Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.1999, Blaðsíða 11

ÞRIÐJUDAGUR 13. APRÍL 1999
irijenning
Bíódagar í Höfn
Reykjavík er betri leikhúsborg en
Kaupmannahöfn, en Kaupmanna-
höfn er meiri bíóborg. Þó eru marg-
ar kvikmyndir sameiginlegar kvik-
myndahúsum Reykjavíkur og Kaup-
mannahafnar núna eins og venju-
lega. Nýjar amerískar kvikmyndir:
Shakespeare ástfanginn, Amerísk
saga X, Stóri Joe Young, Ronin . . .
Einhverjar bandarískar myndir eru
komnar til Reykjavíkur sem eru
ókomnar til Hafnar, til dæmis
Skuldadagar Mels Gibsons. Ein
óamerísk mynd er sameiginleg báð-
um borgum þegar þetta er ritað:
ítölsk verðlaunamynd hins óviðjafn-
anlega Roberto Benigni, La vita e
bella, Lífíð er dásamlegt. Þar með er
úrvalið í Reykjavík upptalið en
Kaupmannahöfn er rétt að byrja.
Meðal óamerískra mynda í bíóhús-
um Hafnar er My Name is Joe eftir
Ken Loach með Peter Mullan í aðal-
hlutverki, sem fékk verðlaun fyrir
vikið í Cannes í fyrra; nokkrar
franskar; Vetrarsvefn eftir Thomas
Tykwer, einn ungra leikstjóra sem
þykja boða langþráða dögun í þýskri
kvikmyndagerð, og rúmensk-franska
bíómyndin Hinn ókunni (Gadjo Dilo)
sem Tony Gatlif leikstýrir og segir
frá ungum Frakka sem villist inn í sígauna-
þorp í Rúmeniu og verður vitlaus í
stúlkunni Sabinu. Hún er leikin af rúm-
ensku söngkonunni Ronu Hartner og er svo
sexý, segir einn danskur gagnrýnandi, að
Hollywoodpíurnar verða eins og gamalt
tyggigúmmí samanbornar við hana! Einnig
dregur að nýjasta kvikmynd Jims Jarmusch,
Year of the Horse, tónleikamynd um Neil
Young og Crazy Horse, sem tekin var 1996.
Dogma kveikir í
Efst á vinsældalista kvikmyndahúsanna í
Danmörku þessar vikumar er dogmamynd
númer þrjú, Mifunes sidste sang eftir Sören
Kragh-Jacobsen. Þetta er gamansöm mynd
um háalvarlegt efni, jafn gamalt mannkyn-
inu: Á ég að gæta bróður míns? Ungi uppinn
Kresten er að giftast dóttur forstjórans í byrj-
un myndar og tengdapabbi lýsir honum í
ræðu sinni sem dásamlega frjálsum manni
og algerum „opkomlingi“, án fjölskyldu, án
fortíðar. Það reynist blekking. Hveitibrauðs-
dagamir eru nýbyrjaðir þegar fortíðin eltir
Kresten uppi: pabbi hans er dáinn heima á
hrörlega bóndabýlinu á Lálandi og bróðirinn
Rud, sem er þroskaheftur, er einn eftir og
eftirlitslaus. Kresten ætlar rétt að skreppa og
kippa þessu í liðinn, en það verður ferðin
endalausa. Mifune sem titillinn vísar til er
sjöundi samúrajinn i kvikmynd Kurosawa
um Samúrajana sjö. Hann var falskur sam-
úraji, rétt eins og Kresten er „falskur uppi“,
báðir eru í raun og veru sveitalubbar. Mynd-
in er rífandi skemmtilega skrifuð og leikin,
hefúr sama kost og fyrri dogmamyndir - að
þegar tæknin er í lágmarki, eins og kveðið er
á um í skírlífisheiti þeirra dogmareglu-
bræðra, þá stækkar hlutur leikarans. Aðals-
merki dönsku dogmamyndanna þriggja,
Veislunnar eftir Thomas
Vinterberg, Idíótanna
eftir Lars von Trier og
Mifune, er leikurinn,
innlifaður og ferskur.
Kresten sjálfan leikur
Anders W. Berthelsen,
sem aðdáendur sjón-
varpsþáttanna Taxa
kannast við í hlutverki
hins óútreiknanlega
René, vangefna bróður-
inn leikur Jesper Asholt
óhugnanlega sannfær-
andi og ráðskonuna
Livu, sem einnig er á
hröðum flótta frá fortíð-
inni, leikur Iben Hjejle,
forkunnarfalleg stúlka
sem einnig heillar
danska leikhúsgesti um
þessar mundir sem per-
sónugervingur tálsins í
leikritinu Donna Ju-
anna í Östre gasværk
leikhúsinu.
