Dagblaðið Vísir - DV - 13.03.1999, Side 10

10
LAUGARDAGUR 13. MARS 1999 DV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 11, 105
RVI'K, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Augiýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sfmi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk„ Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Markaðurinn einn er réttlátur
Deilan um veiðigjald í sjávarútvegi snýst ekki um, að
sjávarútvegurinn greiði fyrir þjónustuna, sem hann fær
hjá samfélaginu. Ágreiningurinn er annar og djúpstæð-
ari en svo, að hann verði leystur með því að hækka op-
inber þjónustugjöld greinarinnar eða finna ný.
Lausn málsins felst ekki heldur í sátt milli þeirra, sem
hafa, og hinna, sem hafa ekki. Slík sátt milli óréttlætis
og réttlætis finnst ekki í spilunum. Gagnrýnendur nú-
verandi kerfis vilja ekki lappa upp á það, heldur láta
greiða sanngjarnt gjald fyrir aðgang að auðlind.
Baráttan milli núverandi kerfis ókeypis kvóta og ým-
issa hugmynda um veiðigjald er barátta um vald til að
verja kerfið eða breyta því. Með því að nýtt kerfi hafi
breiðara fylgi en núverandi kerfi næst að vísu meiri sátt
í þjóðfélaginu, en það er ekki sátt milli deiluaðila.
Skoðanir þeirra, sem vilja breyta kerfinu, eru að falla
í færri og öflugri farvegi. Merkasta skrefið á þeirri leið
var stofnun hóps áhugamanna um, að ríkið setji allan
kvóta á markað. Þannig látum við markaðskerfið segja
okkur, hvert sé sanngjarnt verð fyrir aðganginn.
Ef allur kvóti fer á markað, greiða þeir, sem veiða
vilja, það sem þeir treysta sér til að borga, en verða ekki
að sæta því uppsprengda jaðarverði, sem nú tíðkast. Nú-
verandi markaðsverð á jaðarkvóta segir ekkert um,
hvert markaðsverð verði á kvótanum í heild.
Kjarni málsins er, að ríkið eitt hefur framleitt verð-
gildi kvótans með því að færa út fiskveiðilögsöguna í
áföngum og setja strangar reglur um aðgang að fiskveið-
um. Ef ríkið hefði ekki gert þetta, væri ördeyða á mið-
unum og verðgildi aðgangsins nánast ekkert.
Vegna þessara aðgerða ríkisins á það að fara með
kvótann fyrir hönd þjóðarinnar og taka við tekjunum af
auðlindinni fyrir hönd hennar. Slíkt er hins vegar ekki
hlutverk þeirra, sem upphaflega fengu kvóta frítt eða
hafa síðan aflað sér hans dýrum dómum.
Með fimm ára aðlögunartíma milli núverandi forrétt-
indakerfis og væntanlegs markaðskerfis geta núverandi
handhafar kvótans afskrifað hann. Slík aðlögun er eink-
ar þægileg á þessum tíma aukinnar fiskgengdar, því að
þá getur ríkið sett alla viðbótina í markaðskerfið.
Ekkert réttlæti fólst í að afhenda eigendum skipa
einkarétt á ókeypis aðgangi að takmarkaðri auðlind á
sínum tíma. Þótt þetta óréttlæti hafi síðan gengið kaup-
um og sölum, er það ekki orðið að neinu réttlæti. Mark-
aðskerfið eitt felur í sér fullt réttlæti.
Athyglisvert er, að þau pólitísku öfl í þjóðfélaginu,
sem mestan áhuga segjast hafa á markaðsbúskap í hag-
kerfinu, skuli í raun hafa mestan áhuga á að viðhalda í
sjávarútvegi forréttindum, er stríða gegn markaðslög-
málum Chicago-hreyfingar hagfræðinga.
Sátt getur náðst um aðlögunartíma milli núverandi
óréttlætis og væntanlegs réttlætis, en engin sátt næst um
að lappa upp á núverandi kerfi, sem hefur rækilega kom-
ið sér út úr húsi hjá þjóðinni. Sáttin verður ekki milli
þeirra, sem hafa, og hinna, sem hafa ekki.
Sátt getur náðst um, að kalt réttlæti mai’kaðskerfisins
verði mildað með því að heimila sveitarfélögmn og rík-
inu að taka þátt í uppboðum til að ýta hluta af kvótan-
um til byggða, sem eiga í vök að verjast. Slíkt væri eins
konar félagslegur markaðsbúskapur.
Kjarni málsins er, að sáttin, sem næst, verður milli
hinna ýmsu sjónarmiða um fyrirkomulag veiðigjaldsins
en ekki sátt milli þjóðar og forréttindahópa.
