Dagblaðið Vísir - DV - 09.02.1999, Blaðsíða 12

12
ÞRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 1999
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI11, 105 RVlK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar flölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: (SAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Engin er rós án þyrna
í fLestum tilvikum gagnast prófkjör flokkunum, sem
standa að þeim, svo sem sést af dæmum síðustu tveggja
helga. Ef barátta milli einstaklinga verður ekki neikvæð
og niðurstaðan ekki óþægileg frá svæða- eða kynjasjón-
armiðum, er betur af stað farið en heima setið.
Sagan kennir okkur að vísu, að ekki er unnt að setja
samasemmerki milli niðurstöðu í prófkjöri og stuðnings
í kosningum. Nokkur dæmi eru um það, til dæmis hjá
Alþýðuflokknum, að fLeiri hafa tekið þátt í prófkjöri en
síðan hafa stutt flokkinn í kosningunum á eftir.
Þetta stafar af, að fLokksleysingjar og allra flokka kvik-
indi taka óspart þátt í opnum prófkjörum eins og þau
tíðkast flest og meira að segja líka í lokuðum prófkjörum
eins og hjá FramsóknarfLokknum. Menn ganga í flokka
eftir þörfum eins og að skipta um jakka.
Prófkjör vekja athygli. Þau sýna líf og fjör. Frambjóð-
endur fá tækifæri til að beina kastljósinu að sér persónu-
lega fremur en að sameiginlegum málefnum framboðs-
listans. Persónur höfða meira en málefni til fólks. Með
prófkjörum verður pólitíkin persónulegri.
Þeir, sem sigra í prófkjöri, fá forskot á athygli, sem
kemur framboðslista þeirra að gagni í sjálfri kosninga-
baráttunni. Samtök jafnaðarmanna hafa eflt ímynd
helztu frambjóðenda sinna í Reykjavík og á Reykjanesi
og snúið óþægu almenningsáliti sér í hag.
Af Suðurlandi er Ámi Johnsen gott dæmi. Sumir hafa
skemmt sér við að gera grín að honum. Eftir mikinn sig-
ur í risavöxnu prófkjöri er ekki lengur hægt að líta á
hann sem léttadreng. Hann er orðinn að þungavigtar-
manni með öflugt landshlutafylgi að baki sér.
Framsóknarflokkurinn lenti í minni háttar erfiðleik-
um í prófkjörinu á Norðurlandi vestra, þegar Vestur-
Húnvetningar náðu ekki manni á blað. Þá eiga konur
erfitt uppdráttar í prófkjörum þess flokks og Sjálfstæðis-
flokksins. Annars hafa prófkjör gengið vel.
Það skaðar Sjálfstæðisflokkinn í Reykjavík að etja
kappi við lista Framsóknarflokksins og Samtaka jafnað-
armanna, sem byggðir eru upp af prófkjöri. Kosningavél-
in er lakar smurð, stemningin minni og frambjóðendur
ópersónulegri en hjá keppinautunum.
í lofræðu um prófkjör má ekki líta fram hjá miklu og
vaxandi vandamáli kostnaðar. Frambjóðendur eru úr
eigin vasa, vina og kunningja að leggja út milljón krón-
ur á mann eða meira til að ná sér í vinnu, sem gefur ekki
af sér nema þrjár-fjórar milljónir á ári í tekjur.
Samtök jafnaðarmanna á Reykjanesi reyndu að halda
kostnaði í hófi með hömlum á auglýsingar. Þau gáfu líka
út sameiginlegan bækling fyrir alla. Samt varð baráttan
einstaklingunum dýr sem annars staðar. Fleiri en einn
hafa vafalítið farið yflr eina milljón í tilkostnað.
Vel heppnuð prófkjör leiða til fjölgunar prófkjöra í
framtíðinni og enn meiri útgjalda frambjóðenda sjálfra.
Kostnaðarvandamálið þarf að taka fastari tökum, áður
en það fer gersamlega úr böndum í spilltum sníkjuher-
ferðum, svo sem dæmin sýna frá Bandaríkjunum.
Þeir vita bezt um þetta, sem hafa aflað sér þingsætis í
erfiðum prófkjörum. Þeir ættu að ræða saman þverpóli-
tískt um vandamálið og kanna, hvort ekki er hægt að
hamla betur gegn kostnaði í framtíðinni og koma niður-
stöðum sínum á framfæri við flokkana.
Engin er rós án þyma. Að öllu samanlögðu eru
prófkjör ágæt og lífleg aðferð til að auka pólitískan
áhuga, dreifa valdi til fólks og efla lýðræði í landinu.
