 1994 og
heitir Hvítu ský.
Eyþór yrkir
minningarljóö
um fólk og atvik,
ástir og náttúru,
og bregöur bæði
fyrir sig hátt-
bundnum brag
og frjálsu formi. Þetta Ijóð heit-
ir „Eftirsjá":
hve langur tlmi er liðinn
heil öld?
hverja stund
sé ég þig
líkt og þú varst
líkt og þú ert
ég sagði
aldrei allt
en þú?
Umsjón
Sílja Aðalsteinsdóttír
SÍGILÐIR
LJÓÐIEIKIR
i wó/fníM Wtíig tíMkmmm