Dagblaðið Vísir - DV - 06.03.1999, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 6. MARS 1999 J3'V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Smugusamningur
Viljayfirlýsing um rammasamning um Smugudeiluna
náðist í gærmorgun milli Halldórs Ásgrímssonar utan-
ríkisráðherra og utanríkisráðherra Noregs og Rússlands.
Gert er ráð fyrir undirritun samningsins síðar í þessum
mánuði. Ráðherrarnir hittust í Bodö í Noregi vegna árs-
fundar Barentshafsráðsins. Viljayfirlýsing þjóðanna felst
í því að íslendingar hætti veiðum í Smugunni en fái þess
í stað rétt til fiskveiða innan lögsögu Rússlands og Nor-
egs. Á móti komi réttur Norðmanna og Rússa til fisk-
veiða innan íslenskrar lögsögu. Um yrði að ræða þorsk-
veiðar íslendinga í lögsögu grannríkjanna en makrílveið-
ar Rússa og loðnuveiðar Norðmanna í íslenskri lögsögu.
íslendingar hafa fram til þessa ekki viðurkennt rétt
norsk-rússnesku veiðinefndarinnar til stjómunar fisk-
veiða á svæðinu enda er Smugan alþjóðlegt veiðisvæði.
Halldór Ásgrímsson sagði í gær að í viljayfirlýsingunni
fælist ekki viðurkenning íslenskra stjórnvalda á fisk-
veiðistjórn Rússa og Norðmanna í Smugunni. Ráðherr-
ann sagði viljayfirlýsinguna mikinn áfanga og það er
rétt. Langvinnar deilur hafa sett svip sinn á samskipti
bræðraþjóða og því farsælast að leysa deilumálin með
samningum sem aðilar geta sætt sig við. Þegar þetta var
skrifað í gær lá hins vegar ekki fyrir í smáatriðum um
hvað var samið. Þau mál þarf að fara gaumgæfilega yfir.
íslendingar verða að ná afar hagstæðum samningum um
veiðar innan lögsögu grannríkjanna til þess að opna eig-
in lögsögu fyrir veiðum þeirra. Það er að sjálfsögðu end-
anlega á ábyrgð Alþingis að afgreiða samninginn og sjá
til þess að vel verði séð fyrir hagsmunum íslendinga.
Jan Skervöj, framkvæmdastjóri Norges Fiskarlag,
sagðist í gær ekki reikna með að samið yrði um hve stór-
ir kvótarnir yrðu í þessari lotu heldur aðeins grundvall-
aratriðin. Ástand þorskstofnsins í Barentshafi er afleitt
og í bili lítið þangað að sækja. Norðmenn hafa réttilega
bent á óheft smáfiskadráp Rússa í Barentshafi og sjó-
menn í norðurhluta landsins hafa kallað eftir aðstoð ís-
lendinga gegn slíkri rányrkju. Arvid Ahlquist, fram-
kvæmdastjóri sjómannafélagsins í Tromsfýlki, sagði að
smáfiskadráp Rússa yrði ekki stöðvað nema samkomulag
næðist um alþjóðlegt bann við kaupum á undirmálsfiski.
Bæði Norðmenn og íslendingar hafa keypt þennan fisk af
Rússum.
Það er ekki sjálfgefið að opna íslenska lögsögu fyrir
Rússum og Norðmönnum og fá í staðinn skammtaða
veiði innan lögsögu þeirra.
Frábær árangur Völu
Vala Flosadóttir náði frábærum árangri á heims-
meistaramótinu í Japan í fyrrinótt er hún vann til silf-
urverðlauna í stangarstökki. Árangurinn er með því
besta sem íslenskir íþróttamenn hafa náð. Aðeins mun-
aði hársbreidd að Vala tryggði sér heimsmeistaratitil-
inn. Afrek hennar er nýtt íslandsmet og um leið Norð-
urlandamet. Stökk Völu er hið fjórða besta á árinu en
hún hefur undanfarin misseri verið í hópi bestu stang-
arstökkvara heims.
Ánægjulegt hefur einnig verið að fylgjast með gengi
Þóreyjar Eddu Elíasdóttur sem keppir í sömu grein.
Henni hefur farið mjög fram að undanfórnu þótt enn
hafi hún ekki sömu keppnisreynslu á alþjóðamótum og
Vala. Þórey Edda varð í 9.-10. sæti á mótinu sem auðvit-
að er glæsileg frammistaða.
Vala og Þórey eru verðugir fulltrúar lands og þjóðar í
harðri keppni og góðar fyrirmyndir íslenskra ungmenna.
