Dagblaðið Vísir - DV - 27.01.1999, Blaðsíða 2

20
III
Skattar og fjármál.
MIÐVIKUDAGUR 27. JANÚAR 1999
Lífeyrissjóðir eiga að tryggja
öllum þægilegt ævikvöld
Um mitt síðastliðið ár tóku gildi ný lög um
skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi
lífeyrissjóða. Þessi nýju lög leysa af hólmi
eldri lög um skráningu lífeyrisréttinda og
ýmsar greinar í öðrum lögum. Fyrstu lifeyris-
sjóðimir urðu til árið 1965. Fyrst var iðgjald-
ið aðeins 2,5% af dagvinnulaunum en með
breytingum í gegnum árin er gjaldið nú 10%
af öllum launum. Launþegi greiðir 4% og at-
vinnurekandinn 6% upphæðar en sjálfstæð-
um atvinnurekendum ber að greiða öll 10%.
Upphaflegt frumvarp fjármálaráðherra
gerði ráð fyrir víðtækara frelsi um val á líf-
eyrisspamaði og að innleiða samkeppni milli
lífeyrissjóðanna. Að mati stjómenda lífeyris-
sjóða hefði frumvarpið að óbreyttu gerbreytt
stööu lífeyrissjóðanna, dregið úr félagslegri
tryggingavemd og leitt til stóraukins kostnað-
ar. Þetta segir Þórarinn V. Þórarinsson í
grein sem hann skrifaði í fréttabréf Lífeyris-
sjóðsins Framsýnar í september 1997. Hann
segir að rekstrarkostnaður lífeyrissjóðanna sé
mjög lágur miðað við aðrar fjármálastofnanir
á borð við banka og tryggingafélög. Skylduað-
ildinni fylgi lítill rekstrarkostnaður og mögu-
samsvari skuldlausu íbúðarhúsnæði við
starfslok og upphaf töku ellilífeyris. Frá sjón-
arhóli heildarinnar ætti þessi spamaður hins
vegar að draga úr skattheimtu og kostnaði við
almannatryggingakerfið," segir í greinargerð
með frumvarpinu.
og nú innan við 0,3% en var árið 1991 0,41%.
Nýju lögin hafa þó ýmsar breytingar í för
með sér þrátt fyrir að grundvöllur lífeyrissjóð-
anna sé að mestu óbreyttur.
Eftirlitsskylda ríkisskattstjóra
Meirihluti vill félagslega
samábyrgð
í síðustu setningunni hér að ofan er
kannski falið það markmið sem þurfti að nást
í lögunum; það er að almannatryggingakerfið
hefði aldrei að óbreyttu geta tekið við þeim
fjölda ellilífeyrisþega sem fyrirsjáanlegur er á
komandi áram. Við verðum jú allra karla og
kerlinga elst í heiminum.
í annan stað kemur fram í greinargerðinni
að almenningur sé meðvitaðri um þá hags-
muni sem em í húfi. í könnun sem Samband
almennra lífeyrissjóða og Landssambandi líf-
eyrissjóða lét Hagvang gera haustið 1997 kem-
ur fram að afgerandi meirihluti þjóðarinnar
(80,3) er þeirrar skoðunar að almennu lífeyris-
Sem fyrr er það ákvæði í lögunum að öllum
sé skylt að greiða í sameignarlífeyrissjóð
ákveðið hlutfall af launum. Launþegar og
launagreiðendur hafa uppfýllt þessa skyldu í
sínum samningum. Hins vegar hefur orðið
misbrestur á því að sjálfstæðir atvinnurek-
endur og verktakar hafi staðið í skilum lögum
samkvæmt. Fram til þessa hefur engin eftir-
litsskylda verið en nú ber embætti ríkisskatt-
sfjóra að hafa með höndum þetta eftirlit. Gert
er ráð fyrir að lífeyrissjóðir og launagreiðend-
ur geri árlega grein fyrir því iðgjaldi sem
greitt hefur verið til sjóðsins fyrir hvem sjóð-
félaga og hver framtalsskyldur einstaklingur
á að gera grein fyrir sinu framlagi á skatt-
framtali. Komi í ljós að skyldutrygging hafi
ekki verið uppfyllt ber að gefa viðkomandi
kost á að uppfylla iðgjaldsskylduna innan til-
skilins frests. Ríkisskattstjóri getur lagt á
hann iðgjald en það leysir ekki lífeyrissjóðinn
undan þeirri skyldu að innheimta vangoldin
iðgjöld.