Jónas Kristjánsson
Vondir vinir og uppáhaldsóvinir
Vinirnir
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
þau héldu áfram að styðja einingu
íraks til mótvægis við íran. Þess vegna
hafa Bandaríkin ekki viljað sjálfstæði
Kúrda í Norður-írak, eða sjálfstæði
shíamúslíma I Suður-írak. Um leið hef-
ur andstaðan við íran ýtt undir stuðn-
ing Bandaríkjanna við Tyrki og þar á
meðal ógnarstjórn þeirra á landsvæð-
um Kúrda. Meðal annarra mikilvægra
bandamanna Bandaríkjanna og Sádi-
Arabíu gegn Iran eru Barein, þar sem
einvaldsstjórn emírsins beitir pynting-
um og morðum gegn shíamúslímum
sem eru meirihluti landsmanna, og
Kúveit þar sem einvaldsstjórnin var
endurreist eftir Persaflóastríðið, en
svo mætti áfram telja.
Hryðjuverk
Auk þess að saka íran, en ekki Sádi-
Arabíu, um mannréttindabrot og skort
á lýðræði, þá saka Bandaríkjamenn ír-
an um stuðning við hryðjuverkasamtök. Þar er fyrst
og fremst um að ræða Hizbollah-samtökin í Líbanon,
en ísraelskur herforingi sagði nýlega að Hizbollah
væri þjóðfrelsishreyfing en ekki hryðjuverkasamtök,
enda berjast samtökin við hernámslið ísraels í Lí-
banon. Um leið viðurkennir forseti Bandaríkjanna
beina aðild CIA að einhverjum stórfelldustu og mann-
skæðustu hryðjuverkum seinni tíma, og það án þess
að sérstaka athygli veki í fjölmiðlum.
Nú hafa Bandaríkjamenn við-
urkennt að CIA hafi átt þátt í
morðum og pyntingum á tugum
þúsunda óbreyttra borgara í
Gvatemala. Sams konar viður-
kenning á aðild Bandaríkjanna
að íjöldamorðum og hryðjuverk-
um í E1 Salvador og víðar í Mið-
Ameríku mun kannski sjá dags-
ins ljós með tíð og tíma. Það er
hins vegar ekki aðeins í Miö-Am-
eríku sem val Bandaríkjanna á
bandamönnum og óvinum hefur
verið með sérkennilegum hætti
frá sjónarhóli flestra Evrópu-
manna. í Mið-Austurlöndum hafa
Bandaríkjamenn stutt ísrael
dyggilega við hemám og þjóðern-
ishreinsanir. Hinn helsti banda-
maður Bandaríkjanna í þessum
heimshluta er síðan Sádi-Arabía,
sem hvað mannréttindi og lýð-
ræði varðar er eitt formyrkvað-
asta ríki veraldar. Uppáhaldsóvinur Bandaríkjanna
er hins vegar íran, sem sagt er ógnun við ísrael og
stjórn Sádi-Arabíu.
Iran
Stjórnarfar í íran er auðvitað fjarri hugmyndum
Evrópumanna um lýðræði og mannréttindi. Það er
hins vegar meira lýðræði í íran en í nokkru öðru ríki
við Persaflóa. Staða kvenna þar er líka langtum
skárri en í Sádi-Arabíu þar sem konur njóta ekki ein-
földustu mannréttinda. Einvaldsstjórnir konungsætt-
anna við Persaflóa líða enga gagnrýni, en í fyrra
kusu íranir forseta í almennum og frjálsum kosning-
um. Maður úr hópi andstæðinga sitjandi valdhafa,
Khatami, sigraði. I síðustu viku fóru fram byggða-
kosningar þar sem ríflega 200 þúsund fulltrúar voru
kosnir úr hópi hálfrar milljónar frambjóðenda til
setu í sveitarstjórnum, og aftur beið gamla valdaklík-
an ósigur. Dagblöð í íran njóta líka meira frelsis en
nokkrir aðrir fjölmiðlar við Persaflóa og gagnrýni
dagblaða í íran á valdamenn og stefnu stjómarinnar
er oft hörð, þó gagnrýninni séu líka takmörk sett. Það
sem gerir umbætur erfiðar í íran eru ekki aðeins slík
takmörk, heldur líka flókið
valdakerfi í landinu en trúarleið-
togar mynda í reynd valdakerfi
til hliðar við það stjómkerfi sem
lýtur lýðræðislegum lögmálum.
