Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.1999, Blaðsíða 14

14
enning
MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1999 UV
Tónlist hins andlega seims

Krysztof Penderecki.
Hvað gerir
trúarlega tónlist
trúarlega? Tæp-
lega bænhiti
tónskáldsins
einn og sér. Litl-
ar upplýsingar
eru til um trúar-
vissu margra
þeirra sem
lofsungu Guð,
Krist og Maríu í
kantötum og
messum hér fyrr
á öldum. Það
litla sem við vit-
um um suma
þeirra bendir
meira að segja
til þess að þeir
hafi verið mátu-
lega veraldlega
innstilltir, elsk-
að vín, óð og
fagran svanna.
Menn öðlast
ekki hæfileika
til að semja trú-
arlega tónlist
við það eitt að
láta skírast til
kaþólsku. Né
heldur fær tón-
verk á sig helgi-
blæ við það eitt
að kallast
„messa" eða
„kantata", eins
og Bítillinn Paul
McCartney fékk að heyra þeg-
ar hljómsveitar- og kórverk
hans voru frumflutt.
Almennt má segja að öll tón-
list sem leggur út af guðsorði
eða kirkjusiðum sé trúarleg,
alveg burtséð frá því hve hrif-
mikil eða „sannfærandi" hún
er. En þau eru mörg gráu
svæðin í þessum geira. Tón-
verk Gavins Bryars, Titanic,
sem í margbrotnmn tónvef
„lýsir“ því hvernig skipið
mikla hverfur í hafdjúpin,
hvað þá seiðandi síbyljan
Jesus Blood eftir sama höfund
hafa til að bera eitthvað af
þeirri eftirlöngun í andlega
fullvissu sem hlýtur að vera
eitt aðalsmerki trúarlegrar
tónlistar, er þó hvorugt verkið
trúarlegt í „venjulegum“ skiln-
ingi.
En nú, þegar guðsorð og kirkjusiðir fara
hallloka fyrir rammri efnis-og vísindahyggju,
hvers vegna semja tónskáld í síauknum mæli
tónlist sem gegnsýrð er ígrundunum um ei-
lífðarmálin eða að minnsta kosti einhvers
konar ílöngun í trúarleg haldreipi? Því varla
líöur svo útgáfumánuður að ekki hirtist í fag-
blöðum fréttir annaðhvort af nýrri kantötu
nútímatónskálds. Denisov, Guibaidulina,
Macmillan, Kancheli, Rautavaara, Part, Pend-
erecki, Preisner, Taverner - öll eru þessi tón-
skáld með hugann við eilífðarmálin.
Bænheit
austantjaldstónskáld
Nú má kannski segja að ekki sé óeðlilegt
þótt fyrrverandi austantjaldstónskáldin séu
enn nokkuð svo bænheit þar sem guðstrúin
og hinn andlegi seimur yfirleitt var þeim
bæði hugfró og uppörvun undir kommúnískri
harðstjórn. Þeir
Masaaki Suzuki.
ur einvörð-
ungu út afkaþ-
ólskri trúar-
játningu, sem
er út af fyrir
sig frumleg
hugmynd.
Þetta er átaka-
mikið verk fyr-
ir kór, hljóm-
sveit og fimm
einsöngvara
þar sem reynir
á trúarsann-
færinguna
með ýmsum
-hætti en að
lokum kemst á
fremur ótrygg-
ur friður í tón-
listinni. Trúin
blífur, segir
þetta tónverk, en
maðurinn verð-
ur að hafa heil-
mikið fyrir
henni. Ósagt
skal látið hvort
menn beinlínis
taka trú við
hlustun á þessu
verki en alltént
er það feikna-
lega innQálgt.
En af hverju
skyldu málsmet-
andi tónskáld á
Vesturlöndum,
sem lifa við
allsnægtir og
trúfrelsi, leggjast
í iðkun trúar-
legrar tónlistar?
Gagnrýnandi á
eiga sem sagt inni
fyrir trúarsannfær-
ingu sinni. Alt um
það er fágætur
sannfæringarkraft-
ur einkenni á bestu
kórverkum eistneska tónskáldsins Ar-
vos Parts og pólska snillingsins Krzy-
stofs Penderecki. En býsna eru þeir
ólíkir í trú sinni.
Kanon Pokajanen{ECM) heitir ný-
legt kórverk eftir Párt sem er svo
knappt í formi að það minnir á bæna-
gjörð einsetumanns sem leitar staðfest-
ingar á lífsfóm sinni, efast, örvæntir
en upplifir að lokum kraftbirtingu guð-
dómsins í formi samhljóms sem er eins
og maður ímyndar sér raddaðan engla-
söng.
Penderecki samdi nýlega heilmikið
„Credo“ (hanssler) þar sem hann legg-
Tónlist/Geislaplötur
Aðalsteinn Ingdlfsson
John Taverner.
New York Times
(28.2.1999), Matthew
Gurevitsch að nafni,
nefndi viðleitni þeirra
„heiðarlega uppgerð". Ég
vil hins vegar trúa því að
James Macmillan.
hún sé hluti af eðlilegum viðbrögðum manna
við þeirri efnis-og visindahyggju sem ég
nefndi hér að framan. Þegar menn standa
andspænis þeirri staðreynd að i „kosmísku"
tilliti eru jörðin og lífríki hennar eins og eitt
sandkorn á sólarströnd þá er von að menn
seilist til þess „veruleika" sem áréttar vægi
og helgi sérhverrar mannssálar.
