Dagblaðið Vísir - DV - 11.03.1999, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR 11. MARS 1999
13
Ýmsar hliðar
náttúruverndar
„Hefði flugvöllurinn hefði ekki komið þar sem hann er nú hefði byggðin
breitt sig yfir mýrina, út að Skerjafirðinum." - Sumir segja þetta hafa ver-
ið alvarlegt skipulagsslys, segir greinarhöf. m.a.
Þegar höfundur
þessa pistils fluttist til
höfuðborgarinnar,
niu ára gamall, til
ævilangrar búsetu,
var fyrsti dvalarstað-
urinn af mörgum á
Skildinganesi. Þá var
byggð þar strjál og
húsakostur misjafn,
frá hálfgerðum hreys-
um upp í einbýlishús
sem eru enn mjög
reisuleg. Vatnsmýrin
breiddi úr sér til
norðurs og austurs.
Þá kúrðu þar örfáir
bæir og líklega hefur
verið þar huldufólk
því okkur krökkunum
var ráðlagt að vera
ekki að flækjast um mýrina í
myrkri. En mýrin og fjaran við
Skerjafjörðinn var víðáttumikill
leikvöllur og þar var enn fjörugt
fuglalíf.
Ströndin inn með firðinum var
baðstaður Reykvíkinga á sumrum
og jafnvel á vetrum, fjaran var
sendin og hrein. Höfundur átti
heima á Skildinganesinu í tvö ár
og kom ekki aftur í Vatnsmýrina
fyrr en Bretar hófu þar flugvallar-
gerð í síðari heimsstyrjöld. Það
var upphaf Bretavinnunnar. Þar
kynntist höfundur þeirri verk-
fræðisnilli Bretanna að nota frosn-
ar þúfur sem undirstöðu undir
flugvöll en þegar sú undirstaða
reyndist ótrygg fundu þeir aðrar
og stærri þúfur sem urðu traustari
undirstaða. Það voru
Rauðhólamir.
Lífríki var raskað
Því er ástæða til að
rifja þessa liðnu at-
burði upp nú þegar
rætt er um framtíð
Reykj avíkurflugvall-
ar og í umræðunni
hafa menn velt því
fyrir sér hvort flutn-
ingur vallarins út í
Skerjafjörö muni
trufla fuglalíf og eða
aðra þætti í lífríki
fjarðarins og um-
hverfis hans. Of langt
mál er að rekja tengsl
Skerjafjarðar og
Vatnsmýrarinnar við
flugsöguna en á Skerjafirði lenti
flugsveit Balbos flugmarkskálks er
þeir vösku sveinar flugu um álf-
una til að sýna fram á að svo
myndarlegir menn hlytu að fmna
hjá sér hvöt til að framkalla and-
arteppu hjá negr-
um, eins og segir
í sögu Halldórs
Laxness, Ósigur
ítalska loftflotans
í Reykjavík. Svo
var flugbraut í
Vatnsmýrinni
þegar Bretar her-
námu landið.
Mýrin og fjörður-
inn voru því á
sinn hátt flug-
miðstöð íslands.
Val Bretanna á stað fyrir herflug-
völl kom því af sjálfu sér.
Við flugvallargerðina voru
framin náttúruspjöU á tveimur
stöðum. Lífríki Vatnsmýrarinnar
og Skerjafjarðarins var raskað, að-
aUega fuglalífinu, og Rauðhólamir
voru eyðilagðir. Þessi náttúru-
spjöU verða aldrei bætt. En er
munur á þessu tvennu? Vissulega,
Vatnsmýrin og Skerjafjörðurinn
voru á útjaðri vaxandi borgar sem
fyrr eða síðar hlaut að breiðast út
yfir nærliggjandi svæði með óhjá-
kvæmUegum afleiðingum fyrir líf-
ríkið.
Skoðum Rauðhólana
Hefði flugvöUurinn hefði ekki
komið þar sem hann er nú hefði
byggðin breitt sig yfir mýrina, út
að Skerjafirðinum. FlugvöUur í
nágrenni borgarinnar hefði senni-
lega lent í Skerjafirðinum eða á
Álftanesi. Sumir segja að þetta
hafi verið alvarlegt skipulagsslys.
