Dagblaðið Vísir - DV - 02.02.1999, Page 11
JL? ÞRIÐJUDAGUR 2. FEBRÚAR 1999
ennmg
íslensku bókmenntaverðlaunin til öndvegismanna:
Birtingsmenn blíva
Þeir stóðu ekki saman í fyrsta skipti á
Bessastöðum í gær, Thor Vilhjálmsson og
Hörður Ágústsson, þegar þeir tóku á móti
íslensku bókmenntaverðlaununum. í
hartnær hálfa öld hafa þeir verið samherj-
Eir í íslensku menningarlífi, skapað lista-
verk hvor á sínu sviði og uppfrætt þjóð
sína, jafnvel atyrt hana og hirt. Þeir sátu
saman í stjóm Birtings, tímaritsins sem
braut blað í íslenskri menningarsögu á
sjötta áratugnum, ásamt stofnanda hans,
Einari Braga, risu upp gegn
lágkúrunni og gáfu fólki nýj-
ar viðmiðanir.
Til dæmis ritar Thor eina
af sinum frægu Syrpum í 3.
hefti Birtings 1955 og er loka-
þátturinn af nýjum minnis-
merkjum um skáld og menn-
ingarfrömuði. Þegar hann
hefur hæðst grimmilega að
minnismerkjum um Stephan
G. og Bólu-Hjálmar segir
hann:
„Þá kemur í hugann
nýjasta afrekið. í Ólafsdal
hefur verið reist intim nær-
fataginumynd af karli og
konu sem hafa verið flett
klæðum af sérkennilegri
smekkvísi og sett ofan á af-
káralega hleðslu hlóðum lík-
asta. Þetta er í orði kveðnu
til að minnast mikilhæfs
manns Torfa Bjamasonar og
konu hans og gildir þar eins
og viðar hér á landi að kot-
ungsskapurinn hreykir sér
þar 'sem sizt skyldi."
í sama Birtingshefti skrif-
ar Hörður sína fyrstu grein
um nútímabyggingarlist og
byrjar á að benda á hnignun
byggingarlistar á 19. öld. Þá
„hófst hin mikla stílstælingaralda sem
flætt hefur yfir heiminn síðan,“ segir
hann og bætir við innan sviga: „Við þurf-
um reyndar ekki að fara til stærri né eldri
borga en Reykjavíkur til að sjá dæmi um
þetta, sbr. Fossvogskapellu (rómanskur
stíll), Landakotskirkju (gotneskur) og
Landsbankann (renesans).“
íslensku bókmenntaverðlaunin hlutu
þeir fyrir nýjustu stórvirki sín. Thor Vil-
hjálmsson gaf út síðastliðið haust hjá
Máli og menningu sína Sturlu sögu Sig-
hvatssonar sem hann nefnir Morgunþulu
í stráum og fékk fádæma góðar viðtökur
gagnrýnenda og almennra lesenda. Um
hana skrifaði Jón Yngvi Jóhannsson hér í
DV:
„Það felst ávallt áhætta í því fyrir ís-
lenskan höfund að ganga á hólm við fom-
sögumar, örfáar slíkar skáldsögur hafa
hlotið viðurkenningu til lengdar -
og var gefin út af Húsafriðunamefnd, ein-
stakt fræðirit bæði í íslensku og alþjóð-
legu samhengi og fágætlega fallega hönn-
uð, eins og allar bækur sem Hörður kem-
ur nálægt. Löngum hefur verið viðtekið á
íslandi að þjóðin eigi engan menningararf
sem nái máli nema í bókmenntum en
Hörður sýnir í byggingasögu sinni að
þjóðin hefur ekki bara hrófað upp kofum
gegnum aldimar heldur velt vandlega fyr-
ir sér útliti og faginfræði húsa. Torfbæ-
Þessi mynd er úr safni DV og sýnir Hörð Ágústsson óska Thor Vilhjálmssyni til hamingju með Bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs snemma árs 1988. í fangi afa síns er Margrét Edda Örnólfsdóttir,
sonardóttir Thors. í gær óskuðu þeir hvor öðrum til hamingju.
kannski bara ein. Morgunþula í stráum er
alvarleg og vel heppnuð glíma af þessu
tagi. Hún er frjó samræða við fomsögu og
bætir nýrri vídd i höfundarverk Thors,
réttir okkur ný gleraugu á ýmislegt í eldri
verkum hans og kastar nýju ljósi á eina af
fomsögum okkar og einhverja nafhtoguð-
ustu hetju þeirra."
Verðlaunabók Harðar Ágústssonar
heitir fslensk byggingararfleifð 1750-1940
imir em einstæðir í byggingarlistarsögu
heimsins, menningaraifieifð sem við get-
um verið stolt af.
Hörður hefur stundað rannsóknir á
byggingararfleifðinni allt frá sjötta ára-
tugnum. Hann hlaut íslensku bókmennta-
verðlaunin 1991 fyrir bókina Skálholt II.
Kirkjur.