Þar sem lögin kveða á um að lágmarksið-
gjald skuli reiknað af heildarfjárhæð greiddra
launa og endurgjalds fyrir hvers konar vinnu,
starf eða þjónustu. Þetta þýðir breytingu fyrir
marga sem hingað til hafa talið sig uppfylla
lífeyrisskylduna með greiðslu af fostu launun-
um sínum en ekki af öðram greiðslum, svo
sem verktakagreiðslum i aukavinnu, greiðslu
fyrir nefndarstörf eða stjómarsetu og aðrar
greiðslur. Núna er heimild til að ganga eftir
lífeyrisgreiðslum í sameignarsjóð af þessari
aukagetu launþegans sem ekki teljast hlunn-
indi, svo sem fatnaður, fæði, húsnæði, öku-
tækjastyrkir, dagpeningar og fæðispeningar
sem undanþegin era skatti. Sakttstofninn er
sem sagt sú viðmiðun sem lífeyrislögin ná
yfir.
um öölast þær sjálfstæðan
rétt í eigin lífeyrissjóði. Hins vegar eru þær
oftar heimavinnandi eða í hlutastarfi á
ákveðnum tima ævinnar meðan bömin eru
ung. Á þeim tíma er atvinnuþátttaka karla oft-
ast mest, tekjumar hæstar og iðgjaldsgreiðsl-
ur i lífeyrissjóð í hlutfalli af því. Því er sann-
gjamt að maki (í flestum tilfellum eiginkon-
an) öðlist hlut í þeim réttindum sem verða til
á sambúðartímanum. Hvemig þetta verður í
framkvæmd er ekki hægt að segja til um ná-
kvæmar en það sem segir beint i lögunum. Til
dæmis hvort maki verði að krefjast þessarar
hlutdeildar til þess að réttur hans nái fram að
ganga ef til skilnaðar kæmi eða hvort hann
stofhast sjáffkrafa sem hjúskapareign.
í séreignarsjóði safna launþegar ákveðinni innstæðu líkt og á bankabók. Inneignin er þó varin fyrir
skuldheimtumönnum og eigandinn getur aðeins gengið að henni þegar umsömdum lífeyrisaldri er
náð.
leiki á að bjóða mikil réttindi vegna mikillar
áhættudreifingar í stórum hópi. Ef reglum um
sjóðina yrði breytt þannig að þeir þyrftu að
meta hvem og einn sjóðfélaga og keppa um þá
ungu, hraustu, einhleypu og skeggjuðu, kæmi
það niður á réttindum sem sjóðimir tryggja
sínum sjóðfélögum, segir Þórarinn enn frem-
ur í grein sinni.
Greinargerð með frumvarpinu
„Allt fram á þennan áratug hefur framtíð
lífeyrissjóðakerfisins verið háð mikilli óvissu.
