Dagblaðið Vísir - DV - 01.02.1999, Blaðsíða 24

32
MÁNUDAGUR 1. FEBRÚAR 1999

%

>

XV /
/
NX /
Betakarotínið
getur valdið
lungnakrabba
Reykingamenn sem borða
mikið af A-vítamínpillum með
betakarótíni eiga fremur á
hættu en aðrir að fá lungna-
krabba. Svo segir í niðurstöð-
um nýrrar bandarískrar rann-
sóknar.
Fram kemur að lungun taka
upp efni þetta og varðveita og
síðan oxast það og verður að
hættulegum efnum.
Betakarótín er ekki í nægi-
lega miklu magni í gulrótum og
öðru grænmeti til að það skapi
hættu. Vísindamennirnir vara
aftur á móti við betakarótíni í
pilluformi.
Niðurstöður þessar vekja
nokkra undrun þar sem vis-
indamenn hafa hingað til hald-
ið fram að betakarótín veiti
vörn gegn einmitt lungna-
krabba.
Tannbursti með
innbyggðu kremi
Senn fækkar um einn eina
ástæðuna til rifrildis á heimil-
inu. Breski uppfmningamaður-
inn Graham Smith hefur séð til
þess með því að þróa enn frek-
ar þá frábæru hugmynd að
smíða tannbursta með tann-
kremstúpu í skeftinu. Túpur í
laginu eins og mittismjóar
hefðardömur heyra því brátt
sögunni til.
Ekki nóg með það. Með því
að þrýsta aðeins einu sinni á
þar til gerða tannkremspumpu
í skeftinu fær maður passlega
mikið krem í eina burstun.
Nýtingin ætti þvi að verða
betri, auk þess sem uppfinn-
ingamaðurinn fullyrðir að
burstinn hans leiði til aukins
hreinlætis í baðherberginu.
Leyndarmálin
geymd í rafi
Spænskir vísindamenn hafa
heldur betur komist í feitt þar
sem eru rúm 40 kíló rafs sem
fundust við þorpið Pena-
cerrada á Spáni norðanverð-
um. Þeir hafa þegar þurft að
gefa nafn á annan tug nýrra
skordýrategunda, sem voru
innsiglaðar í rafklumpana.
Kvikindin munu vera frá því
fyrir rétt rúmum 100 milljón
árum.
Flugur, mývargur, maurar,
geitungar, býflugur og önnur
skordýr, plöntuleifar, brot úr
vængjum fljúgandi risaeðlna,
fjaðrir, bakteríur og ótalmargt
fleira hefur komið í ljós inni í
rafinu, alls um tvö þúsund
hlutir. Vonir eru bundnar við
að fundurinn veiti vísinda-
mönnum aukna þekkingu um
lífið á jörðinni fyrir 100 millj-
ónum ára.
* l/JíijJLlj vs | jzuJíjjj
Bresku læknasamtökin senda frá sár viðvörun:
Erfðafræðin misnotuð til
framleiðslu á drápstólum
Einu sinni hljómaði það eins og
beint út úr vísindaskáldsögu. Ekki
lengur. Líffræðileg og erfðafræðileg
vopn sem eru hönnuð til að drepa
ákveðna kynþætti eða þjóðernis-
hópa eru á næsta leyti.
Drepsótt sem sérstaklega væri
ætluð Serbum eða eitur til að drepa
ísraela eru ekki til enn, en framfar-
ir í líftækni og kortlagningu gena
mannsins gætu gert slík vopn að
veruleika á næstu fimm til tíu ár-
um, segja breskir vísindamenn.
Vivienne Nathanson, yfirmaður
rannsókna hjá breska læknafélag-
inu (BMA), segir að þegar sé byrjað
að nota erfðaupplýsingar til að efla
líffræðileg vopn.
