Dagblaðið Vísir - DV - 27.03.1999, Qupperneq 14

14
LAUGARDAGUR 27. MARS 1999 t
Frjálst, óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111, 105
RV(K, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Sjálfbærir sjóðir
íslendingar safna betur til ellinnar og hugsanlegrar
örorku en allar þjóðir heims aðrar en Hollendingar og
Bretar. Ríkisvaldið þarf lítið að koma til skjalanna hér á
landi, af því að fólk hefur meira eða minna safnað fyrir
þessu sjálft með aðild sinni að lífeyrissjóðum.
Við búum ekki við gegnumstreymissjóði, þar sem
starfsfólk nútíðarinnar safnar handa starfsfólki fortíðar-
innar og starfsfólk framtíðarinnar safnar handa starfs-
fólki nútíðarinnar. Hér safnar hver kynslóð sínum líf-
eyri og sjóðirnir eru því sjálíbærir á hverjum tíma.
Undantekningar eru á þessu. Þannig safna opinberir
starfsmenn á íslandi ekki sjálfir fyrir sínum lífeyri nema
að hluta og láta skattgreiðendur framtíðarinnar sjá um
afganginn. Þessa ósiðlegu álagningu á afkomendur okk-
ar þarf að afnema og gera þessa sjóði sjálfbæra.
Enn fremur hafa sumir sjóðir ekki verið nógu vel
reknir til að eiga fyrir skuldbindingum sínum. Þeim fer
fækkandi, eftir því sem rekstur sjóða batnar og þeir sam-
einast í færri og öflugri sjóði, sem hafa aðgang að marg-
falt fjölbreyttari fjárfestingarkostum en áður.
Þótt við höfum staðið okkur betur í lífeyrismálum en
aðrar þjóðir, búum við engan veginn við fullkomið
ástand. Alvarlegast er, að félög vinnumarkaðarins hafa
lengst af ekki samið um að leggja til hliðar hærri upp-
hæðir til lífeyris en sem nemur sultartekjum.
Til að koma þessum málum í gott horf, þurfa lífeyris-
greiðslur að miðast við, að fólk fái á elliárum eða við ör-
orku tvo þriðju af rauntekjum sínum í fullu starfi, en
ekki tvo þriðju af töxtum, sem oftast hafa verið lægri en
rauntekjur og í sumum tilvikum mun lægri.
Hækkun skyldutryggingar úr 10% í 12,2% er mikil-
vægt skref til að koma lífeyrissparnaði kynslóðanna í
sjálfbært horf. Ný sparnaðarleið hefur opnazt með því að
gefa fólki kost á að leggja viðbótina í nýja séreignarsjóði
eða séreignadeildir gömlu sameignarsjóðanna.
Æskilegt er, að frekari hlutfallshækkun lífeyrissparn-
aðar frá því, sem nú er, verði fremur í formi séreignar
en sameignar, af því að hún gefur sparendum betra svig-
rúm til að nýta sparnað sinn meira á fyrri árum ellinn-
ar, þegar útgjaldaþörfin er meiri en síðar verður.
Fyrir samfélagið er gott að hafa tvöfalt kerfi af þessu
tagi. Það þýðir, að sameignarsjóðirnir sjá um, að fólk
komist ekki á vonarvöl, og séreignarsjóðirnir sjá um, að
það hafi mannsæmandi lífskjör. Ríkisvaldið þarf ekki
nema að litlu leyti að koma til skjalanna.
Auðvitað eru og verða áfram undantekningar á þessu,
þótt lífeyrissjóðirnir eflist, fái hærri prósentu af tekjum
og nái til fleiri en áður. Vegna atvinnuskorts safna sum-
ir minni lífeyri en aðrir og sumir alls engum. Þessum til-
vikum fækkar ört, en þau verða áfram til.
Mikilvægt er, að ríkið komi betur til skjalanna á þessu
sviði og hækki ellilífeyri almannatrygginga frá því sem
nú er. Ekki ber að lasta, þótt skref i þá átt séu stigin í
taugaveiklun ríkisstjórnar, sem horfir of mikið og of
snemma á skoðanakannanir um kjörfylgi flokka.
í sjálfbæru kerfi hvílir mikil ábyrgð á lífeyrissjóðun-
um. Mikið er í húfi, að þeir standi sig vel, ávaxti peninga
sjóðsfélaga eins vel og unnt er, án þess að taka of mikla
áhættu. Skelfilegt væri, ef einstakir lífeyrissjóðir yrðu
gjaldþrota vegna ógætni stjórnendanna.