Jónas Kristjánsson
Sjúkdómar af
völdum örvera og
sníkla hafa herjað
á mannkyn frá
upphafi og valdið
svo mörgum dauðs-
follum að ekki
verður nokkurn
tíma tölu á komið.
Svo er enn þótt
mikil bót hafi verið
ráðin á. Talið hef-
ur verið að malaría
hafi valdið stórum
hluta allra dauðs-
falla frá upphafi og
enn herjar sú pest
á fólk á hitabeltis-
svæðum fjöl-
margra landa; hún
er enn erfið viður-
eignar, aðallega
þar sem um frum-
dýr er að ræða.
„I nokkrum Afríkulöndum deyja margar þúsundir á dag af alnæmi og pestin breiðist enn
út! Enginn veit enda þeirrar sögu“.
Endurhvarf til
fortíðar
Talið er að enn taki
áratugi að finna örugga
lækningu við þeim vá-
gesti. Á seinni öldum
hafa hræðilegar drep-
sóttir af völdum bakter-
ía og veira herjað á
svokölluð þróuð lönd á
norðlægum slóðum en
nú hefur verið ráðin
bót á þeim flestöllum.
Meðalaldur fólks hefur
hækkað þar mjög og nú
er helst glímt við sjúk-
dóma af völdum rangra
lifhaðarhátta eða sem
eru erfða- eða atvinnu-
tengdir. Einnig er talið
að umhverfistengdir
sjúkdómar láti í vax-
andi mæli á sér kræla.
Þessi saga verður
aldrei sögð öll í stuttu
máli. Glæsilegir sigrar
hafa verið unnir í heil-
brigðisvísindum og
næstum allt mannkyn
nýtur nú meira öryggis
en nokkru sinni fyrr.
En á sama tíma blasa
ógnvænleg vandamál í
umræddum efnum við
hluta mannkyns og
heimurinn stendur ráð-
þrota, að því er virðist.
Alnæmi er nú sá ógn-
valdur sem blasir við eins og
óstöðvandi náttúruhamfarir sem
þegar hafa lagt fjölda landa í Afr-
íku hálfgert í rúst. Ennþá fer
vandamálið þar vaxandi.
Sefur heimsbyggðin?
Umrædd vandamál eru útbreidd
um flest lönd Afríku og eru löndin
sunnan Sahara verst. Botsvana,
Kenía, Malaví, Mósambík, Namibía,
Rúanda, Suður-Afríka, Sambía og
Simbabve má nefna, en þar heldur
tala sýktra áfram að vaxa í öllum
Kjallarinn
Jónas Bjarnason
efnaverkfræðingur
nema einu. Talið er
að milli 30 og 40
milljónir Afríkubúa
hafl sýkst frá átt-
unda áratugnum en
það eru um þrír
fjórðu af öllum sýkt-
um í heiminum.
Rúmur tugur millj-
óna manns hefur
þegar látist þar. Töl-
ur allar eru óná-
kvæmar og byggjast
á rannsóknum á til-
teknu fólki.
Þegar fólk veltir
því fyrir sér að
einn þriðji íbúa
eins landsins er
sýktur fallast því
„Þegar fólk veltir því fyrir sér að
einn þriðji íbúa eins landsins er
sýktur fallast því hendur. Fréttir
berast af og til af umræddu
ástandi: - „Get ég fengið kaffí-
bolla? Skiptum um rás.“ - Van-
máttur eða afskiptaleysi ein-
kennir viðbrögð fólks eða það
skynjar ekki vandann. “
hendur. Fréttir berast af og til af
umræddu ástandi: - „Get ég fengið
kaffibolla? Skiptum um rás.“ -
Vanmáttur eða afskiptaleysi ein-
kennir viðbrögð fólks eða það
skynjar ekki vandann. Alþjóða-
stofnanir reyna að gera eitthvað
en þær ná aðeins tO hluta fólks og
í takmörkuðum mæli.
Sjúkdómurinn er kominn undir
stjóm í flestum þróuðum löndum
og lyfjablöndur virðast geta haldið
honum niðri en þær kosta
hundruð þúsunda á hvern sýktan
einstakling á ári. Svo er vonast til
að algjör lækning verði fundin í
framtíðinni. Hugsanlega skýrir
þetta afskiptaleysi fólks nú í efn-
uðum löndum og fordómar einnig
að einhverju leyti. Það er eins og
sumir líti á sjúkdóminn eins og
gert var við holdsveiki í gegn um
aldirnar. Jafnvel Biblian segir
okkur hvernig holdsveikir voru
útskúfaðir í fyrndinni. Óhreint
fólk! Það er eins og fortiðin sé að
halda innreið sína.
