Dagblaðið Vísir - DV - 27.01.1999, Blaðsíða 10

wnmng
MIÐVIKUDAGUR 27. JANÚAR 1999
Sjálfsvitund Sama
Á Samavikunni eru nú fyrirlestrar á
hverju kvöldi í Norræna húsinu eins og
nefnt hefur verið hér á
síðunni. í kvöld kl. 20 tal-
ar Odd Mathis Hætta um
forn trúarbrögö og siði
Sama en annað kvöld flyt-
ur Veli-Pekka Lehtola frá
háskólanum í Rovaniemi
fyrirlestur um sjálfsvit-
und Sama í samfélagi nú-
tímans. Einnig
kynning á samískri list af fjölmiðlunardiski.
Myndlistarsýningar hanga uppi í anddyri
og sýningarsölum hússins og kaffistofan
hefur á boðstólum samíska rétti, m.a. hrein-
dýrakjöt.
Kynjamunur á viðhorfum
unglinga
Árið 1995 tóku íslendingar þátt í umfangs-
mikilli samevrópskri könnun á söguvitund
unglinga.
Meðed annars var spurt um viðhorf þeirra
til auðæfa, fátækra í eigin landi og annars
staðar, innflytjenda, jafnréttis
kynja, menntimar, vísinda, trúar,
umhverílsvemdar og þjóðemis.
Þar sem þátttakendur voru líka
spurðir um kynferði sitt má
reikna út muninn á svömm
drengja og stúlkna, og í erindi á
vegum Rannsóknarstofu í
kvennafræðum á morgun kynnir
Gunnar Karlsson prófessor
hvaða munur kemur fram á við-
horfum íslenskra unglinga til
þessara mála. Hann skoðar líka afstöðu
þeirra til jafnréttis í samanburði við aðrar
þátttökuþjóðir.
Fyrirlesturinn verður í stofu 201 í Odda
milli kl. 12 og 13.
Kynjavíddin
Háskólaútgáfan hefúr gefið út bókina Líkt
og óllkt. Kynjaviddin í uppeldisfræðilegri
hugsun og starfi. Þetta er greinasafn níu
höfúnda og liður í umfangsmikilli norrænni
rannsóknar- og þróunarvinnu
um jafnrétti í inntaki og aðferð-
um kennaranáms. Aðalritstjóri
þess er Anne-Lise Amesen.
Bókin skiptist i 8 kafla og
meðal efnis má nefna kynja-
næma uppeldisfræði eftir
Kirsten Reisby, uppeldis-
fræði fyrir stelpur og
stráka, reynslu og framtíö-
arhorfur eftir Anne-Mette Kruse,
kynjaskiptingu á leikskólanum Hjalla eftir
Margréti Pálu Ólafsdóttur, kynferði í
námskrám og skólastarfi eftir Elinu
Lahelma og Tuula Gordon og kyn sem
ögmn og tækifæri eftir Vappu Sunnari.
Aðstandendur bókarinnar gera sér vonir
um að hún stuðli að því að samspil kynferð-
is og uppeldisfræði fái itarlegri umfjöllun í
námi kennara og í skólunum. Bókin er
hugsuð fyrir kennaranema, kennara og aöra
sem vinna með bömum og unglingum.
Ingólfúr V. Gíslason þýddi hana.
Kammersveit Reykjavíkur, þétt og örugg þó að verkin væru splunkuný.
Það voru prúðbúnir áheyr-
endur sem fjölmenntu á tón-
leika Kammersveitar Reykja-
víkur í Salnum á sunnudags-
kvöldið. Sveitin skartaði líka
sínu fegursta með kvenliðs-
menn í litríkum kjólum sem
em kærkomin tilbreyting frá
hinu hefðbundna svart-hvíta
dressi. Tilefnið var ærið því
þessir tónleikar, sem haldnir
vom í samstarfi við Tónskálda-
félag íslands, bám yfirskriftina
íslenskir hátíðartónleikar.
Þar var ekki bmgðið út af
venju og frumflutt þrjú íslensk
verk en leikurinn hafinn á
verki eftir Jón Leifs, Scherzo
concreto ópus 58 (1964). Jón
skrifar um þetta verk að það
megi kallast á íslensku mark-
viss gamanþáttur, í því komi
fyrir 10 hljóðfæri sem sýni 7
persónur, háðfuglinn, hinn tignar-
lega, saklausu meyjuna, hinn ást-
fangna og ástleitna, dónann, læðu-
pokann og hinn þunglynda. Eftir
að hafa lesið þetta hugsaði ég með
mér að þetta yrði þá í fyrsta sinn
sem ég heyrði húmorískt verk eft-
ir Jón. En öflu gamni fylgir nokk-
ur alvara og kom þetta verk svo
sem ekki mikið á óvart þó að yfir-
hragð þess sé léttara en margra
annarra. „Persónusköpunin" var
myndræn og svolítið skondin á
köflum og skemmtilega útfærð af
flytjendum undir stjóm Guðmund-
ar Óla Gunnarssonar.
