Dagblaðið Vísir - DV - 18.03.1999, Blaðsíða 13
FIMMTUDAGUR 18. MARS 1999
13
Skammsýni
„Fæðuþörfin er mikil. Vilji 10 milljarðar manna nærast eins og Bandaríkja-
menn þarf fjórum sinnum meira korn en framleitt er nú.“
Auðvelt er að gagn-
rýna stjórnmálamenn
fyrir skammsýni. Sama
skammsýni veldur þvi
lika að menn gagnrýna
skort á hugsjónum í ís-
lenskri pólitík. Getur
verið að spurningin um
af hverju íslendingar
með sitt litla hagkerfi
ættu að beygja sig und-
ir takmarkanir Kyoto-
samkomulagsins, lýsi
skammsýni? Kröfur um
síaukinn hagvöxt? Hug-
myndir um æ meiri
bílanotkun í stað minni
orkunotkunar? Kröfur
um samþjöppun byggð-
ar? Einkavæðing i stað
samhjálpar?
í hugsjónir?
Samkvæmt upplýsingum stofn-
ana á vegum Sameinuðu þjóðanna
og Worldwatch Institute (virt al-
þjóðastofnun í Washington) verða
jarðarbúar 6 milljarðar talsins í
október 1999; um miðja næstu öld
gætu þeir staðið í 8-11 milljörðum.
Af núverandi íbúatölu eru 840 millj-
ónir vannærðar og 1,2 milljarðar
manna komast ekki að hreinu
vatni. Heildar framleiðsluvirði hag-
kerfanna sautjánfaldaðist árin
1900-1998, en meðaltekjur manna
náðu aðeins að fjórfaldast.
Eignir og hágnaður risafyrirtækj-
anna margfaldaðist og nú eiga 225 rík-
ustu menn veraldar 1.600 milljarða
þýskra marka, en það er meira en fá-
tækari helmingur mannkyns (tæpir 3
milljarðar manna) nær að þéna á
heilu ári. Hver borg-
ari iðnaðarlanda not-
ar 101 kg hráefna á
dag. í þriðja heimin-
um er talan meira en
tífalt minni. Ekkert er
eylandið - ekki einu
sinni íslenska þjóðin -
þegar horft er til hlut-
verks og stöðu ein-
staklinga eða þjóða í
samfélagi manna.
Hvað vilja íslenskir
stjórnmálamenn í
þessum efnum?
Örlítið meira af
tölum
Framtið hagkerf-
anna ræðst af því hve
vel okkur gengur að
koma á sjálfbærri
framleiðslu, sjálfbærri nýtingu auð-
linda og ná sáttum við síbreytilegt
umhverfið, t.d. hvað varðar sam-
göngur og orkuöflun. Hagkerfi sam-
tímans og neyslumynstur okkar
valta yfir vistkerfin - að mati World-
watch Institute - og skjótra úrbóta
er þörf.
Tölur? Fæðuþörfin er mikil. Vilji
10 milljarðar manna nærast eins og
Bandaríkjamenn, þarf górum sinn-
um meira korn en framleitt er nú.
Ellefu af 15 helstu fiskimiðum heims
eru ofnýtt. í dag
eru til 501 milljón
bílar. Ef 10 millj-
arðar manna ættu
2,5 milljarða bila
þyrfti 180 milljónir
tunna af olíu til
þeirra á dag. Dags-
framleiðslan nú er
67 milljónir tunna.
Pappírsframleiðsla
hefur sexfaldast á
40 árum og nú minnkar skóglendi
jarðar sem svarar 2-3 sinnum flatar-
máli íslands á ári, vegna skógar-
höggs og náttúrulegra orsaka. Orku-
þörf jarðarbúa eykst um 5-10% á ári.
Hvað svo?
Við nútímamenn erum ágætlega
tæknivæddir til þess að breyta
þessari þróun. Meginhugmynda-
fræði kapítalismans er hins vegar
röng. Krafa um síaukinn hagvöxt,
um aukinn reikningslegan hagnað,
lágmörkun tilkostnaðar og kröfur
um aukna einkaeign eru ekki vega-
nesti inn í næsta árþúsund. Um
þessa fullyrðingu eiga margar rök-
ræður að snúast. Og umræðurnar
eiga að snúast töluvert (ekki ein-
göngu!) um hina stóru drætti
heimsmyndarinnar; ásamt með um-
ræðunum um okkar eigin mál og
tengsl þeirra við umheiminn.
Eftir því auglýsi ég hjá flokkun-
um og krefst þess að stjórnmál á ís-
landi nái líka lengra en til Eyja-
bakka, laxveiðifríðinda, kúa, gagna-
grunna, sölu ríkisverksmiðja eða
lágmarkslauna. Það hæfir upphafi
nýrrar aldar betur en nær eintóm-
ar dægurmálaumræður.