DV óskar Thor og Herði innilega til
hamingju með verðskuldaðan heiður.
Bannað að klappa
Af og til era haldnir trúar-
legir tónleikar í Hallgríms-
kirkju. Þeir era einhvers kon-
ar blanda af helgiathöfn og
tónleikum; áheyrendur eru
beðnir um að klappa ekki á
milli verka og helst halda
kyrru fyrir i hléinu. Oft hefur
skapast magnþrangin stemn-
ing á slíkum stundum, en tón-
listin verður auðvitað að vera
hrífandi ef fólk á ekki að.
spretta upp úr sætinu í hléinu
til þess að viðra sig.
Því miður var hléið kær-
komið á tónleikum Schola
cantorum á sunnudaginn.
Ekki þó vegna þess að söngur-
inn væri slæmur, öðra nær -
Schola cantorum hefur vakið
verðskuldaða athygli bæði hér
á landi og erlendis, raddimar
era tærar og prýðilega sam-
stilltar. En öll verkin fyrir hlé
vora svo keimlík að það var
eins og maður væri að heyra
sama fimm mínútna lagið end-
urtekið í sífellu í næstum því
klukkutíma. Viðkomandi tón-
skáld, Tallis, Sheppard og
Palestrina vora allir uppi á
sextándu öld, tónverk þeirra
vora samin eftir ströngum for-
múlum trúartónlistar og þó
þau séu fógur I hófi era þau
óneitanlega leiðigjöm til
lengdar ef þau era ekki hluti
af einhvers konar helgisið -
eða bara í bakgranni á fónin-
um heima í stofu.
Eftir hlé var snúið við blað-
inu og flutt verk eftir tvö nú-
tímatónskáld. Hið fyrra var
eftir Þorkel Sigurbjörnsson,
Clarcitas frá árinu 1992, texti
úr 1. Kórintubréfi Biblíunnar,
aðeins lagfærður af tónskáld-
Tónlist
Jónas Sen
inu. Verkið hófst á einfoldu
stefbroti frá orgelinu og var
síðan spunnin út frá því hin
voldugasta tónlist sem stig-
magnaðist í kyngimögnuöu
samtali orgels og kórs. Útkom-
an var áhrifarík, enda fram-
vindan rökrétt og form verks-
ins einfalt en hnitmiðað. Trú-
artónlist Þorkels er jafhan ein-
læg og falleg, laus við óþarfa
pælingar; tónskáldið tcdar
tungumál hjartans í tónum og
er ekkert að orðlengja neitt.
Síðara verkið var Sam's
Mass eftir John A. Speight frá
árinu 1997. Textinn er úr lat-
nesku sálumessunni en einnig
úr ljóðasafninu Songs of Inn-
ocence and Experience eftir
William Blake. Þetta er dapur-
leg tónlist og ekki aðgengileg,
til þess er form hennar of
margbreytilegt, einnig era lag-
línumar erfiðar og hljómamir
ómstríðir - nema í endann. En
manni er haldið vakandi með
ísmeygilegum hljómaklösum
úr litlum tvíundum,
örglissandóum óbósins, einnig
muldri og sundurlausu tali á
meðan óbó og einsöngvari
halda laginu gangandi, og öðr-
um álíka effektum. Sam’s
Mass er á margan hátt áheyri-
legt tónverk, en maður þarf að
heyra það oftar til að meðtaka
það almennilega.
í heild voru þetta áhuga-
verðir tónleikar, kannski hefði
farið betur ef efnisskráin hefði
ekki verið svona krónólógísk
og gömlu tónverkunum dreift
á milli hinna nýju í stað þess
að hafa þau öll saman fyrir
hlé. Hljóðfæraleikur og söngur
voru frábær, og óneitanlega er
stjómandi kórsins, Hörður Ás-
kelsson með músíkalskari
mönnum hérlendis, hann hef-
ur líka betri tilfinningu en
nokkur annar fyrir akústík-
inni i Hallgrímskirkju.
Tónleikar í Hallgrímskirkju
sunnudaginn 31. janúar.
Schola cantorum, kam-
merkór við Hallgrímskirkju.
Á efnisskrá, Tallis: Þrjár 4
radda mótettur, Sheppard:
The Lord s Prayer, Palestr-
ina: Missa dies sanctificatus,
Þorkell Sigurbjörnsson: Clac-
itas, John A. Speight: Sam's
Mass. Einsöngvari: Marta G.
Halldórsdóttir, sópran, ein-
leikari: Daði Kolbeinsson
óbóleikari, orgelleikur: Dou-
glas Brotchie, stjórnandi:
Hörður Áskelsson
Shakespeare og Evrípídes
í desember síðastliðnum hófst leiklestrarsyrpa Leik-
félags Reykjavíkur á lestri tveggja leikrita, Lífið er
draumur eftir Calderón de la Barca og Ofjarlinum eftir
Pierre Comeille. Var þetta í fyrsta sinn sem leikrit þessi
voru flutt opinberlega á íslandi.