Rebecca Liljeberg og Alexandra Dahlström leika Agnesi og Elínu sem sitja fastar í Fucking Aamaal. ís-
lenskir unglingar eiga eftir að fíla þessa kvikmynd - ef þeir fá tækifæri til.
Kvikmyndir
Silja Aðalsteinsdóttir
til dæmis verður þess ekki vart að haldið sé
á kvikmyndatökuvélinni í höndunum eins
og reglurnar fyrirskipa. Þó fmnst áhorfanda
hér, eins og í Veislu Tómasar Vinterbergs,
hann stundum beinlinis vera á staðnum,
ekki aðeins sem áhorfandi heldur þátttak-
andi í atburðum. Enn eitt sem dogmað hefur
gefið dönskum kvikmyndaáhugamönnum er
eins konar ný og frjó viðmiðun í umræðu
Uppgjör bræðranna tveggja í Mifunes sidste sang.
Anders W. Berthelssen og Iben Hjejle á flótta frá fortíðinni í Mifu-
nes sidste sang.
Með og móti dogma
Dogmað er besta auglýsingabrella evr-
ópskra kvikmynda í þrjátiu ár, segir Sören
Kragh, en haiin hengir sig ekki í dogmaregl-
um þó að þær eigi sinn þátt í hvað kvik-
myndin hans er raunsæisleg og nærgöngul;
um bíómyndir. Menn skrifa fram og aftur
með og gegn dogma, og snúa upp óvæntustu
hliðum. Til dæmis benti gagnrýnandi nýlega
á að í dogmareglum segi að dogmamyndir
eigi ekki að leggja áherslu á einstaklingsein-
kenni heldur sameiginleg einkenni; þær eigi
að bera sama svip, vera „uniform“, en þetta
hafi fullkomlega mistekist. Þessar kvik-
myndir séu í hæsta máta sérstæðar
og beri skýran svip leikstjóra sinna.
Einhæfar, fjöldaframleiddar
Hollywoodmyndir fari miklu nær því
að vera samkvæmt dogmareglum. Nú
er verið að gera fyrstu dogmamyndina
í Bandaríkjunum og verður spennandi
að sjá hvað kemur út úr því.
Hættulegur dávaldur og
óánægðir unglingar
Á topp tíu listanum i Höfn er líka dansk-
sænska bíómyndin
Magnetisörens femte
vinter, gerð af danska
leikstjóranum Morten
Henriksen eftir skáld-
sögu P.O. Enquist með
sænskum, dönskum og
norskum leikunun.
Þetta er ekki dogma-
mynd því hún gerist í
byrjun 19. aldar (það
er bannað í dogma að
mynda annað en sam-
tímann) og fjallar um
dávald sem gerir
kraftaverk á ungri
blindri stúlku í smábæ
í Svíþjóð og er tekinn i
guðatölu af íbúum
bæjarins. En hylli
lýðsins reynist sem
jafnan ótraust. Mynd-
in er fantalega vel gerð
og spennandi og
danski leikarinn Ole
Lemmeke hreint háskalega heillandi í aðal-
hlutverkinu. Þriðja norræna myndin á list-
anum er sænska unglingamyndin
Fucking Ámál eftir Lukas Moodysson,
þrítugan sænskan leikstjóra, sem hef-
ur notið einstakra vinsælda í heima-
landinu (nærri milljón áhorfendur í
Svíþjóð) og sópar nú að sér dönskum
unglingum (á öllum aldri!) í haugum.
Hún fjallar um unglingahóp í tíðinda-
lausum smábæ („fucking kúka Aama-
al“, eins og börnin orða það tæpitungu-
laust), þar sem unglingunum finnst
álíka spennandi að búa og í kirkjugarð-
inum, og hávaðann sem verður þegar
ný stelpa ílyst til bæjarins og þær
fregnir berast út meðal jafnaldranna
að hún sé lesbía. „Það er flnt, svoleiðis
ætla ég að vera líka,“ segir Elín, sú
sætasta á svæðinu, en hinum krökkunum
finnst það ekkert sniðugt. Sænsku krakkarn-
ir, 15-17 ára, leika eins og atvinnumenn;
enda má kannski segja að unglingar viti allt
sem vita þarf um kvikmyndaleik eftir allt
sem þeir hafa innbyrt af bíómyndum frá
frumbernsku. Lukas segist í viðtali aldrei
hafa ímyndað sér að myndin næði út fyrir
Norðurlönd, en varð að kyngja því að fá
verðlaun á kvikmyndahátíðinni í Berlín á
dögunum, þar sem Mifunes sidste sang fékk
raunar silfurbjörninn sjálfan, og það þýðir
fyrir sitt leyti að þeim verður dreift vítt um
Evrópu. Vonandi er ísland þá í Evrópu.