Leiðtogi byltingarinnar situr til
hliðar við, og sumpart fyrir ofan,
forsetann, og til hliðar við ráðu-
neyti og stjórnkerfi eru stofnanir
byltingarinnar. Þetta breytir því
hins vegar ekki að íran er nú
þegar miklu lýðræðislegra sam-
félag en Sádi-Arabía og ættar-
veldin við Persaflóa en stefna
Bandaríkjamanna á svæðinu
snýst um að verja þessar ein-
valdsstjórnir. Khatami forseti
þrýstir sífellt á um meiri umbæt-
ur og bætt samskipti við Vestur-
lönd en Bandaríkin beita landið
viðskiptaþvingunum, eitt ríkja á
svæðinu.
Evrópa
Nokkur ríki Evrópu hafa reynt að færa sig undan
skugga Bandaríkjanna í stefnu sinni gagnvart Mið-
Austurlöndum, og eins raunar gagnvart Kúbu, sem
Bandaríkjamenn héldu í viðskiptabanni á meðan þeir
studdu stjórnir fjöldamorðingja um alla Mið-Amer-
íku. Þarna ráða viðskiptahagsmunir Evrópu auðvit-
að, ekki síður en pólitík, en stuðningur Evrópuríkja
við tilraunir Khatamis til umbóta í íran getur skipt
miklu í glímu hans við íhaldssama trúarleiðtoga sem
enn ráða oft ferðinni, bæði í utanríkis- og innanríkis-
málum írana.
Fyrir utan konungsættina í
Sádi-Arabíu, þar sem sjö þúsund
prinsar ríkja yfir tuttugu milljón
manna ríki, varö Saddam nokk-
ur Hussein að mikilvægasta
bandamanni Bandaríkjanna í
baráttunni gegn íran eftir að
keisarastjórnin þar í landi féll
fyrir uppreisn almennings.
Bandaríkin skiptu um skoðun á
Saddam, eins og kunnugt er, en
„Þetta breytir því hins vegar ekki að íran er nú þegar miklu lýðræðislegra
samfélag en Sádi-Arabía og önnur ættarveldi við Persafióa en stefna Banda-
ríkjamanna á svæðinu snýst um að verja þessar einvaldsstjórnir."
skoðanir annarra
Njósnir Kínverja
„Það er ógnvekjandi að uppgötva að léleg öryggis-
I gæsla við kjarnorkuvopnarannsóknarstöðina Los Ala-
1 mos á miðjum níunda áratugnum kanna að hafa leitt
| til þess að Kínverjar stálu leynilegum teikningum af
| kjarnaoddum. Þaö vekur einnig óróa að komast að því
| að stjórn Clintons brást ekki nógu hart við þegar hún
í heyrði fyrst af mögulegum bresti á þjóðaröryggisgæsl-
| unni fyrir nær fjórum árum. Sumir embættismenn
f gefa i skyn að Hvíta húsið hafi gert eins lítið úr mál-
I inu og hægt var þegar verið var að bæta samskiptin
við kínversk yfirvöld.“
Úr forystugrein New York Times 10. mars.
Stækkun NATO
I „Þegar Pólland, Ungverjaland og Tékkland gerast í
i dag formlega ný aðildarríki að NATO ummyndast best
j heppnaða bandalag sögunnar mitt í hjarta Evrópu.
f: NATO verður „pólítískara" bandalag, einnig vegna
§§
þess að ekki er nein hemaðarógn úr austri í dag. En
þróunin á Balkanskaga sýnir að hemaðarvaldi er ekki
lokið í Evrópu. Þess vegna er nauðsynlegt að NATO
verði sameiginlegt og trúverðugt hemaðarbandalag.
Við þurfum að geta brugðist við í Evrópu. Við þurfum
ekki fleiri pólítísk umræðubandalög. Við vitum að
NATO er ekkert hvíldarheimili og enginn sunnudags-
skóli. NATO snýst um að taka ábyrgð, í sameiningu."
Úr forystugrein Aftenposten 11. mars.
Brottför frá Líbanon
„Árum saman hefur verið rætt um mögulegt brott-
hvarf ísraela frá Líbanon og nú virðist sem þaö geti
orðið. Þessar góöu fréttir eru afleiðingar tveggja at-
burðarása: áframhaldandi og sársaukafulls mannfalls
ísraela í Líbanon og baráttunnar fyrir kosningarnar í
ísrael. Svo virðist sem ísraelar óski eftir hléi í samn-
ingaviðræöunum við Palestínumenn og vilji snúa sér
að vandanum í Líbanon sem í sjálfu sér er aðkallandi
verkefni." Úr forystugrein Washington Post 9. mars.