Nú á að halda lestrinum áfram,
og annað kvöld kl. 20 veröur
harmleikur Evrípídesar
Hippólítos fluttur á Lilta sviði
Borgarleikhússins. Viku
seinna, miðvikudaginn 17.
febrúar á sama tíma, verður
Kóríólanus eftir William
Shakespeare leiklesinn. Öll
era þessi leikrit þýdd af
Helga Hálfdanarsyni.
Kóriólanus er ekki meöal
þekktustu verka Shakespe-
ares en fjallar þó um mikla hetju, og era
aðeins um fimm ár síðan konunglegi Shakespeareleik-
flokkurinn í Englandi setti upp mjög umtalaöa sýningu
á því verki. Hippólítos er hins vegar meðal þekktustu
verka Evrípídesar, frá því um 428 f. Kr. Geta má þess að
leikritið Fedra eftir Jean Racine, sem Þjóðleikhúsið hef-
ur í hyggju að setja á svið, er byggt á þessu leikriti
Evrípídesar.
Himnaríki erlendis
Leikritið Himnariki eftir Áraa Ibsen heldur áfram
sigurfor sinni um veröldina. Nú síðast var það sýnt í
Sænska leikhúsinu í Ábo i Finnlandi undir stjórn Hilm-
ars Jónssonar sem stjómaði líka hinni rómuðu upp-
ranalegu sýningu í Hafnarfirði og í Borgarleikhúsinu í
Uppsölum í Svíþjóð undir stjóm Peters Engkvists sem
menn minnast frá dásamlegri uppsetningu hans á fjöl-
bragðasýningunni Ormstungu í Skemmtihúsinu. Um
báðar sýningar er skrifað í stórblöð og héraðsblöð og
eftirtektarvert hve ítarleg og vel unnin umfjöllunin er.
Allir leggja gagmýnendur áherslu á hvað leikritið
sjálft sé frumleg og vel heppnuð tilraun með leikhús-
formið, Sven Hansell í Dagens nyheter segir að verkið
fjalli um ytra borð og inmi menn, yfirboröslega fram-
komu og ekta tilfinningar og kallar form þess snilldar-
bragð. Nokkrfr nefna að það hafi runnið upp fyrir þeim
smám saman aö leikararnir fá aldrei að ganga út af
sviðinu; sérhver útganga sé einnig innkoma - hinum
megin. „Þetta flytur verkið á tilvistarheimspekilegt
plan,“ segir einn rýnandinn.
Ekki era gagmýnendm sammála um hvað beri að
leggja mikla tákmæna merkingu í leikritið. „Ég held að
maðm eigi ekki að oftúlka Himnmíki,“ segir einn
sænskm gagnrýnandi, og annar fmnskm segir: „Meist-
araleg sýning sem býðm ef til vill upp á fleiri flugelda
en raunverulega dýpt en sem er svo fyndin og heillandi
að það truflar mann aldrei." Gagnrýnandi Hufvudstads-
bladets í Helsinki
kemst að þeirri nið-
mstöðu að undir
drepfyndnu yfir-
borði sé alvarleg
undiralda. „Himna-
rílci er dálítið sorg-
legur gamanleik-
ur,“ segir hann, og
Bror Rönnholm
hjá Ábo und-
errettelser finnst
ekki nóg áhersla
lögð á hinn
tragíska undirtón
verksins í sýning-
unni.
„Sýningin er
einn gjörningur
frá upphafi til
enda, viðburða-
rík og rosalega
skemmtileg,"
segir
gagnrj
„Þetta
sem
hægt að hlæja burt þó að maðm hlæi stanslaust
allan tímann," segir annar finnskur. Margir leggja
áherslu á að þetta sé leikrit fyrir ungt fólk, unglinga, þó
að vissulega hafi fullorðnir líka gaman af því. „Ást, af-
brýði, kynlíf, vinátta og siðareglm eru miðlæg í óreiðu-
fullu lífi ungmenna," segir einn gagnrýnandinn, allt
þetta tekur verk Árna fyrir að hans mati og leysir til-
finningar og hvatir úr læðingi með áfenginu sem persón-
mnar innbyrða í sumarbústaðnum. Þær era að leita fyr-
irmynda - í kvikmyndum, poppheiminum og tískuheim-
inum - um leiö og þær leita að sjálfum sér. „Veggminn
milli sviðanna tveggja skilm á milli heims kvenna og
karla, milli þess að vera „inni“ og „úti“ og getur þar að
auki verið tákn um skort á sjálfsvitund og þroska,“ seg-
ir í einni greininni.
Leikstjóramir fá mikið hrós fyrir sitt framlag. Einn
finnski gagnrýnandinn nefnir sérstaklega leikgleðina
sem hafi ríkt á sviðinu og ber þessa sýningu saman við
aöra stærri og viðameiri á Carmen í sama leikhúsi fyrr
í vetm, Himnaríki í hag - „mann langaði mest til að
æða upp á svið og fá að vera með!“
Umsjón
Silja ASalsteinsdóttir