Dagblaðið Vísir - DV - 28.01.1999, Blaðsíða 10

FEMMTUDAGUR 28. JANÚAR 1999 XJf "V
10
menning
Góð bók er lífvera
sem andar
leikrit í einum þætti
Friðrik Erlingsson varð
þekktur fyrir sína fyrstu skáld-
sögu, Benjamín dúfu, sem kom
út 1992, hirti þrenn bamabóka-
verðlaun og var kvikmynduð.
Rétt fyrir síðustu jól smaug út á
markaðinn eftir hann skáldsag-
an Góða ferð, Sveinn Ólafsson,
einstaklega fallega skrifuð og
mögnuð þroskasaga þrettán ára
drengs.
Sagan er lögð í munn Sveini
og sögð í nútíð; við erum með
Sveini þessa mánuði sem sagan
gerist, lifum hans lífi um leið og
hann og tökum þátt í svipting-
um sálarlífsins sem ekki em litl-
ar. Þetta er bók um unglingsár
og frásagnarhátturinn alveg
laus við tvíræðni. Vissulega er
margt gefið í skyn sem fullorð-
inn lesandi skilur betur en
Sveinn og væntanlega jafnaldrar
hans meðal lesenda, en söguhöf-
undur sér ekki Svein og hans líf
úr fjarlægð heldur stendur þétt
upp við hemn.
Einnota markaðs-
fyrirbrigði
Góða ferð, Sveinn Ólafsson er
því fágætlega vönduð bók um
unglinga fyrir unglinga, þó að
vissulega geti eldri lesendur not-
ið hennar líka, en árangurslaust
leitar kaupandi að upplýsingum
á kápu sem gætu hjálpað honum
að velja þessa bók fyrir þann
aldurshóp sem hún passar svo
dæmalaust vel fyrir. Friðrik Er-
lingsson hikstaði ekkert þegar
hann skýrði hvernig stæði á þvi.
„Fyrir mér nær hugtakið
„unglingabók“ aðeins yfir
einnota markaðsfyrirbrigði.
„Unglingabók“ flnnst mér vera skammaryrði
því í fæstum tilfellum em þetta bókmenntir.“
- Er þá ekki þeim mun mikilvægara að gefa
út góðar bókmenntir fyrir þennan aldurshóp?
„Vissulega. Fyrir þá sem eru uppteknir af
aldurshópum. Mér flnnst mikilvægara að
skrifa bókmenntir fyrir Lesandann. Punktur.
Söguhetjan Sveinn er þrettán ára en það er
ekki aðalatriðið. Fyrst er hann manneskja,
svo er hann þrettán ára strákur."
- Samt gengur öll bókin út á að segja
okkur hvemig þessum þrettán
ára dreng líður og
hvernig hann vinnur
úr tilfinningum sínum,
hvemig hann þroskast,
hvemig hann er einn i
upphafi og annar - eða
kannski tvíeinn - í lokin,
segir blaðamaður.
„Það sem hann gengur í
gegnum gerist ekki bara þeg-
ar maður er þrettán ára heldur
aftur og aftur,“ ansar Friðrik
„en auðvitað með misjafnlega
sterkum áherslum og kannski
em þær sterkastar á þeim aldri.“
- Á þá bókin ekki sérstakt erindi
við fólk á aldur við Svein?
„Bókin á erindi við þá sem era
læsir. Ég kann ekki að skrifa fyrir
sérstaka hópa.“
- Ætlarðu að segja mér að þú hafir
ekki haft neinn innbyggðan lesanda i
huga? spyr blaðamaður og vísar til samnefnd-
ar greinar í ritinu Raddir barnabókanna, sem
er nýkomið út hjá Máli og menningu.
„Nei,“ segir Friðrik ákveðinn.
- Ekki einu sinni sjálfan þig þrettán ára?
„Ef til vill. En þar fyrir utan er þessi bók
fyrir þá sem njóta þess að lesa hana, á hvaða
aldri sem þeir em. Sumir vaxa aldrei upp úr
gelgjuskeiðinu. Þó teljast þeir til fullorðinna
af þvi að aldurinn segir til um það. Ætti ekki
einhver að skrifa sérstaklega fyrir svoleiðis
fólk?“
- Eins og ég lít á þessa bók er hún sérstak-
lega góð fyrir fólk sem er statt á sama stað í
lífinu og söguhetjan,“ andæfir hlaðamaður,
Friðrik Erlingsson: Unglingabækur eru ódýrasta friðþæging handa foreldrum
sem til er. Og mun þægilegri á heimili en til að mynda gæludýr.
DV-mynd ÞÖK
„og ég skil ekki hvers vegna ekki má segja
það. Mér finnst sorglegt ef það kemur í veg
fyrir að hún rati á rétta staði og fari fyrst og
fremst til lesenda sem sjá ekki annað í henni
en enn eina þroskasöguna.. .
„Ég hef þá trú að bækur fari þangað sem
þær eiga að fara,“ segir Friðrik þrjóskur.
„Bækur sem eiga erindi við mann hafa þann
töfrandi eiginleika að leita mann uppi.