Jónas Haraldsson
Eftir að stjórnarandstaðan bar sigur úr býtum í þingkosningum í Slóvakíu sl. haust hefur ný ríkisstjórn sagt skilið við þá póli-
tísku einangrunarhyggju og þá valdboðsstefnu, sem einkenndi stjórnarfar Vladímirs Meciars, fyrrverandi forsætisráöherra
Slóvakfu, og var í anda Slobodans Milosevics, leiðtoga Serbíu. Á myndunum eru Milosevic og Meciar.
Leið frá valdboði
Eitt af því sem gerst hefur i
nokkrum fyrrverandi kommúnista-
ríkjum er að nýju stjórnarformi hef-
ur verið komið á. Breski sagnfræð-
ingurinn Timothy Garton Ash hefur
kennt það við „lýðræðisvaldboð" -
lýðræðisskipulag í orði en valdboðs-
stjóm á borði - og lýsir hugtakið vel
þeim takmörkunum og þeim mögu-
leikum sem því fylgja. Skýrustu
dæmin eru stjórnarhættir Slobod-
ans Milosovics í Serbíu og Franjos
Tudjmans í Króatíu. Þeir segjast
báðir sækja umboð sitt til kjósenda,
en hafa treyst valdastöðu sína með
grófri misnotkun á ríkisfjölmiðlum,
leynilögreglu og efnahagslífinu.
Þótt ljóst sé að þessu kerfi „lýð-
ræðisvaldboðs" verði ekki auðveld-
lega hnekkt er vert að beina sjónum
að einu ríki, þar sem það hefur tek-
ist: Slóvakíu. í september sl. var
Vladimír Meciar forsætisráðherra sviptur völdum í
frjálsum kosningum eftir að hafa stjórnað Slóvakíu með
harðri hendi í sex ár með sömu aðferðum og Milosevic.
Það sem réð úrslitum var að stjómarandstöðuflokkar,
verkalýðsfélög, hluti kaþólska kirkjunnar, óháðir fjöl-
miðlar og félagasamtök tóku höndum saman. Þessi
hljóðláta bylting hefur staðið í skugga stríðsástandsins í
Kosovo, en það er full ástæða til að gefa henni það vægi
sem hún á skilið.
Andstæður í Mið-Evropu
Þjóðfélagsþróunin í Slóvakíu frá endalokum kalda
stríðsins fram á síðasta ár var skóiabókardæmi um
skaðlega pólitíska einangmnarhyggju og efnahagshnign-
un. Ekki kom á óvart að Slóvakar skyldu leggja áherslu
á að tryggja betur réttindi sín í sambúðinni við Tékka.
Það hefur verið útbreidd skoðun í Slóvakíu allt frá því
að ríkjasambandið var stofnað árið 1918 að Tékkar færu
þar með stjórnmála- og efnahagsforræði. En Meciar
gekk lengra og kom því til leiðar að Slóvakar lýstu yfir
fullveldi árið 1992. Upp frá því gengu lög Slóvakíku fyr-
ir lögum ríkjasambandsins. Þessi ákvörðun kippti í
raun fótunum undan Tékkóslóvakíu. Þótt Meciar hafi
ekki stefnt að algjöru sjáifstæði í upphafi tók hann boði
tékkneska forsætisráðherrans, Vaclavs Klaus, um fullan
aðskilnað. Meciar hafði í raun um enga aðra kosti að
velja, enda hafði hann kerfisbundið virkjað þjóðemis-
hyggju Slóvaka í þessu máli. Samkvæmt skoðanakönn-
unum var hvorki meirihluti fyrir fullum aðskilnaði í
Sióvakíu né tékkneska hlutanum. En skilnaður Tékka
og Slóvaka, sem tók gildi árið 1993, varð hraðari en
nokkurn óraði fyrir. Meðan Tékkar bundust nánum
stjórnmála- og efnahagsböndum við
Vestur-Evrópu og fengu aðild að Atlants-
hafsbandalaginu einangruðust Slóvakar
í alþjóðamálum og drógust aftur úr I
efnahagsmálum. Sú spuming hlýtur að
vakna hvers vegna Slóvakar fólu lýð-
skrumara á borð við Meciar stjórn
Slóvakiu á þessu mikilvæga þjóðfélags-
skeiði. Engin einhlít svör eru við því.