Sagan sem er uppistaða verks
Johns A. Speights, Djákninn á
Myrká (1998), er grafalvarleg eins
og allir vita; þó var það mun kó-
mískara en verk Jóns. Sagan sjálf
var í góðum höndum Amars Jóns-
sonar en lýsandi tónlistin myndar
umgjörð um hana og gengur þjóð-
lagið „Kvölda tekur...“ sem rauður
þráður í gegnum verkið. Það er skrifað með
áheyrendur frá 10-100 ára í huga og hefur
John tekist að skapa fjölskylduverk þar sem
engin tilraun er gerð til að hræða úr manni
líftóruna. Þó hélt verkið ágætri spennu sem
náði hápunkti þegar djákninn reynir að
draga Guðrúnu með sér niður í gröfina.
Flutningur hljóðfæraleikara og sögumanns
var með mestu
ágætum svo af
varð hin besta
skemmtun.
Þorkell Sig-
urbjömsson
segir í efnis-
skrá um verk
sitt Umleik
fyrir Rut og
Kammersveit
(1998) að það
sé „leikur um
tóna sem
hoppa upp og
tóna sem era í
skrefum og
þar af leiðandi
lagrænir" og
varla hægt að
lýsa því betur.
Þetta er lítill
fiðlukonsert í
einum þætti en
þó fannst mér
hægt að greina þar hina þrjá hefðbundu þætti
með smá kadensum. Hefðbundnir hljóðfæra-
hópar mynduðu þéttan bakgrann við fiðluna,
og sveitin var þétt og samtaka undir hand-
leiðslu Guðmundar Óla. Einnig er vert að
minnast á leik Rúnars Vilbergssonar fagott-
leikara sem var afbragð og að sjálfsögðu leik
einleikarans Rutar Ingólfsdóttur sem var
einkar fallegur og öruggur í þessu yndis-
lega verki.
Eitt verk var á efnisskrá eftir hlé, Erj-
ur, konsert fyrir selló, strengjasveit og pí-
anó (1997) eftir Atla Heimi Sveinsson.
Verkið er í þremur köflum, „Erjur“,
„Órar“ og „Ryskingar", og gefa titlarair
ágæta mynd af tónlistinni. Verkið var
samið fyrir Erling Blöndal Bengtsson
sem lék með Kammersveitinni á tónleik-
unum. Fyrsti þátturinn er agressífur og býr
yfir einhverjum ógnarkrafti, ljóðrænn annar
þátturinn var einkar tilfinningaríkur og
áhrifamikill og sá þriðji kraftmikill og töff i
Tónlist
Arndís Björk Ásgeirsdóttir
anda Stravinskýs þó einhver íslenskur nátt-
úruaflablær svífi yfir vötnum. Verkið reynir
mikið á flytjendur og þá sérstaklega einleik-
arann, maður gat bókstaflega varla beðið eft-
ir að sjá hvaða þrautir yrðu lagðar fyrir hann
næst. En líkt og Herakles leysti hann þær all-
ar með glans og Kammersveitin einnig imdir
dyggri stjóm Guðmundar Óla sem bætir
einni rós við í hnappagatið með þessum tón-
leikum.
Erling Blöndal Bengtsson: Leysti allar
þrautir.
Pia Tafdrup hlaut Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs:
Munúðin sigraði
Ljóðræna og kraftur
Danska skáldkonan Pia
Tafdmp hlaut í gær hin
eftirsóttu Bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs fyr-
ir níundu Ijóðabók sina,
Dronningeporten (Drottn-
ingahliðið). Hún fæddist
1952 og gaf út fyrstu ljóða-
bókina sína 1981, Nár der
gár hul pá en engel - Þeg-
ar gat kemur á engilinn.
Á ljóðrænan hátt hefúr
hún alveg frá þeirri bók
unnið með samband
mannslíkamans og náttúr-
unnar og spurt stórra
spuminga um líf og
dauða, nærvera og fjar-
vem, lífsfyllingu og missi,
vemleika og draum, eins
og danski dómnefndar-
maðurinn May Schack
skrifar í rökstuðningi
með tilnefningu hennar.