Ef hægt er að hafa hemil á lélegum fjárfestingum
ávöxtunarþyrstra lífeyrissjóða, erum við með sjálfbært
lífeyriskerfi, sem verður mjög gott á næstu árum.
Jónas Kristjánsson
Erfitt endatafl
Ríki Nató áttu ekki aöra kosti, úr því sem komið
var, en að heija loftárásir á Serbíu. Það er hins veg-
ar vafasamt að stefna vestrænu stórveldanna í mál-
efnum Kosovo muni leiða til nokkurrar viðunandi
lausnar á málinu. Stefnan byggist á þeirri gömlu
frumreglu alþjóðakerfisins að sjálfstæð og fullvalda
ríki skuli ekki brotin upp eða limuð í sundur með að-
stoð eða afli utan frá. Reglan hefur verið algild frá
lokum síðari heimsstyrjaldarinnar, þótt segja megi
að júgóslavneska sambandsríkinu hafi verið hjálpað
til að brotna upp í Slóveníu, Krótaíu, Bosníu og
Serbíu.
Mistökin í Bosníu
Þótt Vesturlönd aðstoðuðu við uppbrot Júgóslavíu,
sem er sambandsríki, voru þau ekki tilbúin til að
samþykkja uppskiptingu Bosníu,
sem þau töldu pólitíska einingu,
heldur kröfðust sambandsríkis
Serba, Króata og múslima í landinu.
Það mátti þó ljóst vera að þetta ríki
myndi aldrei virka, og eðlilegra
hefði verið að skipta Bosníu upp,
gefa Króatíu hluta landsins, Serbíu
annan, og riki múslíma sjálfstæði í
hinum þriðja. Þetta var markmið
bæði Króatíu og Serbíu í stríðinu.
Litill vafi er á því að lífi tugþúsunda
manna hefði mátt bjarga, og sömu-
leiðis afstýra miklum vandræðum
sem blasa enn við í landinu, ef stór-
veldin hefðu ekki ríghaldið í regl-
una um að þessi meinta póltíska
eining skyldi ekki brotin upp. Regl-
an er út af fyrir sig eðlileg, því eng-
inn endir er á kröfum þjóðemis-
hópa um uppskiptingu rikja. í Bosn-
íu mátti hins vegar snemma vera
ljóst að ómögulegt var að búa til
starfhæft sambandsríki þjóðarbrotanna, enda er
brottför vestrænna hermanna enn ekki í augsýn.
Kerfi verndarsvæða á Balkanskaga?
Herveldi Vesturlanda sitja því enn uppi með Bosn-
íu sem herverndarsvæði. Þrátt fýrir þessa reynslu
hefur stefna Natóríkjanna í málefnum Kosovo verið
sú sama og í Bosníu, nema hvað fyrr var gripið í
taumana. Krafist er sambandsríkis tveggja þjóðemis-
hópa sem alls ekki munu geta starfað saman. í reynd
snýst þessi stefna
um að bæta við
öðru hervemdar-
svæðinu á
Balkanskaga með
því að ábyrgjast
sjálfstjórn, en alls
ekki sjálfstæði,
Kosovo. Serbnesk-
ur meirihluti í
sumum hlutum
héraðsins, eftir
þj óðemishreinsan-
ir síðustu vikna,
flækir þetta mál
enn meira. Með
þessu mundu því
vesturveldin skuld-
binda sig til þess að
halda uppi herafla
til að tryggja
vopnahlé í öðru
gerviríki sem ekki
getur virkað.
Makedónía er
einnig í reynd kom-
in undir hervernd
vesturveldanna,
vegna ógnar frá
Serbíu, en ástandið innan landsins er svo eldfimt að
aðstoðar gæti einnig þurft vegna ógnunar innan frá.
Þar er því möguleiki á þriðja herverndarsvæði Vest-
urlanda og á þriðja ríkinu sem ekki getur orðið upp-
spretta annars en vandræða í framtíðinni.
Uppskipting ríkja
Eina varanlega lausnin á vandræðunum á
Balkanskaga felst í endurskoðun á landamærum og
ríkjaskipun svæðisins. Þar er hins vegar um að ræða
helsta bannorð alþjóðakerfisins. Bosnía mun hins
vegar vafalítið liðast í sundur fyrir eigin afli með tíð
og tíma og ef stríð Nató við Serbíu verður langt og
hart getur það leitt til þess að Vesturveldin gefist upp
á hugmyndinni um gerviríkið Serbíu-Kososvo. Evr-
ópumenn vita líka að Bandaríkjamenn munu ekki
hafa mikið úthald á Balkanskaga, af
skiljanlegum ástæðum, og því gæti
það lent á Evrópuríkjunum einum
að halda saman dauðvona rikjum
með hervaldi.