Ekki era nema 15 ár síðan flest benti til þess
að markmið kerfisins og tilætlaður árangur
næðist ekki; kerfið myndi sigla í strand og lið-
ast í sundur. Fjárhagsstaða flestra lífeyris-
sjóða sem starfa án ábyrgðar launagreiðenda
hefur hins vegar gjörbreyst á undanförnum
„ Fjárhagsstaða flestra Ufeyrissjóða
sem staifa án ábyrgðar launagreið-
enda hefur hins vegar gjörbreyst á
undanfómum árum og telst nú við-
unandi. “
árum og telst nú viðunandi. í stað neikvæðr-
ar raunávöxtunar á fyrstu áram almennu
sjóðanna hafa þeir á undanfomum árum náð
að ávaxta ráðstöfunarfé sitt langt umfram
tryggingafræðilegar fosendur. Sjóðir hafa þar
að auki verið sameinaðir og réttindi löguð að
eignastöðunni. Nú er svo komið að óhætt er
aö fullyrða að með samkomulagi aðila vinnu-
markaðarins hafi tekist að byggja upp lífeyr-
istryggingakerfi á íslandi sem jafnast á við
það besta í heiminum. Til að undirstrika þetta
má geta þess að ýmsar þjóðir era nú í óðaönn
að breyta lífeyriskerfum sínum í hátt við það
sem íslendingar búa við. Samhliða bættri fjár-
hagsstöðu lífeyrissjóða er almenningur með-
vitaðri en áður um þá hagsmuni sem era í
húfi. Frá sjónarhóli einstaklingsins er um að
ræða uppsöfhun verðmæta sem vænta má að
sjóðimir séu nauðsynleg stoð i íslensku þjóð-
félagi. Hvað varðar gagnkvæmt valfrelsi eða
þess að innleiða samkeppni og mat á einstak-
lingum í stað þeirrar félagslegu samábyrgðar
sem er grandvöllur núverandi lifeyrissjóða-
kerfis era skoðanir afdráttarlausar. Tæplega
98% lýstu andstöðu við þá hugmynd að lífeyr-
issjóðimir geti hafnað sjóðfélaga á grandvelli
kyns, aldurs eða heilsufars, tæplega 93% era
hlynnt greiðslu maka- og bamalífeyris og
rúmlega 77% vilja heldur lífeyri til æviloka en
hærri lífeyri tímabundið.
í greinargerðinni er einnig komið inn á þá
umræðu sem varð mjög hávær á síöasta ára-
tug að lífeyrissjóð-
imir næðu ekki að
standa undir skuld-
bindingum sínum og
þeir væra þar af
leiðandi tíma-
skekkja. Eftir að
frelsi lífeyrisjóða til
þess að ráðstafa fjár-
magni sínu var auk-
ið náðu þeir að snúa
vöm í sókn. Margir
lífeyrissjóðir hafa á
síðustu árum náð
mikilli ávöxtim með
fjölbreyttum fjárfest-
ingum innanlands
og utan. Staða
þeirra er því gjör-
breytt og einnig
vegna þess að fá-
mennir lífeyrissjóð-
ir hafa sameinast í
stærri einingar til
að ná fram meiri
hagkvæmni í rekstri
og aukinni áhættu-
dreifingu. Rekstrar-
kostnaður lífeyris-
sjóða sem hlutfall af
eignum hefur farið
lækkandi ár frá ári
Réttur maka til ellilífeyris
Nýmæli í þessum lögum er réttur makans
eða fýrrverandi maka til ellilifeyris úr sam-
eignarlífeyrissjóðnum. Sjóðfélagi hefur allan
rétt til að skipa þessum málum milli síns og
makans. Gefhir era þrír kostir fyrir sjóðfélaga
til að velja um. Að eililífeyrirsgreiðslur skipt-
ist til helminga miili sjóðfélaga og maka eða
fyrrverandi maka. Deyi makinn á undan skal
sjóðfélagi fá fulla greiðslu en deyi hann á und-
an falla greiðslur til makans líka niður. 1 ann-
an stað getur makinn öðlast sjáifstæðan lífeyr-
isrétt í sameignarsjóðnum og greiðslur halda
áfram þrátt fyrir að sjóðfélaginn falli frá á
undan. í þriðja lagi er sá réttur að með mögu-
legri skiptingu iðgjalds öðlast maki sjóðfélaga
rétt til þeirra tryggingavemdar sem viðkom-
andi sjóður veitir vegna ellilífeyris.