„Það væri hörmulegt til þess að
vita ef heimurinn ætti eftir tíu ár yf-
ir höfði sér vopn sem hönnuð eru
með aðstoð erfðafræðinnar og sem
hugsanlega verður beint gegn
manneskjum með ákveðna erfðaeig-
inleika," segir hún. Tilefnið er út-
koma nýrrar bókar um líftækni-
vopn og mannkynið.
„Þessi tækni er ekki fyrir hendi í
dag en hún verður sífellt aðgengi-
legri. Við höfum tækifæri til að gera
fyrirbyggjandi ráðstafanir áður en
slík vopn verða framleidd," segir
Nathanson enn fremur.
í umræddri bók, sem er eftir
ERFÐAFRÆÐILEG VOPN
Breska læknafélagið hefur varað við því að í náinni framtíð kunni
erfðavísindum að vera beitt til framleiðslu vopna sem ætlað er aö granda
tilteknum þjóðum eða kynþáttum
O Milljónir frumna eru í
mannslíkamanum
Frumur
<Q [ hverri frumu eru 46
litningar
Litningur
Fruma
Kjarni
Q Hægt ætti að vera að búa tit veirur,
bakteríur eöa annaö sem ætlaö er
aö ráöast gegn fólki sem hefur
ákveöinn erföakóða
0 Hver einstaklingur hefur
eigin einstakan erfðakóða
en um leið óbrotnar keðj-
ur af sams konar kóða og
aðrir af sama meiði
DNA - Deoxyríbósakjarnsýra
I
o Hver litningur inniheldur
langar raðir DNA- eins konar
teikninga að líkama okkar -
sem við höfum erft frá
foreldrum okkar og sem hafa
blandast í kynslóðanna rás
Gen
(sneiö af DNA) »
breska prófessorinn Malcolm
Dando, er dregin upp hryllings-
mynd af afli líffræðilegra vopna. Til
dæmis væri hægt að drepa þrjár
milljónir manna með því að sleppa
100 kílóum af miltisbrandsgróum út
í andrúmsloftið í einhverri stór-
borginni. Bókarhöfundurinn varar
við því að vísindaþekking verði
misnotuð í framtíðinni til að fram-
leiða vopn af þessu tagi.
„Við teljum að hryðjuverkamenn
muni í auknum mæli grípa til líf-
fræðilegra vopna. Vopn sem beint
er gegn ákveðnu þjóðarbroti verða
æ líklegri,“ segir Nathanson.
Svona vopn fylgja sömu grund-
vallarlögmálum og genalækningar.
En í stað þess að skipta um gölluð
gen, nýta vopnin sér erfðafræðilega
fjölbreytni til að beinast að ákveðn-
um hópi manna.
Við lestur bókarinnar rifjast upp
orð Davids Kellys, vopnaeftirlits-
manns hjá Sameinuðu þjóðunum.
Hann varaði við því í fyrra að hann
heföi fundið vísbendingar um að
írakar hefðu verið að vinna að
sýklavopni sem gerði Vesturlanda-
búa óvíga eða dræpi þá, en skaðaði
ekki araba. Það helgaðist af því að
vopnið var byggt á bakteríum sem
voru landlægar í arabalöndum, og
íbúamir því ónæmir fyrir þeim.
Risaeðlur látu kalt blóðið ekki vera sér til trafala:
Hlupu eins og skrattinn
væri á hælunum á þeim
Þótt kalt blóð hafi runnið í æðum
kjötæta úr hópi risaeðlna er ekki
þar með sagt að þær hafi verið
svifaseinar. Síður en svo.
„Þetta voru hraðskreið og hættu-
leg dýr, svo sannar-
lega ekki hægfara og
silaleg," segir
Nicholas Geist sem
starfar við rikishá-
skólann í Oregon í
Bandaríkjunum.
Hann var í hópi
vísindamanna sem
rannsakaði stein-
gerðar leifar risa-
eðluunga sem fund-
ust á Ítalíu. Sú rann-
sókn bendir til að
kjötæturisaeðlur
hafi haft kalt blóð
eins og skriðdýr, þó
svo að þær hafi haft
efnaskiptagetu á við
nútímaspendýr eða
fugl.
