Dagblaðið Vísir - DV - 03.03.1999, Blaðsíða 34

-* 56
BÍLAR
MIÐVIKUDAGUR 3. MARS 1999
Strætisvagnarnir í London:
5000 vagnar í umferð
-17000 biðstöðvar
Ár og dagur eru síðan cdmenn-
ingssamgöngur hófust í heiminum.
Fyrsti vísirinn að því þróaða kerfi
sem nú viðgengst um víða veröld
hófst með ferjuflutningum. Þar
sem almannaleiðir lágu að ám og
fljótum varð með einhverju móti
að koma til móts við ferðalanga og
hjálpa þeim yfir elfurnar svo hægt
væri að ferðast lengra. Smám sam-
an munu ferðamenn síðan hafa
fært sig upp á skaftið og heitið
ferjumönnum digrum sjóði fyrir að
ferja sig ekki aðeins yfir um held-
ur til ákveðinna staða upp með eða
niður með vatnsfallinu - sem síðan
varð að mismunandi fostum ferð-
um milli staða, jafnvel sömu meg-
in fljótsins.
í hverjum vagni var
kúskur og miðasali sem
sjálfir heyrðu til forrétt-
indastétt á þessum tíma
oy höfðu mjög góð laun.
Fyrstu afmenningssamgöngurn-
ar á hjólum komu til skjalanna
fljótlega eftir að menn lærðu að
spenna dýr fyrir vagna. Fyrst
leiguvagnar, fyrirrennarar leigu-
bílanna. Síðan koll af kolli: reglu-
bundnar póstferðir sem einnig
tóku farþega, fastar farþegaferðir
milli borgarhluta og frá borgum út
í héruðin í kring.
Hjá Covent Garden markaðinum
í London, þar sem margur íslend-
ingurinn hefur staldrað við þó ekki
væri nema til að skemmta sér við
götuleikarana sem oft eru býsna
skemmtilegir, er London Museum
of Transport. Þetta er safn sem seg-
ir sögu almenningssamgangna í
London og sýnir ýmsa af þeim grip-
um sem þjónað hafa í þessu sam-
hengi. Það er ómaksins vert fyrir
þá sem hafa gaman af ökutækjum
að líta þar inn.
Heitin frönsk að
uppruna
Bretar voru engir frumherjar í
almenningssamgöngum. Ekki einu
sinni leiguakstri. Hins vegar byrj-
uðu íbúar Londoníum - síðar
London - fljótt að nota Thamesá
undir vöru- og mannflutninga. Þeir
sem lesið hafa t.d. söguna af Jakob
Ærlegum eftir Marryat kannast
við leigubátana á Thames á öldum
áður. En menningarstraumar meg-
inlandsins teygðu fljótlega anga
sína yfir Ermarsund og árið 1829
var fyrsti strætisvagninn í London
tekinn í gagnið að franskri fyrir-
mynd. Þaðan er líka nafnið: Omni-
bus - stytt í bus, orð sem allir Vest-
urlandabúar þekkja, hvaða mál
sem þeir tala. Annað enskt heiti
tengt mannflutningum sem allir
þekkja er „cab“ sem notað er um
leigubíla. Það nær aftur til árdaga
leiguvagna í Bretlandi sem teknir
voru upp að franskri fyrirmynd og
hétu þar í landi „cabriolet".
Fyrstu almenningsvagnamir í
London vom að sjálfsögðu hest-
vagnar. Þeir vora á háum hjólum
og gengið inn í þá upp stiga aftan
Enn ganga tveggja hæða vagnar um götur London. Allir hafa nú lokað hús
með nokkrum þægindum utan um ökumanninn, allflestir hafa yfirbyggða
efri hæð þó vagnar fyrir skoðunarferðir séu sumir opnir eða aðeins byggt
yfir fremri hluta efri hæðar. - í sumum tekur vagnstjórinn við fargjaldinu
en i öðrum þeirra eru enn sérstakir miðasalar en ökumaðurinn er i kirfilega
lokuðu afhýsi fremst á neðri hæðinni.
VICT0RIA ST"
hmbhuwddwjíS
1926 var farið að byggja lika skýli yfir efri hæðina. Jafnframt fengu ökumennirnir hús utan um sig. Framan af voru
þau þó sum hver opin á hægri hlið.
á. Þeir gengu á ákveðnum leiðum
að og frá miðborginni og um hana,
fremur stuttum leiðum, ekki síst
miðað við það sem nú gerist. Far-
gjöld vora há og það voru aðeins
forréttindastéttimar sem gátu leyft
sér þann munað að fara í strætó. í
hverjum vagni var kúskur og
miðasali sem sjálfir heyrðu til for-
réttindastétt á þessum tíma og
höfðu mjög góð laun. Það mun vist
löngu liðin tíð og ekki laust við að
orðið „rasismi" komi í huga
manns með tilheyrandi spuming-
armerki þegar maður ferðast með
bússum í London nútímans, þar
sem algengara virðist að ökumenn
strætisvagnanna og þó alveg sér-
staklega miðasalarnir, í þeim
vögnum sem enn nýta þá stétta
manna, séu ekki af hvita kynþætt-
inum.
Hestar gengu
fyrir flestu
En þegar þróunin var einu sinni
komin af stað í London vatt hún
hratt upp á sig. Gufuvélin átti ekki
til einskis upptök sín í Bretlandi
og fljótlega eftir að iðnbyltingin
hafði fætt hana af sér komu jám-
brautarlestar til sögunnar sem
samgöngutæki, ekki aðeins til
vöruflutninga eins og hugsað var i
fyrstu. Síðan voru not eimreið-
anna útfærð frekar; fyrstu neðan-
jarðarlestirnar í London voru
teknar í notkun árið 1863. Fyrstu
leiðirnar báru nöfn sem hljóma
kunnuglega enn i dag, District,
Metropole. Að visu voru þetta
miklu styttri District og
Metropole-leiðir en við notum nú
til dags og menn létu sig hafa það
þó lýsing væri þá bágborgin miðað
við það sem nú er og loftræsting
mun verri, hvað gerði dálítið sót
og reykur til á þessum tíma?
Hvort tveggja var algengt jafnvel í
hýbýlum manna.
En hestar voru þó vinsælli til að
knýja almenningsvagna og strax
árið 1870 var tekið að nota hesta-
sporvagna á götum borgarinnar.
En hestar voru dýr kostur í þess-
ari útgerð, bæði kostaði talsvert
að ala þá upp og temja og síðan
þurfti að kosta þá í fóðri og um-
önnun nótt og nýtan dag. Þess
vegna var ekki skrýtið að litið yrði
til raforkunnar sem fýsilegs kosts
og árið 1901 var fyrsti rafknúni
sporvagninn tekinn í notkun i
London, neðanjarðarlestarnar
nokkru síðar. Um þetta leyti var
sprengihreyfillmn að ryðja sér til
rúms í sjálfrennireiöum, eins og
bílar voru kallaðir framan af, og
árið 1904 hóf fyrsti vélknúni stræt-
isvagninn ferðir um götur borgar-
innar.
Rafmagnið og bensínið, síðar
Elstu almenningsvagnarnir sem gefur að líta á London Transport Museum -
minjasafni um almenningssamgöngur í London, eru líkt og þessi gamli
vagn hestvagnar frá siðustu öld. Farþegarnir fengu að hafa þak yfir höfuð-
ið og stigu upp í vagninn að aftan. Ekillinn varð hins vegar að sitja úti í öll-
um veðrum. Myndir DV-bílar SHH