Dagblaðið Vísir - DV - 18.03.1999, Side 17
FIMMTUDAGUR 18. MARS 1999
17
Fyrirhyggja auðveldar
uppgjör erfðamála
- segir Gunnar Jóhann Birgisson hæstaréttarlögmaður
„Fólk er yfMeitt illa undir það
búið að takast á við erfðamál við
fráfall maka. Það getur síðan haft í
för með sér átök og leiðindi í fjöl-
skyldum, leiðindi sem auðvelt hefði
verið að komast hjá með örlítilli fyr-
irhyggjusemi. Reyndar hefur þetta
aðeins skánað í seinni tíð, samfara
auknum áhuga fólks á fjármálum
almennt. En reglan er að fólk er
frekar illa undirbúið," segir Gunnar
Jóhann Birgisson hæstaréttarlög-
maður.
Dauðinn er ekki mikið til um-
ræðu á heimilum landsmanna. En
dauðinn er það eina sem öruggt er í
lífínu og sjálfsagt að ræða hann,
eins og aðra hluti. Við fráfall maka
geta komið upp ótal vandamál, stór
og smá, sem þarf að leysa. Og þá er
betra að hafa þegar gert ráðstafanir,
hvort sem þær felast í gerð efða-
skrár, lista yfir skuldir og eignir
eða öðru.
„Það er mjög mikilævægt og létt-
ir tilveru eftirlifenda ef ljóst er hver
á að fá hvað og ef hægt er að ganga
frá hlutunum í bróðemi. Þannig
getur verið mikilvægt að fólk geri
gagnkvæma efðaskrá eða kaupmála
til að fækka eins og hægt er lausum
endum við fráfall maka,“ segir
Gunnar Jóhann.
Gagnkvæm
erfðaskrá
Gunnar Jóhann segir að þegar
um stjúpniðja hjóna eða sambýlis-
fólks er að ræða sé mikilvægt að
gera sameiginlega eða gagnkvæma
erfðaskrá. Hún tryggir eftMifandi
maka setu í óskiptu búi. Að öðrum
kosti þarf að leita samþykkis
stjúpniðja. Þeir geta hafnað slíkri
bón.
inn. En ef um
miklar eignir
er að ræða og
fjarskyldir
ættingjar erfa,
getur erfða-
fjárskatturinn
orðið allt að
45% og um
leið vex vænt-
anlega áhug-
inn á að sem
minnst komi
til skipta og
skatturinn
lækki."
Líka
ungt
fólk
Gunnar Jóhann Birgisson hæstaréttarlögmaður segir fólk yfirleitt vera illa undir það búið að takast
á við erfðamál við fráfall maka. Það getur síðan haft f för með sér átök og leiðindi í fjölskyldum -
leiðindi sem auðvelt hefði verið að komast hjá með örlítilli fyrirhyggjusemi. DV-mynd Teitur
„Ef slík erfðaskrá er ekki fyrir
hendi geta stjúpniðjar krafist þess að
búinu verði skipt strax. Þannig eru
dæmi um að kaupa hefur þurft
stjúpniðja út úr búi til að skapa eftir-
lifandi maka öryggi. Þetta getur verið
bagalegt og skapað leiðindi, ekki sist
ef litlum eignum er til að dreifa.
Gagnkvæm erfðaskrá tryggir hins
vegar að eftMifandi maki geti setið
áfram í óskiptu búi. Stjúpniðjar verða
þá, eins og niðjar, að bíða þar til hann
fellur frá. Ef eingöngu er um sameig-
inlega niðja að ræða þarf ekki að gera
slíka erfðaskrá eða leita samþykkis."
Gunnar Jóhann segir að gagn-
kvæm erfðaskrá sé einfaldur gjöm-
ingur og kosti ekki mikið. Verðið sé
engin afsökun fyrir að gera hana
ekki.
Erf ðafjá rskattu r
Gunanr segir erfðafjárskatt á
börn og maka tiltölulega lágan,
5-10%. „Séu eignimar ekki þeim
mun meiri, er ekki ástæða til sér-
stakra ráðstafana til að lækka skatt-
Gunnar Jó-
hann bendir á
að erfðaskrár
séu jafnmikil-
vægar ungu
fólki og hinu
eldra. Vanda-
málin sem
upp koma geti
verið jafti al-
varleg falli maki frá við fertugsald-
ur. Unga fólkið hafi hins vegar ríka
tilhneigingu til að líta á slíka gjörn-
inga sem mál gamla fólksins.