Að vera á „sama stað í lífinu“ og ein-
hver hefur líka ekkert með aldur að
gera.“
- Og þú ert mótfallinn því að
hjálpa fólki með merkimiða eins
og „bók handa unglingum“?
„Já, ég er beinlínis á móti því.
Unglingabækur" dagsins í dag
eru tegund sem ég kæri mig
ekki um að tengjast á
nokkurn hátt. Þær eru
neysluvara á gjafamarkaði
handa fólki sem þekkir
ekki bamið sitt og hefúr
ekki hugmynd um hvort
bókin sé góð eða slæm,
bókmenntir eða rusl,
eða hvort barnið hefur
nokkra minnstu löng-
un til að lesa inni-
haldið. Unglingabæk-
ur eru ódýrasta friðþæging
handa foreldrum sem til er. Og mun
þægilegri á heimili en til að mynda gæludýr."
Hvað er aðalatriðið?
- Segðu mér þá allt annað. Af hverju gerist
sagan 1976 en ekki núna?
„Hluti af því að skapa sögunni sjálfstæða
veröld var að færa hana aðeins aftur í tímann,
en sögutíminn er ekki aðalatriðið," svarar
Friðrik.
- Hvað er aðalatriðið?
„Aðalatriðið er ferð Sveins Ólafssonar frá
þessum stað í lífinu, hvernig hann speglar
veröldina, reynir að flýja hana en lærir að
takast á við hana. Ég var mjög ánægður með
það sem Hávar Sigurjónsson skrifaði í Morg-
unblaðið, að í bókinni væri ekki
að finna þá gráglettni sem al-
geng væri í þroskasögum
drengja."
- En það er nákvæmlega þessi
einlægni sem gerir að verkum
að þetta er bók handa ungling-
um! segir blaðamaður sigurviss.
Frásögnin stendur alltaf með
Sveini og söguhöfundur leiðir
lesandann í gegnum þrengingar
- allt öðruvísi en gert væri í bók
fyrir fullorðna lesendur. Reynd-
um lesendum finnst þessi bók
kannski gamaldags. Þó sýnirðu í
lokin glannalega flott hvemig
tvíræðnin kemur inn í líf manns
með þroskanum.
„Er einlægni þá ekki fyrir
fullorðna?" spyr Friðrik á móti.
„Er sálrænum þreng-
inum lokið eftir tví-
tugsaldurinn? Og
hvað er gamaldags?
Og hverjir eru
„reyndir lesendur?"
Ert þú ekki bara
búin að lesa yfir þig?
Ég get ekki verið að
rembast við að elta
uppi kröfur ein-
hverra bókmennta-
fræðinga úti í bæ.“
- Þessu er ég alveg sammála,
þú átt að skrifa eins og þú skrif-
ar en þú átt að gangast við því
að þú sért að skrifa fyrir böm og
unglinga.
„Ég gengst við þvi að bók á að
vera upplifun fýrir lesandann,
hún á að snerta hann. Góð bók
er lífvera sem andar og hefur
hjartslátt. Lifandi bók leitar sina
lesendur uppi og á við þá erindi.
Dauðar bækur lenda bara uppi í
hillu einhvers staðar, oftar en
ekki í herbergjum unglinga, en
þær em ekki fæmi í stássstofum
foreldranna. Þú ert alltof upptekin af mark-
aðssetningu!" segir Friðrik og örlar á ergelsi.
- Nei, ég er að tala um frásagnarhátt. Efni
segir ekki til um hvort bók er fyrir böm eða
fullorðna, eins og haft er eftir Barböra Wall í
Röddum bamabókanna; það sjáum við líka
undir eins ef við bemm saman Benjamín dúfu
og Paddy Clarke ha ha ha eftir Roddy Doyle.
Það er hægt að skrifa um hvaða efhi sem er
fyrir börn svo lengi sem maður passar að láta
frásagnarháttinn umvefja þau þannig að þeim
finnist ekki eins og verið sé að henda þeim
ofan í svart gap. Aðferðin sem þú beitir er að-
ferð skáldverka fyrir ungt fólk.
„Ungt fólk? Af hverju segirðu ekki bara fyr-
ir svart fólk, eða einhent fólk, jafhvel rauð-
hært fólk, eða fólk sem er undir 1,60!! Ég vil
bara skrifa fyrir fólk sem langar að lesa sögu.
Ég skilgreini ekki fyrir mér aðferð, efiiið kall-
ar á ákveöna aðferð og ég fylgi henni. Þetta að-
ferðafræðital er bara einhver pedagógísk aft-
urganga frá 8. áratugnum: skrifa svona fyrir
þennan, hinsegin fyrir hinn.“
- Og þú velur af eðlisávísun aðferð bama-
bókanna af því þar liggur þín snilligáfa sem
ber ekki að leyna heldur auglýsa! segir blaða-
maður.
„Þegar höfundarverk mitt liggur fyrir í
heilu lagi er hægt að vega og meta þessa full-
yrðingu. Þangað til skrifa ég aðeins og ein-
göngu fyrir lesandann, hvar sem hann er
staddur í lífinu."