Pia er formmeðvitað
ljóðskáld og ræður bæði
við hefðbundinn brag og
óhefðbundinn. Hún varð fyrst norrænna
skáldkvenna til að gefa út skáldskaparstefnu-
skrá sína, Over vandet gár jeg (Yfir vatnið
geng ég) árið 1991. Ljóð hennar era holdleg og
munúðarfull, ástarljóð hennar snúast um
gimdir kvenna og hrynjandina í lífi þeirra
kringum líkamlegan þroska, getnað, fæðingu
og móðurhlutverkið sem um leið verða mynd-
ir af skáldlegum sköpunarferli. Ljóð hennar
höfða beint til tilfinn-
inganna og þykja
ákaflega falleg.
Náttúran er enn
yrkisefni Piu í nýju
bókinni og ljóðin era
enn þá stærri og
merkingarþrungnari
en fyrr. Meginþráður
hennar liggur um eitt
kvenlegasta náttúra-
aflið, vatnið, það
birtist hér í öflum
sínum myndum.
Bókin skiptist í níu
hluta og í hverjum
þeirra er einu formi
úr vatni gefið skáld-
legt líf. Við færum
okkur frá dropa,
dögg, snjókorni, ís,
ísi lögðum vötnum,
þurrum árfarvegum
og brunnum að ám í
vexti, flóðum, regni,
þrumuveðri og haf-
inu sem verður hið
endanlega tákn kvenleikans í lengsta ljóði
bókarinnar, „Havet, jeg“. Lífsvökvar eins og
tár, blóð, sæði, legvatn og móðurmjólk fá
einnig sinn kafla.
Það er einhver óbeislaður frumkraftur i
ljóðum Piu Tafdrup sem gerir þau lesandan-
um nákomin undir eins og gleður hann sér-
kennilega. Kannski er það einmitt vegna þess
hvað hún tekur alla starfsemi líkamans sem
svo sjálfsagðan og yndislegan hlut. í ljóði sem
heitir „Inskription" (Áletran) í kaflanum um
lífsvökvana horfir hún á karlmann pissa í
sand og rifjar upp þá daga þegar drengimir
„med dampende gult / skrev deres navne i
sneen, og vi, / fra en gynge i fart, svarede /
med en endnu længere funklende strále...‘
Ljóðin í Drottningahliðinu eru flest löng
og efnismikil, en meðal hinna styttri er
„Sus“ sem er gott dæmi um þá unaðslegu
vætu sem veitir lifi í ljóð bókarinnar:
Sus
Det gronne, dráberne i skovbunden
efter regnen, dráberne i mos og venushár,
det hoje grœs, den váde sommer,
hvor fuglen har rede og ræven grav.
Det suser i trœerne, suser i mit hoved,
det perler, det bruser, koldt, varmt, koldt,
dráberne tæt i lavet, det glimter, blinker,
nárjeg rorer ved det váde, ryster grenene,
spreder det blanke, det vildt glirtsende,
som ogsá vœlder fra mig, lystungt.
Jeg ábner munden, rœkker tungen frem,
mœrker det váde, det stjernefarvede,
det suser i trœerne, suser i mit hoved,
den hoje sommer, det vildtvoksende grœs,
din regnváde smag, din rá, duftende regn,
synker til bunds i det nwrkt flammende gronne,
i en kile stigerfugle hajt over træerne.
Dronningeporten kom út hjá Gyldendal í
Kaupmannahöfn 1998.
Hugmyndir
í bókinni Hugmyndir heiöra 22 einstak-
lingar minningu Eyjólfs Konráðs Jónssonar,
ritstjóra Morgunblaðsins og alþingismanns,
með greinaskrifúm. Tilgangurinn er ekki að
fjalla sérstaklega um Eykon, persónu hans
eða störf, heldur að taka ýmsar hugmyndir
sem honum voru hugstæðar og
fylgja þeim inn í 21. öldina.
Allir höfundamir era ungt at-
hafnafólk, fætt á 7. eða 8. ára-
tugnum, irni svipað leyti eða
eftir að bók Eykons, Alþýða
og athafnalíf, kom út. Þar
viðraði Eykon meðal annars
hugmyndir um opin hlutafé-
lög í eigu almennings, sölu
ríkisfyrirtækja, verðbréfamarkað,
áhættufjármagn í atvinnurekstri, fjárfest-
ingarfélög og erlenda fjárfestingu í atvinnu-
lffinu. Þá og raunar lengi síðan þóttu þessar
hugmyndir framandi en nú er skilningur
vaxandi á þeim.
Formaður útgáfuráðs bókarinnar er Dav-
íð Oddsson forsætisráðherra sem ritar
ávarp. Aðrir í útgáfuráði voru Baldvin
Tryggvason og Hörður Einarsson. Ritstjóri
bókarinnar var Þór Sigfússon en Fjölsýn
gefúr út.
Umsjón
Silja Aöalsteinsdóttir