Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.1999, Blaðsíða 24

32
MÁNUDAGUR 25. JANÚAR 1999
-?
gott í hátalara
Gamalt bananahýði er úr-
valshráefni fyrir góða hátal-
ara. Því halda forráðamenn
japanskrar pappírsfabrikku að
minnsta kosti fram og eru
farnir að gera tilraunir með
að framleiða hátalarahimnur
úr bananahýði.
Hátalarahimnur eru alla
jafna búnar til úr pappír sem
'* þcirf að búa yflr mörgum eig-
inleikum. Hann þarf að vera
sveigjanlegur, geta dempað
titring fljótt og brugðist við
straumi frá rafsegli hátalar-
Japönsk rafeindafyrirtæki
eru þegar farin að þreifa fyrir
sér með framleiðslu hátalara
með bananahýði í og til þessa
hafa niðurstöðurnar verið já-
kvæðar.
* Rafhlaða í svörtu
kassana
Svörtu kassarnir svonefndu
sem settir verða í almennar
farþegaflugvélar eftir árið 2000
verða útbúnir með aukaraf-
hlöðu svo þeir geti haldið
áfram að hljóðrita það sem
fram fer í stjórnklefa vélarinn-
ar, fari rafmagn af henni ein-
hverra hluta vegna.
Tímaritið New Scientist seg-
ir að ákvörðun um þetta hafi
verið tekin í kjölfar flugslyss-
ins undan ströndum Nova
Scotia í Kanada í haust. Þá
fórst þota frá Swissair með
mörg hundruð manns innan-
borðs.
Svörtu kassarnir hættu að
starfa nokkru áður en vélin
skall i hafið, líklegast vegna
þess að flugmennimir höfðu
drepið á hreyflunum og þar
með rafmagninu. Ef aukaraf-
hlaða hefði verið í kössunum,
hefðu þeir haldið áfram að
hljóðrita og skrá.
Bit gæludýra
veldur sýkingum
Eins og hvert annaánunds-
^ bit, segja menn og láta sem
það sé ekkert til að gera veður
út af. Aldeilis ekki. Hundsbit
getur verið djöfullegt, og katt-
arins líka. Og það sem verra
er, að bit þessara elskulegu
gæludýra okkar getur haft al-
varlegar sýkingar í för með
sér. Kettirnir eru þar verri,
því fjórum sinnum meiri líkur
eru á að kattarbit valdi sýk-
ingu en hundsbit.
Samkvæmt rannsókn banda-
rískra visindamanna em
miklu fjölbreyttari bakteríur í
biti hunda og katta sem geta
valdið alvarlegum sýkingum
en hingað til hefur verið talið.
Um það bil 300 þúsund
Bandaríkjamenn koma árlega
á slysavarðstofur sjúkrahúsa
eftir gæludýrabit. Leggja þarf
um tíu þúsund inn og tuttugu
manns, aðallega ung böm,
£. deyja af völdum bitsins.
Forfeðurnir breyttu um mataræði þegar þeir fluttu úr trjánum:
Glerungurinn kom upp
um þad sem þeir átu
Forfeður okkar mannanna tóku
ekki bara upp á þvi að ganga likar
því sem við nú gemm, þegar þeir
fluttu sig úr trjánum niður á gresj-
una. Þeir fóm líka að éta fæðu sem
er líkari þeirri sem við leggjum okk-
ur til munns.
Vísindamenn í Bandaríkjunum
og Suður-Afríku rannsökuðu gler-
ung á tönnum fjögurra eintaka svo-
kallaðs australopithecus africanus,
eða suðurapa, forföður mannsins
sem var uppi fyrir þremur milljón-
um ára, til að komast að því hvað
hann borðaði. í ljós kom að forfaðir-
inn borðaði ekki bara trjálauf og
ávexti eins og simpansinn frændi
okkar, heldur ýmisskonar gras og
fræ eða dýr sem lifa á grasi og fræj-
um. Þannig er að á glerungnum er
að finna efnafræðilegar leifar þess
sem dýrin átu.
Þau Matt Sponheimer frá Rutgers
háskóla og Julia Lee-Thorp frá há-
skólanum í Höfðaborg beindu at-
hygli sinni einkum að kolefninu í
tanngleranginum. Það er mjög mis-
munandi eftir því hvaðan það kem-
ur. Vitað er að dýr sem éta lauf og
ávexti úr skóginum hafa annars
konar kolefni i glerunginum en dýr
sem bíta gras.
Niðurstöðurnar komu Spon-
heimer og Lee-Thorp nokkuð á
óvart. í tönnum forfeðranna var að
finna mikið magn kolefnis sem
rekja má til grass eða fræja.
„Þeir gera mikið af því sem þeir
gera, hvað svo sem það er,“ segir
Sponheimer. „í einu tilviku reynd-
ist þetta vera 50 prósent mataræðis-
ins. Það er því ekki eins og hann
hafi ákveðið að fá sér eitt grasstrá í
svanginn. Þetta er algengt atferli.“
Niðurstöður rannsóknanna geta
einnig bent til að þessir forfeður
okkar hafi lagt sér kjöt til munnst
þar sem kolefnin í tönnunum eru
svipuð og hjá híenum sem lifðu á
sama tima. En í tönnum híena eru
kolefni sem líkjast kolefnunum í
tönnum bráðar þeirra.