Ofangreindur réttur á við maka af hvora
kyninu sem er en líklega bætir þetta rétt
kvenna umfram karla. Atvinnuþátttaka
kvenna er mjög há hér á landi og af þeim sök-
Aukinn lífeyrissparnaður
Iðgjöld launþega í sameignarlifeyrissjóð
era 4% og nú að fullu frádráttarbær til
skatts og hefur það gerst í áföngum á síð-
ustu árum. Áður var iðgjaldið ekki frádrátt-
arbært og mikil umræða í gangi um tví-
sköttun sem þótti ósanngjöm. Samhliða
þessum nýju lögum gaf ríkisstjórnin fyrir-
heit um að hækka frádráttarbærni lífeyris-
sjóðsiðgjalda og iðgjalda vegna lífeyris-
spamaðar í 6%. Það ákvæði kom til fram-
kvæmda nú um áramótin. Þessi umfram 2%
gæti launþegi ráðstafað að eigin vali innan
þeirra marka sem lögin segja um lífeyris-
spamað. Margir frjálsir séreignarsjóðir
standa fólki til boða og einnig eru hinu hefð-
bundnu lífeyrissjóðir að stofna séreignar-
deildir.
í séreignarsjóði safna launþegar ákveð-
inni innistæðu líkt og á bankabók. Inneign-
in er þó varin fyrir skuldheimtumönnum og
eigandinn getur aðeins gengið að henni þeg-
ar umsömdum lífeyrisaldri er náð. Hins veg-
ar tryggir aðild að séreignarsjóði aðeins
sjóðfélagann í samræmi við innistæðu hans
en ekki ævilangt eins og lífeyrissjóðirnir
gera. Séreignarsjóður kemur á móts við þá
sem vilja hærri greiðslur á fyrsta hluta eUi-
áranna þegar heilsan er vonandi góð og
tækifæri gefast til ferðalaga og aukinna tóm-
stunda.
Lífeyrisspamaður í séreignarsjóði erfist
eins og aðrar eignir en það gerir inneign í
almennum lifeyrissjóði ekki. Þetta hefur
mörginn þótt rangt og kallað eignaupptöku
en í raun nýta hinir langlifu meira en þeir
greiða inn en þeir skammlífu „tapa“ ef svo
má að orði komast.
Hins vegar veit enginn sína ævi fyrr en
öll er, segir máltækið. Hvort við náum
markmiðum okkar um skemmtilega elli er
allsendis óvíst. Ef við lifum fram yfir sjötugt
er fjárhagsstaðan að minnsta kosti tryggð
með greiðslum úr lifeyrissjóði sem orðið
hefúr til sem hlutfalll af launimi og með
mótframlagi frá atvinnurekanda. Og þeir
geta leyft sér meira sem hafa lagt í umfram-
spamað til elliáranna í séreignarsjóð.
-jáhj
Þú gætir þurft að sjá fyrir þér í 25 ár eftir að
þú hættir að vinna - jafnvel lengur
Fólk lifir lengur en áður
Aætlaöur meöalaldur 65 ára einstaklings
Góðar líkur eru á að 65 ára
einstaklingur Itfi í 20 ár til
viðbótar, jafnvel í 30 ár
65 ára
100
60
1910 1930 1950 1970 1990
í dag getur hver 65 ára eftirlaunaþegi aö meöaltali
búist viö því aö lifa f 17 ár til viöbðtar samanboriö
viö 12 Sr hjð 65 ára eftirlaunaþega áriö 1910.
65 ára einstakllngur getur aö meðaltali relknaö meö aö lifa til 80 ára
aldurs en þaö eru 42% likur á aö viökomandi veriö 85 ára. Hjá 65
ára gömlum hjónum eru 39% líkur á aö annaö þeirra veröl 90 ára.
Heimiid: Utla bökin um lífeyrismöi (Veröbréfarnarkaöur fslandsbanka).
t