Áfallahjálp
Sjálfagt hefur verið talið að
rétta hjálparhönd þegar náttúru-
hamfarir hafa orðið. Hvirfilvind-
ar, flóð, hungursneyðir eða jarð-
skjálftar hafa valdið miklum stað-
bundnum hörmungum. Þá hef-
ur stundum verið brugðist við
á alheimsvísu af miklum
rausnarskap, jafnvel við að
afla matvæla eða koma þaki
yfir eftirlifandi fólk í hremm-
ingum. í nokkrum Afríkulönd-
um deyja margar þúsundir á
dag úr alnæmi og pestin breið-
ist enn út! Enginn veit enda
þeirrar sögu.
Alþjóðastofnanir reyna að
bregðast við eftir mætti, sem er
takmarkaður, en aðeins næst til
fólks sem kemur inn á sjúkra-
stofnanir eða er í skólum. Mál-
ið er að sjálfsögðu erfitt en án þess
að ætla sér að ráðskast með atferli
fólks er unnt að gera margt með
fræðslu og lyfjum eins og gert er
hjá efnuðum þjóðum. - Bræður
okkar og systur í neyð eiga beinlín-
is rétt á því að allt sé gert.
íslenska þróunarstofnunin mun
hugsanlega snúa sér einnig að
heilbrigðismálum í náinni framtíð
en framlög þjóðarinnar eru bein-
línis skammarleg miðað við aðrar
Norðurlandaþjóðir.
Jónas Bjarnason
Skoðanir annarra
Aberandi samdráttur
„Vel má vera, að við íslendingar séum að upplifa
mesta góðæri aldarinnar, þótt það skuli ekki fullyrt.
En við íslendingar þekkjum það betur en flestar aðr-
ar þjóðir, að umskiptin geta orðið snögg á báða bóga.
Segja má að samdráttur hafi hafizt á miðju ári 1998
eins og hendi væri veifað og kom flestum á óvart...
Hrávöruverð hefur farið lækkandi að undanfómu og
því er nú spáð, að sú þróun haldi áfram ... Þegar
bygging álvers Norðuráls hófst var gert ráð fyrir, að
álverð mundi halda áfram að hækka. Niðurstaðan
hefur orðið önnur ... En það er ekki bara álverð sem
er lækkandi um þessar mundir. Verð á mjöli og lýsi
hefur einnig lækkað. Það þýðir líka, að sjómennirn-
ir fá minna í sinn hlut en áður.“
Úr Reykjavíkurbréfi Mbl. 7. febr.
Ofbeldi í boltaíþróttum?
„Þetta ofbeldi held ég að hafi ahtaf verið tU, en
það sem hefur hins vegar verið á hægri leið upp
yngri flokkana síðustu árin er agaleysi og sem er
ekki nýtt vandamál. Menn hafa kvartað undan því
síðustu ár og sagt að iðkendurnir hafi þá ekki aUtaf
vitað hvar mörk mUli rétts og rangs séu. Óhóflegur
munnsöfnuður og hegðun fólks í kringum íþróttim-
ar eru hluti af þessu, menn eru tU dæmis famir að
kaUa vígorð á leikjum í stað þess að hvetja sitt lið
áfram með heilbrigðum hætti - og slíkt hefur áhrif á
yngri kynslóðina."
Samúel Örn Erlingsson í Degi 6. febr.
Straumar sögunnar
„Fáir atburðir mannkynssögunnar hafa komið
jafn mikið á óvart og faU Berlínarmúrsins og hrun
kommúnismans í Austur-Evrópu árið 1989 ... Senni-
lega urðu engir meira undrandi en sérfræðingar í ut-
anríkismálum og þá sérstaklega þeir sem höfðu sér-
hæft sig í málefnum kommúnistaríkjanna ... Ef
kommúnisminn hefði haldið veUi í nokkur ár enn,
sem var vel raunhæfúr möguleiki, hefði þróun al-
þjóðamála orðið allt önnur ... Minnkandi spennu í
heiminum fylgdi lægra olíuverð og aukið framboð á
ýmsum hráefnum og iðnaðarvamingi frá Austur-
Evrópu gerði þungaiðnaðinn óarðbæran. Afleiðingin
er sú að nú sjö árum síðar er liið gamla rússneska
stórveldi að hruni komið efnahagslega og stjóm-
málalega."
Árni Árnason í Lesbók Mbl. 6. febr.