Maðurinn getur ekki veitt og
drepið dýr sér til matar með berum
höndum. Gengið er út frá því að
australopithecusinn, sem kunni
ekki að smíða verkfæri, hafi ekki
Bandarísk könnun sýnir að aðstoðarflugmenn veigra sér við að segja flugstjórunum sínum hreint út geri þeir síðar-
nefndu mistök. Þess í stað grípa þeir til óbeinna ábendinga í þeirri von að flugstjórarnir átti sig og leiðrétti villuna.
leiðrétta mistök f ugstjóra
Ekki er sama hvernig maður seg-
ir hlutina. Aðstoöarflugmenn í far-
þegaflugi vita það og grípa þess
vegna til óbeinna ábendinga til að
leiðrétta mistök flugstjórans, jafnvel
þótt um líf eða dauða geti verið að
tefla.
„Slíkt gæti talist kurteislegra en
hrein og klár skipun,“ segir Judith
Orasanu. Hún starfar við Ames til-
raunastofu bandarísku geimvís-
indastofnunarinnar NASA sem
lagði fé í rannsóknina.
„En með því að tala ekki hreint
út, á sá sem talar á hættu að ekki
heyrist í honum."
Flugstjórar, hvort þeir era karlar
eða konur, gefa stöðu sinnar vegna
tvisvar sinnum fleiri fyrirskipanir
en aðstoðarflugmennimir, að því er
fram kemur í rannsókninni. Rann-
sóknir á einstaka flugslysum sýna
að flugmennfrnir verða oft að leið-
rétta mistök flugstjóranna.
Flugmenn sem tóku þátt í rann-
sókninni sögðu engu að síður að
þeir notuðu oftast ábendingar.
Bandarískir flugmenn voru tvisvar
sinnum líklegri en evrópskir starfs-
bræður þeirra til að hafa þann hátt-
inn á í stað þess að segja hreint úr
hvert vadamálið væri.
„Það em bæði kostir og gallar við
að segja hlutina ekki hreint út,“ seg-
ir Ute Fischer við tæknistofnun Ge-
orgíu sem stjómaði rannsókninni.
„Með því að benda á vandamál
lætur sá sem talar þann sem heyrir
um að gera leiðréttinguna. Sá sem
talar reynir því að þröngva sér sem
minnst upp á hinn,“ segir Fischer
enn fremur.
Þetta getur hins vegar leitt til
misskilnings. Fischer bendir á að sá
sem orðunum er beint að geti túlk-
að þau sem svo að ekki sé um beiðni
um að grípa til aðgerða að ræða,
heldur sé einungis verið að greina
frá vandamáli. Þá fylgi svona óbein-
um orðum lítill þrýstingur og hætta
sé á að hlustandinn taki orð þess
sem talar ekki nógu alvarlega.
Greint er frá niðurstöðum rann-
sóknar þessarar í greinasafni frá al-
þjóðlegu málþingi um sálfræðirann-
sóknir tengdar flugmálum. Sam-
skiptaörðugleikar, hvort sem það er
innan áhafharinnar eða milli áhafn-
ar og starfsmanna á jörðu niðri,
eiga snaran þátt í flugóhöppum.
gert það heldur.
„Ef australopithecusar borðuðu
eitthvert kjöt að ráði, fengu þeir það
sennilega úr ungum gasellum sem
em veikburða fyrst eftir fæðingu,"
segir Sponheimer. „Margar engi-
sprettutegundir éta gras og þær eru
dásamleg skordýr. Vitað er að baví-
anar éta þær stanslaust."
Australopithecusinn lagði sér til
munns mun fjölbreyttari fæðu en
aðrir fmmmenn og mannapar. Vís-
indamenn telja að nýtt umhverfi og
þar með aukið fæðuframboð hafi
ekki aðeins orðið til þess að maður-
inn þraukaði, heldur hcifi það
einnig valdið því að hann þróaðist
yfir í það sem hann er í dag.
í kapphlaupi við
kjarnorkuúrgang
Visindamenn beggja vegna
Atlantshafsins eru nú komnir í
mikið kapphlaup um að finna
raunhæfa leið til að eyðileggjá
hættulegan kjarnorkuúrgang
með nifteindameðferð sem kall-
ast umbreyting. í kjarneðlis-
fræði þýðir það að ein kjama-
tegund breytist í aðra.
í grein í tímaritinu New Sci-
entist kemur fram að með um-
breytingu kunni að vera hægt
að eyðileggja allar birgðir af
hinu banvæna plútoni og draga
um leið úr hættunni á að
hryðjuverkamenn komist yflr
kjarnorkusprengjur.
„Maður eyðileggur hættuleg-
ustu geislavirku efnin með því
að bæta við þau einni eða tveim-
ur nifteindum," segir í grein-
inni.
Eðlisfræðingar telja að með
umbreytingu sé hægt að flýta
helmingunartíma geislavirkni
teknisíums-99, einhvers hættu-
legasta kjarnorkuúrgangsefnis-
ins, úr 200 þúsund ámm í 15,8
sekúndur.
Teknitín-99 er afurð sem verður
tO við kjamaklofning úrans og
kjarnakljúfar um heim allan spúa
um sex tonnum af efninu frá sér á
hverju ári. Efnið leysist auðveld-
lega upp í vatni og safnast því fyr-
ir í fæðukeðjunni. Magn
teknitíns-99 hefur hundraðfaldast
í sumum hlutum úthafanna frá
því á sjöunda áratugnum. íslend-
ingar eru meðal þeirra sem óttast
mjög að efni þetta muni spilla fyr-
ir afkomu þeirra.
Ríkisstjórnir Frakklands,
Spánar og Ítalíu fá áður en langt
liður skýrslu þar sem sagt er frá
því hvað þurfi til að smiða frum-
gerð umbreytingarkljúfs. Orku-
málaráðuneyti Bandaríkjanna
leggur sem svarar um 280 millj-
ónum króna til eigin rannsókna
og þróunar.
Evrópskir eðlisfræðingur eru
einnig að reyna að framleiða
ódýra raforku, samhliða því sem
þeir reyna að eyðileggja plúton
og annan geislavirkan úrgang.