Það varð ekki mikil pólitísk vakning í
Slóvakíu á byltingarárinu 1989, enda var
stjórnarandstaðan veikburða. Andstætt
hinum iðnvædda tékkneska hluta var
hér að miklu leyti um að ræða landbún-
aðarþjóðfélag með fámennri borgara-
stétt. Hergagnaiðnaðurinn í Slóvakíu,
sem hafði verið komið upp á tímum
kommúnista, var heldur engan veginn í
stakk búinn til að takast á við kröfur
vestræns markaðar. Loks höfðu Slóvak-
ar ekki reynslu af sjálfstæði, ef frá er
talið stutt valdatimabil klerka-fasista-
stjórnar Jozefs Tisos á stríðsárunum. Hvað sem öllum
sögulegum skýringum líður misnotaði Mecier fiölmiðl-
ana í eigin þágu, sigaði leynilögreglunni á stjórnarand-
stæðinga og dró sér almannafé undir yfirskini einka-
væðingar. Til að breiða yfir einræðistilburði sína hóf
Meciar ofsóknarherferð á hendur ungverska minnihlut-
anum í Slóvakíu og gerði hann að blóraböggli fyrir efna-
hags- og félagsþrengingar heima fyrir. Það var engin til-
viljun að Ungverjar yrðu fyrir valinu. Margir Slóvakar
líta á þá sem fyrrverandi herraþjóð, enda var Slóvakía
hluti af Ungverjalandi fram til ársins 1918. En með fram-
ferði sinu sneru vestræn ríki baki við Slóvakíu og land-
ið einangraðist enn frekar.
Fordæmi Slóvaka
Það var ekki sjálfgefið að Meciar missti stjórnarum-
boð sitt i september, þótt megn óáægja væri með stjórn-
arhætti hans. En með breiðu bandalagi stjórnandstæð-
inga úr öllum þjóðfélagshópum tókst það. Reyndar bætti
Meciar við sig fylgi frá kosningunum árið 1994, en það
sem gerði sennilega útslagið var stóraukin kosninga-
þátttaka. Nú heyrast allt aðrir tónar frá Slóvakíu en á
valdadögum Meciars. Sú samsteypustjórn, sem er við
völd, er ekki sterk, en hún hefur heitið því að standa
vörð um réttarríkið og réttindi minnihlutahópa, beita
sér fyrir umbótum í efnahagsmálum og stefna að inn-
göngu í Evrópusambandið og NATO. Hvert svo sem
framhaldið verður má segja að Slóvakar hafi gert sína
eigin ofbeldislausu „flauelsbyltingu" árið 1998, eins og
Tékkar árið 1989. Og það sem meira er: Hún getur haft
fordæmisgildi í öðrum ríkjum, sem orðið hafa „lýðræð-
isvaldboði" að bráð.
Erlend tíðindi
Valur Ingimundarson
§koðanir annarra
Ekki bara kvarta
„Bill Clinton forseti og Madeleine Albright utan-
• ríkisráðherra veröa að gera meira en að endurtaka
| margþvældar umkvartanir og skipta síðan um um-
P ræðuefni og snúa sér að viðskiptum þegar við blas-
ir ný alda pólitískra ofsókna í Kína. Bandariska
þjóðin mun ekki styðja bætt samskipti við Kína ef
gjalda verður fyrir þau með afskiptaleysi Bandaríkj-
anna af mannréttindabrotum. Albright fór til Kína
| aðeins nokkrum dögum eftir að utanríkisráðuneyt-
jl ið birti harðorða skýrslu um kúgunina í Kína.“
Úr forystugrein New York Times 3. mars.
Kosningar og lýðræði
„Ef við höfum eitthvað lært af þessum áratug
I fallinna harðstjóra er það að kosningar einar og sér
nægja ekki til að tryggja lýðræðið. Lýðræðisvæð-
ingin byggist á því að borgararnir taki þátt í henni
fyrir og eftir kosningar og á meðan á þeim stendur.
Hægt er að grafa undan henni með spillingu,
: hræðsluáróðri og sinnuleysi. í bæði Nígeríu og
Indónesíu hefur áralöng kúgun lamað stofnanimar
sem gætu veitt valdhöfum aðhald og léð rödd þeim
sem annars hefðu engin völd. Slíkar stofnanir
verða ekki til, eða lifna aftur við, á einni nóttu.“
Úr forystugrein Wshington Post 3. mars.
Framtíð Cresson á bláþræði
„Staða Edith Cresson er einfóld. Pólitísk framtíð
þessa franska fulltrúa framkvæmdastjómar Evr-
ópusambandsins hangir á bláþræöi því ekki virðist
lengur hægt að vísa ásökunum á bug og þeim þing-
mönnum íjölgar sem ekki láta sér nægja gula
spjaldið. Þeir krefjast höfða fulltrúa í framkvæmda-
stjórninni á fati, að minnsta kosti höfuðs Cresson.
Sem betur fer getur maður bætt við. Hún laug að
Evrópuþinginu þegar hún neitaði vitneskju um allt
það sem hún virðist hafa vitað, einkavinavæðingu,
svindl og spillingu. í janúar síðastliðnum ákváðu
jafnaðarmenn á Evrópuþinginu að bjarga fram-
kvæmdastjóminni. Nú er afstaðan önnur.“
Úr forystugrein Aktuelt 5. mars.