„Þær gátu sparað
orkuna í langan tíma
og síðan hlaupið eins
og fjandinn væri á hælunum á
þeim. Það skýrir að hluta hvers
vegna þær höfðu yfir í baráttunni
við spendýrin í 150 milljón ár,“ seg-
ir Geist.
Bandarisku vísindamennirnir
unnu að rannsókninni með starfs-
bræðrum sínum ffá náttúrusögu-
safninu í Mílanó á Ítalíu. Þeir
greina frá niðurstöðum sínum í
tímaritinu Science.
John Ruben, sem vann aö rann-
sókninni, bendir á að skriðdýr á
borð við krókódíla geti tekið góða
spretti, en stutta.
„Munurinn er bara sá að dýr með
heitt blóð (eins og fuglar og spen-
dýr) gata haldið það út miklu leng-
ur. Þau hafa miklu meira úthald. Og
við erum að segja að kjötæturisaeðl-
urnar hafl verið þannig,“ segir
Ruben.
Risaeðlumar hafa því verið jafn-
snöggar og grimmar og krókódílar,
með úthald nútímakjötætu eins og
ljónsins.
„Það sem hér er á ferðinni er túr-
bóknúið skriðdýr," segir Nicholas
Geist.
Ef kalt blóð hefur runnið í æðum
risaeðlunnar, kann það að skýra
hvers vegna hún dó út fyrir 65 millj-
ónum ára, segir Ruben. Dýrið hafi
verið háð hitanum í umhverfinu til
að viðhalda réttum likamshita. Slíkt
gangi vel á hlýindaskeiðum en
kuldaskeiðin setji stórt strik í reikn-
inginn. Jafnvel örlítil kólnun hafi
verið nægileg til að drepa risaeðl-
urnar, meira að segja áður en jörð-
in lenti í árekstri við smástirni fyr-
ir 65 milljónum ára, með þeim af-
leiðingum að allar risaeðlur
drápust.
„Risaeðlunum var farið að fækka
6 til 8 milljón árum áður en árekst-
urinn við smástirnið varð,“ segir
John Ruben.
Snjósleðar hættu-
legir umhverfinu
Samtök bandarískra umhverf-
isverndarsinna hafa lýst striði á
hendur þeim hundruð þúsunda
snjósleða sem æða um þjóðgarða
Bandaríkjanna á veturna og
vilja hreinlega láta banna þá.
Umhverfissinnar segja að snjó-
sleðarnir séu að ganga af villt-
um dýrum í görðunum dauðum
með útblæstri sínum og þeir
eitri andrúmsloftið fyrir starfs-
mönnum garðanna, svo og öðr-
um gestum.
Russell Lond, framkvæmda-
stjóri Bluewater Network, sam-
fylkingar 60 umhverfisvemdar-
hópa, segir að um 250 þúsund
snjósleðar fari inn í bandaríska
þjóðgarða í 48 ríkjum á ári
hverju. Sleðarnir losuðu sig við
að minnsta kosti tvö hundrað
þúsund lítra af eldsneyti í snjó-
inn í Yellowstone garðinum ein-
um á síðasta ári, að því er fram
kemur í gögnum hins opinbera.
„Tuttugu og fimm til þrjátíu
prósent hverrar tankfylli í snjó-
sleðum fara óbrunnin út í um-
hverfið," segir Russell Long.
Hann segir það kaldhæðnis-
legt að fólki verði illt vegna
koltvíildismengunar þegar það
heimsækir náttúruperlur á borð
við Yellowstone þjóðgarðinn.
Bluewater samtökin hafa ekki
aðeins óskað eftir því við þjóð-
garðastofnunina að snjósleðarn-
ir verði bannaðir, heldur hafa
fjórar aðrar opinberar stofnanir
veröið beðnar um að rannsaka
áhrif farartækja þessara eða
setja reglugerð um notkun
þeirra.
\