Sátt að kalla
Eftir skylmingamar eru báðir riddarar
lúnir en ósárir. Lokaþátturinn er stuttur.
- Ertu að skrifa bók núna?
„Já.“
- Er hún fyrir börn?
„Hún er áreiðanlega fyrir þig, Silja min, úr
því þú ert ennþá á gelgjuskeiðinu þá hlýtur
hún að mæta þér þar!“
- Verður hún á haustmarkaði?
„Ég þori ekki að lofa því að hún nái haust-
slátmn en ég get lofað því að hún kemur feit
af fialli!"
Auður úr iðrum jarðar
„í upphafi verks vissi ég þaö eitt um
hitaveitur, eins og líklega á við um flesta
landsmenn, að frá þeim berst heita vatnið
í krananum og ofnunum,"
segir Sveinn Þórðarson,
sagnfræðingur og kennari, í
aðfaraorðum að tólfta bindi
í ritröðinni Safn til iðn-
sögu íslendinga. Það heitir
Auður úr iðmm jarðar og
er fyrsta alþýðlega yfir-
litsritið um sögu jarð- __
hitanýtingar á íslandiT _
fiallar um sambúö landsmanna og’
jarðhitans allt frá laugarferðum fom-
manna til beislunar háhitasvæða. Greint
er frá rannsóknum, jarðborunum og gerð
hitaveitna um land allt og fiallað um hag-
nýtingu jarðhita til þvotta, sundiðkunar,
ylræktar, iðnaðar og raforkuframleiöslu.
Sveinn skrifaði líka sjöunda bindið í
Safni til iðnsögu íslendinga sem fiallaði
um kælitækni og er því orðinn vel að sér
bæði um hita og kulda. Mikill fiöldi
mynda er til skýringar á efni bókarinnar.
Ritstjóri var Ásgeir Ásgeirsson en útgef-
andi er Hið íslenska bókmenntafélag.
Rommí á landshornaflakki
Rommí eftir D.L. Cobum var frumsýnt
í Iðnó i september með stórleikurunum
Guðrúnu Ásmundsdóttur og Erlingi
Gíslasyni og hefur að vonum notið mik-
illa vinsælda. Fljótlega eftir fhunsýningu
var gengið frá samningum um að sýna
verkið á Bing-Dao-
Renniverkstæðinu við
Strandgötu á Akureyri,
en ekki var séð að hægt
yrði að standa við þá
samninga vegna þrot-
lausra vinsælda hér
syðra.
Nú hefur verið
ákveðið að sýna sýning-
una bæði norðan og
sunnan heiða í febrúar
og mars - á Akureyri á fimmtudags- og
fostudagskvöldum en í Iðnó á laugardags-
og sunnudagskvöldum. Framsýning á Ak-
ureyri verður 12. febrúar. Leikaramir
verða þeir sömu og uppsetningin öO ná-
kvæmlega sú sama og munu leikarar og
starfsfólk fljúga á milli. Að sjálfsögðu leið-
ir þetta til þess að smíða þarf aðra leik-
mynd fyrir sýningar á Akureyri bg í raun
verða tvö „sett“ af öllu í sýningunni, ann-
að fyrir norðan og hitt fýrir sunnan.
Þetta mun vera í fýrsta sinn á íslandi
sem leiksýning er sýnd samhliða í tveim-
ur landshlutum með sama leikhópi. Leik-
stjóri er Magnús Geir Þórðarson.
Myndir frá Indlandi
og Tíbet
Magnús Baldursson ljósmyndari hefúr
farið tvær ferðir til Indlands og Tíbet og
dvalið þar samtals 24 mánuði, ferðast um,
kynnst fólki og framandi siöum og tekið
aragrúa ljós-
mynda. í dag kl. 16
opnar hann sýn-
ingu í Tjamarsal
Ráðhússins á um
50 þjóðlífsmyndum
frá þessum lönd-
um, sem og frá
Nepal og Sinjiang
eða Norðvestur-Kína, margar frá af-
skekktustu stöðum þar sem fáir ferða-
menn koma.
Meðfylgjandi mynd kallar Magnús
„Þaö var kátt hérna um laugardagskvöld-
ið...!“ Sýningin stendur til 14. febrúar.
Pólitísk staða Sama
Við minnum á umræðufundinn annað
kvöld i Norræna húsinu kl. 20. Þar ræðir
Odd Mathis Hætta, þjóðfélagsfræðingur
og dósent við háskólann í Finnmörku, um
pólitíska stöðu Sama og þær stofnanir
sem Samar hafa sett á laggirnar til að efla
stööu sína og kynna menningu sína og
þjóðhætti.
Eftir fyrirlesturinn verða pallborðs-
umræður um réttinn til hálendisins sem
er hitamál hjá Sömum ekki síöur en ís-
lendingum. Með fyrirlesara sitja á palli
Haraldur Ólafsson prófessor og Kjeil
Oksendal sendikennari.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
Bhhhmhhmmí