Látum það liggja miUi hluta en
skoðum Rauðhólana. Náttúrufræð-
ingar, þ. á m. Sigmður heitinn
Þórarinsson, hafa sagt að Rauðhól-
amir séu einstakt náttúrufyrir-
bæri á jörðinni. Þegar þeir voru
eyðUagðir voru framin óbætanleg
náttúmspjöU, að ástæðulausu, því
efni i flugvöUinn hefði mátt sækja
annað, t.d. á sjávarbotn og þó
byggð sé nú farin að nálgast leif-
arnar af þeim heföi sú staða verið
öðruvísi ef Vatnsmýrin væri hluti
af miðbæ Reykjavíkur.
Þvi er þessi saga rifjuð upp nú
að umræða um náttúmvemd hef-
ur aldrei verið jafn mikU. En við
þurfum að nota réttar áherslur tU
að tekið sé mark á henni. Hugsan-
legt er að fiutningur flugvaUarins
út í Skerjafjörð kunni að valda
truflunum á fuglalífi á svæðinu,
en fuglarnir á þessu svæði hafa
síðan höfundur lék sér þar forðum
þurft að hafa nokkur vistaskipti,
því ný byggð veldur aUtaf truflun
á lífríki og gUdir einu hvort byggð-
in er húsaþyrping eða flugvöllur.
AUt öðm máli gegnir um nátt-
úrufyrirbæri eins og Rauðhólana.
Það hafa aldrei verið og verða tæp-
ast tU aðrir Rauðhólar. Með eyði-
leggingu þeirra varð ekki aðeins
náttúra íslands fátækari heldur
náttúra jaröarinnar allrar.
Virkjunarsinnar og tUbiðjendur
stóriðju vilja sökkva Þjórsárver-
um og Eyjabökkum og em tilbún-
ir tU að fóma lífríki Mývatns fyr-
ir mannabyggð sem á að nærast á
stóriðju.
Það em bara tU ein Þjórsárver,
einir Eyjabakkar og eitt Mývatn á
jörðinni, þannig að þessi einstöku
náttúrufyrirbæri em því eign jarð-
arinnar allrar. Emm við íslending-
ar svo hrokafuUir og eigingjamir
að við treystumst tU að ráðstafa
þeim um cdla framtíð, fyrir eigin
stundarábata og gera jörðina þar
með fábreyttari og fátækari?
Ámi Björnsson
Kjallarinn
Árni Björnsson
læknir
„Allt öðru máli gegnir um náttúru-
fyrirbærí eins og Rauðhólana. Það
hafa aldrei verið og verða tæpast
til aðrir Rauðhólar. Með eyðilegg-
ingu þeirra varð ekki aðeins nátt-
úra íslands fátækari heldur nátt-
úra jarðarinnar allrar.u
Eitt sinn í Edensgarði
Andúð á skriðdýmm hefur löng-
um verið talin eðlislæg mannin-
um. Samkvæmt þróunarkenning-
unni þola menn ekki skriðdýr síð-
an daginn i Eden þegar ormurinn
Uli kom Evu tU að borða epli sem
hún í kurteisi gaf Adam að
smakka á með dramatískum af-
leiðingum. Enn í dag era skriðdýr
fómarlömb ofsókna og fordóma af
þessum sökum og njóta ekki sömu
réttinda og önnur dýr. Hver hefur
tU dæmis séð gáfað og gott skrið-
dýr í bíómynd eða bók? Meðan
WUly er bjargað aftur og aftur
voru aUar slöngur reknar frá ír-
landi af heUögum Patreki. Og með-
an það þykir stórsynd að rota eins
og einn akfeitan selkóp og gera úr
honum kápu gerir enginn sér reUu
þegar tigulegum krókódU er mis-
kunnarlaust slátrað í skó.