Ari Trausti Guðmundsson
Kjallarinn
Ari Trausti
Guðmundsson
jarðeðlisfræðingur
„Eftir því auglýsi ég hjá flokkun-
um og krefst þess að stjórnmál á
íslandi nái lika lengra en til Eyja-
bakka, laxveiðifríðinda, kúa,
gagnagrunna, sölu ríkisverk-
smiðja eða lágmarksiauna.u
Menningarhallir á kostnað
menningarinnar
Þegar alþingiskosningaárið 1999
var rétt gegnið í garð, fóru að heyr-
ast raddir frá hinu háa Alþingi um
að reisa skyldi menningarhallir á
fimm stöðum á landinu. Þetta voru
ekki bara raddir, heldur yfirlýsing
frá ríkisstjórninnni sjálfri að efla
bæri menningarstarfið úti á lands-
byggðinni og bæta aðstöðuna þar
með því að reisa stór fjölnota menn-
ingarhús.
Bætir búsetuskilyrðin
Þetta hljómar mjög vel. Sérstak-
lega nú á þessum síðustu tímum
þegar aðstaðan til menningar á höf-
uðborgarsvæðinu blómstrar sem
aldrei fyrr, samanber tónlistarhús-
iö í Kópavogi og fyrirhugaða bygg-
ingu annars tónlistarhúss i Reykja-
vík, sem á að kosta 3-4 milljarða.
Það er óneitanlega mjög gott að
heyra að landsbyggðin hefur ekki
alveg gleymst. Menn skulu muna að
þar fer yfirleitt fram einhver menn-
ingarstarfssemi. Öflugt menningar-
líf á landsbyggðinni bætir búsetu-
skilyrðin og dregur úr fólksflóttan-
um til menningarborgarinnar
Reykjavikur. Það gefur augaleið.
Það er til fjöldinn allur af menn-
ingarhúsum úti um allt land. í
hverju byggðarlagi býst ég við.
Myndarleg félagsheimili, lítil sæt
samkomuhús, kirkjur, sjómanna-
stofur og nú á síðustu árum hefur
sprottið upp fjöldinn allur af menn-
ingarkaffihúsum. Landsbyggðin
iðar af menningarstarfsemi: Kórar
og kvartettar, leiklist og hljóðfæra-
sláttur, sinfóníuhljómsveit, mynd-
list o.s.frv.
En það sem er sameiginlegt öll-
um þessum öfl-
ugu áhugahópum
í listsköpun er
fjárskortur og
neyðir hann
margan lista-
manninn, sem oft
er aðal driffjöður-
in í listastarfinu
á staðnum, burt.
Alltof margir
starfandi lista-
menn úti á lands-
byggðinni fá allt
of litil og í mörgum tilfellum engin
laun fyrir vinnu sína. Og hvert fara
svo listamennirnir og menningar-
forkóflamir? Auðvitað þangað sem
möguleikarnir eru meiri til að hægt
sé að lifa á listinni. Nefnilega suð-
ur. Þegar þetta er skrifað var út-
hlutunarnefnd lista-
mannalauna að ljúka
störfum. Um 170 einstak-
lingar fengu úthlutun. Það
væri fróðlegt að taka sam-
an hve margir þessara
listamanna era búsettir
úti á landi.
Félagsheimilin
Það eru til lög mn fé-
lagsheimili og félagsheim-
ilasjóð sem tryggja sveita-
félögunum rétt á ríkis-
styrkjum til að byggja fé-
lagsheimili og viðhalda
þeim og einnig til að
styrkja menningarstarf-
semi sem fara á þar fram.
Þessi lög eru frá 1970. Rík-
issjóður veitti á sinum
tíma styrki til slíkra
hluta. En síðan 1989 hefur það alfar-
iö verið á vegum sveitarstjórnanna
og nú er búið að leggja félagsheim-
ilasjóð niður, en eftir stendur lítill
sjóður, menningarsjóður félags-
heimila, sem úthlutar eingöngu
ferðastyrkjum fyrir listafólk með
list sína um landið.
Og nú er svo komið að mörg
sveitarfélög geta ekki staðið ein og
óstudd undir rekstri félagsheimil-
anna, né við haldið eða byggt upp
gömlu samkomuhúsin og hafa því
gripið til þess ráðs að leigja einka-
aðilum aðstöðuna. Hafa því mörg
menningarhúsin breyst í pitsustaði,
vídeóleigur eða eitthvað álíka.
Þessar hugmyndir
rikisstjómarinnar
um menningar-
hallirnar komu í
framhaldi af því
að það er verið að
endurskoða lögin
um félagsheimil-
in, sem þýðir ör-
ugglega að taka
eigi út ákvæðið
um ríkisstyrkina
og nota þá í stað-
inn í hallirnar
fimm. Væri ekki
nær að viðhalda
lögunum frá 1970
og fara eftir þeim?