Hættuleg skynsemi?
Þó unnt reyndist að semja um upp-
skipting Bosniu og um sjálfstætt
ríki í stærstum hluta Kosovo, væri
slík lausn auðvitað síður en svo
hættulaus. Handan landamæra
Kosovo er Makedónía þar sem þriðj-
ungur íbúanna albanskur að upp-
runa. Aðrir þjóðemisminnihlutar
era líka i næsta nágrenni, svo sem
Ungverjar í Serbíu og í Rúmeníu.
Litlu austar berjast síðan Kúrdar
við Tyrki, íraka og írani fyrir sjálf-
stæðum ríkjum eða sjálfstjórnum
innan þessara ríkja. Og enn austar
flækist málið enn meira. Hugmynd-
ir um sjáffstjórn eða sjálfstæði má finna hjá mörgum
tugum þjóða og þjóðarbrota sem nú tilheyra ríkjum á
borð við Indland, Indónesíu, Myanmar, Nepal,
Bangladesh, Kína og Filippseyjar. I Afríku fylgja fá
landamæri mörkum á milli þjóða eða þjóðarbrota og
nánast engin ríki geta með nokkra móti talist þjóö-
ríki. Þjóðir heimsins skipta þúsundum en ekki bara
hundruðum. Þvi eru góðar ástæður fyrir framregl-
unni sem Nató vill ekki hrófla við á Balkanskaga.
Það sér hins vegar ekki í endatafl á skaganum án
endurskoðunar á þeirri afstöðu.
„Það eru því góðar ástæður fyrir frumreglunni sem Nató vill ekki hrófla við á
Balkanskaga. Það sér hins vegar ekki í endatafl á skaganum án endurskoðunar á þeirri
afstöðu."
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
skoðanir annarra
Aö búast við hinu versta
„Að lokinni Tomahawk-diplómatíunni er komið
| að stríðinu og hryOingi þess, það er að segja
i annarri lotu. Enginn viO í raun heyja það stríð,
nema ef til vill Milosevic. ÖOum þeim sem aðhyll-
ast samningaleiðina er í mun að serbneski harð-
stjórinn fallist á að semja um Kosovo áöur en eig-
inlegt stríð hefst. Því miður hugsa einræðisherrar
ekki eins og lýðræðislega kjömir leiðtogar. Úr þeim
herbúðum má alltaf búast við hinu versta, ef ekki
ábyrgjast það.“
Úr forystugrein Libération 26. mars.
Um tvennt að velja
TOgangurinn með loftárásum NATO á hernaðar-
leg skotmörk í Júgóslavíu er augljós. Slobodan
Milosevic og serbneska stjómin verða að gera sér
grein fyrir að umheimurinn sættir sig ekki við þá
stefnu í kerfisbundnu ofbeldi sem í yfir 10 ár hefur
valdið óróa í Evrópu, leitt tO dauða og eyðilegging-
! ar og svipt hundrað þúsunda heimUum sínum.
Slobodan MOosevic hefur um tvennt að velja: Að
snúa aftur að samningaborðinu nú eða að sætta sig
við að her júgóslavneska sambandsrikisins verði
eytt - og snúa að því loknu að samningaborðinu.
Heimurinn viU frið, ekki stríð. Heimurinn vUl
samninga, ekki flugskeyti og sprengjur."
Úr forystugrein Dagens Nyheter 26. mars.
Hvað svo?
„Þegar árásirnar á serbnesk skotmörk era hafn-
ar er einni spurningu enn ósvarað: Hvert verður
næsta skrefið? Ef ekki tekst með sprengjuárásun-
um að þvinga MUosevic forseta að samningaborð-
inu, geta árásir NATO leitt tU mikOs mannsfaUs
meðal óbreyttra borgara. Það getur orðið mjög
erfitt að skera úr um hvenær hætta eigi sprengju-
árásunum, ekki síst vegna þess að verði þeim hætt
án þess að nokkur teikn séu á lofti um lausn á deU-
unni, mun þaö verða tíl þess að NATO glati meiri
virðingu en það hefur ráð á.“
Úr forystugrein Aftenposten 26. mars.