Eðlislægt eðluhatur
Þetta eðlislæga eðluhatur gaus
upp umhverfis mig þegar ég í sak-
leysi mínu flutti í húsið tvær fin-
legar salamöndrur. Fólk greip
andann á lofti og talaði um
skrímsli og óeðli, og hingað tU hef-
ur enginn þorað að halda á þess-
um smágerðu
dýrum; en það
„að halda á“ era
yfirleitt klassísk
viðbrögð gagn-
vart gæludýram
og börnum og
sýnir berlega
hina dýrslegu
snertiþörf mann-
skepnunnar. Sér-
staklega hafa
viðbrögð karl-
kyns-vina minna
verið sterk. Þeir
hryUa sig gríðar-
lega og æpa og skrækja við tU-
hugsunina um að ég skuli hafa
þessi dýr inni á heimUinu. Og
ekki nóg með það heldur virðast
strákarnir fyllast einverjum
furðulegum freudisma þvi þeir ótt-
ast það helst að salamöndrurnar
skríði upp úr búrinu einhverja
nóttina og gleypi mig í heUu lagi.
Enda ekki ólíklegt,
þær era rúmlega 10
sentímetra langar
og ég hef aldrei
verið talin stór
manneskja.
Nú hefur þeirri
tUgátu verið haldið
á lofti aö samskipti
skriðdýrsins og
Evu hafi verið eitt-
hvað grunsamleg
og ásókn hennar í
eplið því óeðlUeg,
eða eðlu-leg.
Þannig hafi Eva og
ormurinn náð sér-
lega vel saman því
í konunni búi ein-
hvers konar skrið-
dýrseðli, öfúgt við
öpun karlmanns-
ins. Mér flaug þessi gamla biblíu-
skýring bara svona í hug þegar
þriðji pilturinn lýsti yfir áhyggj-
um sínum varðandi gleypigetu
salamandranna.
Eðlileikinn orðinn eðli-leikur
Þessi ítrekaða hugmynd um
óeðli sló mig ákaflega, sérstaklega
þegar hún kom frá sveitastrák
sem finnst sjálfsagt að velkjast
endalaust með hrossum og öðrum
loðveram. Því það er náttúrlega
ljóst að viðhorf okkar tU dýra era
okkur ekki eðlislæg
heldur tamin; við lær-
um (meðal annars af
Biblíunni) hvaða dýr
era þóknanleg og hver
ekki. Þannig er andúð
okkar á eðlum forrituð í
okkur frá bemsku, á
sama hátt og okkur er
kennt að segja aaaa við
aUt loðið og mjúkt.
Skriðdýrið er talið lúm-
skt og undirfórult (ref-
ur, einhver?), banvænt
og bráðsmitandi og þar
með óeðlUegt.
Ekkert af þessu skipt-
ir í raun máli þegar á
það er litið að aUar hug-
myndir um eðlileika
eru orðnar algerlega úr-
eltar í samfélagi sem er
orðið svo fjarlægt náttúranni að
það kynnist henni bara í gegnum
fjölmiðla eða annars konar miðl-
un. Þannig er eðlUeikinn orðinn
eðli-leikur, eða bara eðlu leikur:
ég er búin að sjá svo margar
myndir með tölvuvæddum eðlu-
legum dýrum að ég stend mig
hvað eftir annað að því að mæna
inn í salamöndrabúrið mitt eins
og það sé sjónvarp og þær sjálfar
ekkert annað en ótrúlega góðar
tæknibreUur.
Úlfhildur Dagsdóttir
„Nú hefurþeirri tilgátu verið hald-
ið á lofti að samskipti skriðdýrs-
ins og Evu hafi verið eitthvað
grunsamleg og ásókn hennar í
eplið því óeðlileg, eða eðlu-leg.
Þannig hafí Eva og ormurinn náð
sérlega vel saman því í konunni
búi einhvers konar skriðdýrseðli,
öfugt við öpun karlmannsins. “
Kjallarinn
Úlfhildur
Dagsdóttir
bókmenntafræðingur
Með og
á móti
Á bann við íslenskum
áfengisauglýsingum
að standa?