Sveinn talar um Fedru
í haust mun Þjóðleikhúsið setja upp eitt af
úrvalsverkum leikbókmenntanna, Fedru eft-
ir Racine hinn franska, sem uppi var á 17.
öld, en í því verki þykja tilfmningar
margslungnari og ástríður meiri
en víðast hvar annars staðar í
frönskum leikritum. Það er
Sveinn Einarsson sem leik-
stýrir, en hann var á sín-
um tíma nemandi franska
leikhúsfræðingsins
Jacques Scherer við Sor-
bonne-háskóla. 1 tilefni
þessarar uppsetningar
mun Sveinn halda fyrir-
lestur um Fedru á vegum
Alliance Francaise, Austur-
stræti 3 inngangur frá Ingólfs-
torgi) annað kvöld, miðvikudag,
kl. 20.30. Áhugamenn um Racine og
franska leikritun ættu ekki að láta þennan
fyrirlestur Sveins framhjá sér fara.
Af eitt hundrað úrvals-
höfundum
t síðustu viku var á þessari síðu skýrt frá
yfirgripsmikilli könnun sem gerð var i Bret-
landi á þvl hvaða andans verk bæru af þeg-
ar til síðustu tvö þúsund ára væri litið. Og
þar áður var sagt frá könnun sem verið er að
gera hér á landi um bestu skáldverk eftir ís-
lendinga sem gefin hafa verið út á þessari
öld. Kannanir af þessu tagi eru sem sagt í
tísku um þessar mundir. Berast nú tíðindi af
könnun sem Spánverjar hafa gert um eitt
hundrað bestu bókmenntaverk sem rituð
hafa veriö síðastliðin tvö þús-
und ár. Fjórir höfundar báru
klárlega af; Gabriel Garcia
Marquez fyrir Hundraó ára
einsemd, William Shakespe-
are fyrir Hamlet, Dante fyrir
Gleöileikinn guödómlega og
Miguel de Cervantes fyrir
Don Kíkóta. Um fjórðungur
þeirra höfunda sem komust
á blað í könnuninni voru
annað hvort spænskir eða
portúgalskir, og aðeins einn þeirra
var ekki af evrópsku eða ensku málsvæði,
Egyptinn Naguib Mahfouz. Einungis sjö kon-
ur komust á þennan lista yfir úrvalshöf-
undana eitt hundrað.
Listasöfnin á Netinu
Listasafn íslands er nú búið að opna
heimasíðu; slóðin er www.listasafn.is, og
geta menn nú grennslast fyrir um starfsemi
þess án teljandi fyrirhafnar. í því sambandi
er ekki úr vegi að benda áhugasömum á
slóðir nokkurra helstu listasafna í Banda-
ríkjunum og Evrópu. Heimasíða Louvre í
París er mistral.culture.fr/louvre; þar
hafa menn aðgang að um 900 myndum af
verkum, auk þess sem hægt er með 70 mynd-
skeiðum að fara 360° hring í 50 sölum safns-
ins. Sem er gott og blessað, nema fyrir þá
sem vilja gaumgæfa einstök verk. National
Gallery of Art í Washington er með slóðina
www.nga.gov, en heimasíða þess er ein sú
besta, þ.e. aðgengilegasta, sinnar tegundar.
Ágæta leiðsögn er að frnna á síðunni, auk
þess sem heilmiklar upplýsingar er að finna
um 100.000 listmuni í eigu safnsins. Heima-
síða National Gallery í Lundúnum er með
slóðina www.nationalgallery.org.uk; en
hún er ekki sérlega
gagnleg, þrátt fyrir fal-
legt útlit, því hvorki er
fjallaö gaumgæfilega
um sathið í heild sinni
né einstök verk.
Heimasíða Tate Gall-
ery i Lundúnum,
www.tate.org.uk, er
hins vegar til mikillar
fyrirmyndar, því þar
má fletta upp á þeim
35.000 listaverkum sem
safnið á, auk þess sem
8000 þeirra eru á
mynd. Þar er einnig
hægt að fá upplýsingar
um hvaða verk hanga uppi í sölum safhsins
á hverjum tima. Og þeir sem vilja tékka á
því helsta sem er aö gerast í nýlistinni
bresku geta kallað upp heimasíðu The White
Cube Gallery i Lundúnum, slóðin er
www.whitecube.com.
Umsjón
Aöalsteinn Ingólfsson