„Ef maki sem verið hefur ráðandi
í tekjuöflun og fjármálum heimilis-
ins fellur frá, getur eftMifandi maki
þurft að kljást við ótal vandamál.
Það þarf að huga að lífeyrisréttind-
um, eignum og jafnvel leita að
hlutabréfaeign. Þess vegna er gott
að „ráðandi" maki geri lista yfir
þessa hluti. Enginn veit jú sína æv-
ina fyrr en öll er.“ -hlh
Skattakrumlan getur rifið duglega til við uppjör dánarbúa:
Afleiðingar
vanskila
Oft gera lántakendur og þeir
sem ábyrgjast lán fyrir aðra sér
ekki grein fyrir stöðu sinni ef lán
lendir í vanskilum. Oft er hægt
að komast hjá óþægindum og
aukakostnaði með því að semja
við kröfuhafa áður en í óefni er
komið. Það er dýrt að vera í van-
skilum.
Ábyrgðarmenn
Þeir sem taka lán og þeir sem
ábyrgjast lántökur annarra þurfa
að gera sér grein fyrir þeim
skyldmn sem þeir taka á sig með
undirritun sinni á skuldaskjal.
Aðalskuldarinn tekur á sig þá
skyldu að greiða lánið ásamt
vöxtum og kostnaði. Ábyrgðar-
menn taka á sig þá skyldu að
greiða lánið ásamt vöxtum og
kostnaði ef aðalskuldari stendur
ekki í skilum. Ef aðalskuldari
stendur ekki í skilum getur
kröfuhafinn gengið beint að
ábyrgðarmönnum. Þegar svo
háttar er talað um sjálfskuldará-
byrgð ábyrgðarmanna.
Viðbrögð við
vanskilum
Lánveitendur þurfa að bregð-
ast hart við vanskilum svo þeir
tapi ekki kröfum sínum. Tii eru
ákveðnar réttarreglur um við-
brögð við vanskilum. Ef um er að
ræða kröfu sem er til innheimtu
hjá lánastofnun er krafan þar
áfram í innheimtu nokkurn tíma
eftir að hún lendir í vanskilum.
Eftir það, oft tvær vikur til þrjá
mánuði, er krafan oftast send til
innheimtu hjá lögfræðingi.
Lækkun erfðafjárskatts
Erfðamál eru oft á tíðum afar við-
kvæm mál, þar sem þau eru hlaðin til-
fmningum. Margrét Sveinsdóttir, for-
stöðumaður einstaklingsþjónustu
Verðbréfamarkaðar íslandsbanka, rit-
aði nýlega grein um erfðamál og skatt-
lagningu arfs. Þar segir hún mikilvægt
að huga að því hvemig koma megi því
þannig fyrir að eignir rými sem
minnst við tilfærslu milli kynslóða,
td. með því að lækka erfðafjárskatt
Bendir hún á að með því að ganga vel
frá erfðamálum innan ljölskyldna
megi komast hjá erfiðleikum og deil-
um.
Greiða verður erfðafjárskatt af öll-
um arfi, þar með talið fýrirframgreidd-
um arfi, dánargjöfum, gjafaarfi og gjöf-
um sem sá er erfir hefur afhot af til
æviloka. Maki og sambýlisfólk greiðir
ekki erfðafiárskatt af sínum hluta arfs-
ins. í meðfylgjandi töflu er yfirlit um
erfingja og efða-
flárskatt.