Bannið standi
Þorgoröur Ragnars-
dóttir, fram-
kvæmdastjóri
Afcngis- og vímu-
varnaráós.
„I þessari umræðu má ekki
gleymast að hún snýst um einn
stærsta og dýrasta heUbrigðis
vanda landsmanna sem teygir sig
tU miklu fleiri en þeirra sem hafa
ekki stjórn á áfengisneyslu sinni.
Þeir sem era
fylgjandi áfeng-
isauglýsingum
vilja gjarnan
tala um áfengi
eins og hverja
aðra neysluvöra
og jafnvel al-
gjöra nauðsynja-
vöru. Áfengi er
það hins vegar
ekki.
Áfengi er skU-
greint vímueftii
og þannig skulum við tala um það.
Þegar talsmenn áfengisauglýsinga
vitna tU mannréttinda og jafnræð-
isreglu og að bannið brjöti gegn
þeim má ekki gleyma að heilbrigð
issjónarmiðin vega á móti. Fjöl-
margar þjóðir, og það var einnig
mat Hæstaréttar á dögunum, telja
að heilbrigðissjónarmið og al-
mannaheUl vegi þyngra en gróði og
hagsmunir fárra. Hvað varöar þau
rök að útlendingar fái að auglýsa
hér en íslendingar ekki þá era út-
lendu auglýsingarnar óbeinar og
hafa ekki beina skírskotun tU okk-
ar, barna okkar og unglinga á sama
hátt og auglýsingar á íslensku í ís-
lenskum miðlum. Það er þekkt
meðal margra þeirra þjóða sem við
berum okkur saman við að áfengis-
auglýsingar eru takmarkaðar á
ýmsan hátt. Það er gert vegna þess
að sérstaklega er verið að hugsa
um áhrif auglýsinga á böm. Böm
era ginnkeyptari en fuUorðnir fyr-
ir þeim skrumskælda raunvera-
leika sem auglýsingar sýna. Áhuga-
vert væri að heyra hvort þeir sem
vilja leyfa áfengisauglýsingar vUja
fá tóbaksauglýsingar líka. Ég held
að almennt sé fólk sátt við bann við
tóbaksauglýsingum vegna þess að
það er viðurkennt að reykingar era
heilsuspillandi."
Stenst ekki
„Bannið er brot gegn öUum jafn-
ræðisreglum sem gilda í nútíma-
þjóðfélagi og sérlega skrýtið í ljósi
þess að hvem einasta dag flæða
áfengisauglýsingar yfir fólk í nán-
ast öUum sjónvarpsútsendingum af
hvers konar við-
burðum utan úr
heimi, ekki sist
útsendingum frá
kappleikjum og
hvers konar
íþróttaviðburð-
um, bæði í bein-
um útsendingum
og ekki beinmn.
Við sjáum þess-
ar auglýsingar í
t.d. knattspymukappleikjum og þá
skiptir ekki máli hvort um er að
ræða heimsmeistarakeppni, Evr-
ópukeppni eða landsleiki. Viö sjá-
um þær í skíðamótum þar sem t.d.
Kristinn Bjömsson er merktur
Carlsberg á bak og í Formúla eitt
kappakstrinum og hingað koma
dagblöð og tímarit uppfuU af áfeng-
isauglýsingum. Það er ljóst að á
ferðinni eru feiknalegir fjármunir
og ömurlegt að hugsa tU þess að ís-
lendingar geti ekki átt þess kost að
styrkja sína starfsemi með þeim
eins og aðrar þjóðir gera sem við
keppum. Við þessu er ekkert nema
annað af tvennu að gera: Annars
vegar er að heimila áfengisauglýs-
ingar, í það minnsta á öli, sem ég
mæli með. VUji menn það ekki
verða þeir bara að horfast í augu
við veruleikann og vera sjálfum sér
samkvæmir og stöðva algjörlega
aUt flæði þessara auglýsinga í sjón-
varpsútsendingum, blöðum og
tímaritum sem hingað koma. Það
er ekkert þama í miUi.“ -SÁ
Þórhallur Jóseps-
son rítstjóri.