Ef eitt tónlistar-
hús í Reykjavík
kostar 3-4 millj-
arða, hvað kosta
þá fimm menningarhallir úti á
landi? Og verða þá einhverjir pen-
ingar eftir til þess að styðja við þá
menningu sem fara á fram í þessum
höllum? Eða eru þær einungis ætl-
aðar sem aðstaða fyrir Sinfóníu-
hljómsveit Islands eða Þjóðleikhús-
ið, í þau fáu skipti sem þau sjá sér
fært vegna peningaskorts að ferðast
með list sína um landið.
Væri ekki nær að nota hallapen-
ingana til að styðja við menningar-
starfsemina á hverjum stað, og
bæta þannig mannlífið og búsetu-
skilyrðin? Menningin býr fyrst og
fremst í manninum sjálfum.
Ingibjörg Hjartardóttir
„Ef eitt tónlistarhús í Reykjavík
kostar 3-4 milljarða, hvað kosta
þá fimm menningarhallir úti á
landi? Og verða þá einhverjir pen-
ingar eftir til þess að styðja við
þá menningu sem fara á fram í
þessum höllum?u
Kjallarinn
Ingibjörg
Hjartardóttir
rithöfundur
Með og
á móti
Er rétt að endurráöa Þor-
björn Jensson sem lands-
liðsþjálfara í handbolta?
Orn Magnússon,
framkvæmdastjóri
HSÍ.
Uppfyllir
öll skilyrði
„Þegar rætt er um ráðningu
landsliðsþjálfara hlýtur ávallt að
vera gengið út frá því að þeir
þjálfarar sem til greina koma
hafi náð ár-
angri með fé-
lagslið. Ekki
eingöngu með
sigrum, heldur
hafi þeir einnig
sýnt hæfileika
til þess að
byggja upp lið
og til þess að
vera liðinu
andlegir leið-
togar í undir-
búningi leiksins, og í öruggri
ákvarðanatöku meðan á leik
stendur.
Þorbjörn Jensson hefur sýnt
það og sannað að hann uppfyllir
öll þessi skilyrði og í þeim mót-
um sem við höfum tekið þátt
hafa einstakir leiötogahæfilekar
Þorbjarnar gert það að verkum
að islenska landsliðið hefur náö
árangri, betri en áður hefur
þekkst. Nægir þar að nefna sig-
urinn á Dönum 1996 og 5. sætið í
Kumamoto í Japan 1997.
íslenska landsliðið stendur á
ákveðnum krossgötum. Eldri
leikmenn eru að hætta og yngri
að taka við, og ég tel engan vafa
á því að Þorbjörn er sá eini rétti
til að taka þetta verkefni að sér.“
Liðið á stöð-
ugri niöurleið
„íslenska landsliðið í hefur
verið á stöðugri niðurleið sem
hófst með tapinu gegn Ungverj-
um í Kumamoto. Alla leikgleði
og hugmynda-
flug vantar í
leik þess og
þar hlýtur
þáttur þjálfar-
anna að vega
þungt. Allt
virðist lagt
upp úr sterk-
um og þungum
varnarleik til
að brjóta niður
andstæðing-
inn, en minna gert til að byggja
upp eigin leik. íþróttir eiga að
vera skemmtun, en sú íþrótt sem
landsliðið hefur leikið undanfar-
iö á lítið skylt viö skemmtun.
Leikmennirnir eru margir mjög
góðir einstaklingar, en oftar en
ekki leika þeir með fýlusvip og
aga- og samstöðuleysi hefur oft
verið áberandi. Skortur á samæf-
ingu hefur ofi: verið viðkvæði
þjálfarans þegar leikur liðsins er
gagnrýndur. Liðið æfði þó saman
í nokkrar vikur síðasta sumar og
ef rétt er að þær æfingar hafi að-
allega verið þrekæfingar og lyft-
ingar - fyrir atvinnumenn sem
voru aö koma í sumarfrí - þá hef-
ur þeim tíma verið illa varið.
Það er grátlegt að horfa uppá
þessa þróun á sama tíma og
knattspyrnumenn okkar sem lít-
ið geta á alþjóðamælikvarða eru
í sviðsljósinu og standa sig vel.
Þar er litríkur þjálfari á ferð sem
ekki velur endilega 11 tekju-
hæstu atvinnumennina í liðið,
heldur hefur byggt upp lið sem
leikur skemmtilegan fótbolta og
var ekki hræddur við að gera
nauðsynlegar breytingar þar sem
jafnvel gömlum stjömum var
fórnað. Eitthvað slíkt þarf nú að
koma til í handboltanum og því
tel ég tímabært að skipta um
þjálfara. Viggó, Alli Gísla eða út-
lendingur, einhver með ferskar
hugmyndir og þor. -VS
Þorleifur Ananías-
son, fyrrum leik-
maöur KA.