í lögum era eng-
ar heimildir um
lækkun erfðafjár-
skatts, en ganga
má þannig frá
málum að erfða-
skatturinn lækki
í heild.
getur einnig tekið arfinn tO sín og erfinginn þarf
reynt að deila honum „undir borðið" mest á þeim
til bama og bamabarna. Þannig má að halda.
losna við tvisköttun arfsins, sem yrði .. .
ef bömin erfðu síðar fjármunina ffá UmDrGyt-
þeim sem erfði. jng eígna
Fyrirframgreitt í erfðafjár
Greiða skal 10% skatt af fyrirffam- skýrslu, sem
greiddum arfi. En ef arfi er ráðstafað myndar stofn
fyrirfram má mögulega lækka eignar- til erfðafjár-
skattsstofiiinn og auka verðmæti skatts, era
þeirra eigna sem færast milli kyn- eignir ekki ail-
slóða. Ef greiðandi arfs er í hærra ar metnar á
eignarskattsþrepi greiðir hann 1,45% markaðsverði.
eignarskatt á ári. Losni greiðandi arfs- Það getur til-
ins við eignarskattinn vinnst erfðafjár- efni til að
skatturinn (allt að 10%) upp á rúmum huga að um-
sex árum - þremur árum ef tekið er til- breytingu
Ut til a.m.k. 5% erfðafjárskatts við frá- eigna. Þannig
faU. Kosturinn við fýrirffamgreiddan eru hlutabréf
arf er að verið er að flytja eignir þegar talin sem eign
Erfðafjárskattur
Erfingjar
Framsal
Skv. erfðalögum
getur erfingi afsalað
sér arfi og ffamselt
hann. Af þessum
arfi er greiddur aUt
að 10% erföafjár-
skattur. Viðkomandi
Afkomendur (börn,
barnabörn o.strv.),
kjörbörn, stjúpbörn,
fósturbörn oghiöjar
beirra /
yr /—
B. Foreldraf hins látna
og afkomendur þeirra
(aörir en í A-liö) /
C. Afi, amma, böffi þeirra,
aörir fjarskyldjf og
óskyldir aöilar.
*Fjárhæö þessi breytist 1. des ár hvert
Ef arfuéer lægri en 49.707 '
Fyrstu'
690.613
/ /
5%
15%
r
30%
Næstu* I
690.6131
/
6%
' /
17%
33%
Næstu * 1 Næstu* Næstu* l
690.613 i 690.613 690.613:; 1
/ / / / / / /
/ / /
7% 8% 9%
r i / r
19% 21% 23%
~ / ...
/ / fSf
36% 39% 42%
Þar yfir og
fyrirframgreiddur
arfur
l byggingarvísitölu, næst 1.12.1999.
íist enginn erföafjárskattur
á nafnvirði. Því
getur komið til
greina að losa
fé í skuldabréf-
um og af
bankabókum
og festa í hluta-
bréfum.
Sala/afsal
eigna
Einnig getur fólk far-
ið þá leið að selja
eða afsala sér eign-
mn á annan hátt í
þeim tilgangi að
njóta óskertra bóta.
Eignir og eignatekj-
ur skerða nú bætur frá almannatrygg-
ingakerfinu. Því kemur tU greina fyrir
eignalítið fólk, sem samt á einhveijar
eignir, að færa þær tfl afkomenda til
að njóta óskertra bóta. En þá þarf að
meta hve mikU skerðing bótanna er á
móti kostnaði og jafnvel hærri skatt-
greiðslum.
Gjafir
Loks ber að geta þess að fólki er
heimUt að gefa eignir sínar í lifanda lífi.
Gjafir era hins vegar tekjuskattskyldar
hjá þeim sem fær gjafimar, nema þær
verði taldar „hæfilegar tækifærisgjafir".
Hvað hæfilegt telst í þessu sambandi er
hins vegar á reiki. En fari gjöfm út fyr-
ir mörkin kæmi tæplega 40% tekjuskatt-
ur í stað aUt að 10% erfðaijárskatts. Ef
afar eða ömmur gefa bamabömum sín-
um yfir 16 ára aldri gjafir, gætu ungling-
amir í flestum tilfeUum notað persónu-
aflsáttinn tU að lækka eða fella niður
skattgreiðsluna.
Góð ráð
í lok greinar sinnar segir Margrét
að mikUvægt sé að í fjölskyldum sé
ræddur flutningur eigna miUi kyn-
slóða. Kannað sé hveijir erfi eignimar
og gerð sé erfðaskrá eða aðrar ráðstaf-
anir ef nauðsyn þykir. Nauðsynlegt sé
að tryggja afkomu og réttindi eftirlif-
andi maka. Loks sé ástæða tU að
kanna möguleika tU lækkunar á erfða-
fjárskatti. -hlh