Einlægni eða uppgerð?
Að vísu hef ég John Taverner stundum
grunaðan um „uppgerð“. A.m.k. lætur hann
allt of oft ljósmynda sig andaktugan á svipinn
og með krossmark milli handanna. Auk þess
á hann það til að senda frá sér tónlist sem
stundum svipar til nýaldarlegs miðjumoðs.
Eternity’s Sunrise (harmonia mundi), ný
geislaplata Taverners, sýnir hann upp á sitt
besta og versta. Á plötunni eru flmm kórverk,
sungin og leikin (á gömul hljóðfæri, sérkenni-
legt það...) af hreinni snilld - Andrew Manze
spilar þar á fiðlu - en innblásturinn er mis-
mikill. í titilverkinu gengur gamall kirkju-
söngur í endumýjun lífdaganna en í síðasta
verkinu, sem er eins konar útfararsálmur,
heyrist ekki orðaskil, auk þess er seimurinn
dreginn endalaust í söngnum.
Enginn hefur hins vegar vænt skoska tón-
skáldið James Macmillan um uppgerð þvi
verk hans bera þess merki að vera sprottin
upp úr einlægri kaþólskri trú. Þar sem af-
gangurinn af Skotlandi er kirfilega mómæl-
endatrúar verður trúin Macmillan eins konar
andóf; neyðir hann til skoðunar á eigin sálar-
tetri. BlS-útgáfan hefur tekið að sér að gefa út
þrjú trúarleg verk Macmillans sem_
hann lítur á sem
eina heild, Tri-
duum, verk fyr-
ir enskt horn og
hljómsveit (1996),
sellókonsert
(1996) og sinfóníu
(1997) sem öll söm-
ul eru feikilega vel
samin og hrifmikil.
Hins vegar á ég
erfitt með að átta mig á því hvers konar tón-
skáld Macmillan er þar sem hann er duglegur
að taka til handargagns úr tónlistarsögunni
allt það sem kemur honum að gagni. Þannig
heyrir maður vitnað í Schnittke, Messiaen,
Carl Nielsen og skoska sekkjapíputónlist, allt
i sama verkinu.
En þeir sem velkjast í vafa um trúarsann-
færingu ungra tónskálda eiga auðvitað í mörg
hús að venda því ekkert lát er á nýjum útgáf-
um sígildra verka af trúarlegum toga. Fyrst
skal nefna heildar-
útgáfuna af Bach
sem hánssler-útgáf-
an gefur nú út und-
ir stjórn Helmuths
Rillings þar sem
menn geta gengið
að „standard" út-
leggingum á tónlist
hans, ef marka má
geislaplötur af
fyrstu 3 kantötun-
um. En þeir sem
vilja fá dálítið ann-
an vinkil á tónlist
Bachs ættu að
kynna sér upptökur
Bach Collegium
Japan undir stjórn
Masaaki Suzuki á
kórverkum meistar-
ans. Jóhann-
esarpassían (BIS)
verður sérstaklega
aðlaðandi í meðfor-
um þessa japanska gengis, ekki síst vegna
þess að stuðst er við einfóldustu útgáfu verks-
ins og er sjálfur söngurinn í samræmi við
hana, í senn látlaus og kröftugur. Að auki
státar þessi geisladiskur af ungum kontraten-
ór, Yoshikazu Mera, sem vakið hefur verð-
skuldaða athygli víða um lönd.
Arvo Párt - Kanon pokajanen, Eistlenski Fíl-
harmóníukórinn, ECM, umboö: Japis
Krysztof Penderecki - Credo, Oregon Bach
hljómsv., stjórn Helmuth Rilling, hánssler, um-
boö: 12 tónar
John Taverner - Eternity's Sunrise, Academy
of Ancient Music, harmonia mundi, umboð:
Japis
James Macmillan -Sinfónían „Vigil". The
World's Ransoming, Sellókonsert, Skoska BBC
Sinfónían, stj. Osmo Vánská, umboð: Japis
J.S. Bach - Kantötur 1, 2 & 3, Bach Collegium
Stuttgart, stj. Rilling, hánssler,
umboð: 12 tónar
J.S. Bach - Jóhannesarpassían, Bach Col-
legium Japan, Suzuki, BIS, umboð: Japis
m
Bókatíðindi dagsins
Helstu bókatíð-
indi dagsins eru
þau að sögustund-
ir fyrir böm
standa yfír til kl.
13.45 í Bæjar-og
héraðsbókasafh-
inu á Akranesi en
hefíast kl. 15 í
Borgarbókasalh-
inu, Gerðubergi.
Kl. 16 afhendir
borgarstjóri
Bamabókaverð-
laim fræðsluráðs í Höfða, en þau em veitt bæði
fyrir frumsamda bók og þýðingu, og kl. 20.30 í
kvöld fer Afmælishátíð Tímarits Máls og menn-
ingar fram í Súfístanum, Bókabúð Máls og menn-
ingar að Laugavegi 18, en nú era sextíu ár liðin
frá því tímaritið hóf göngu sína. Þar verðm lesið
úr nýjum og væntanlegum heftum tímaritsins
auk þess sem kynnt verður ritgerðasamkeppni
sem tímaritið efnir tU nú á afmælisárinu. Fram
koma höfundamir Þorsteinn frá Hamri, Stein-
unn Sigurðardóttir, Andri Snær Magnason, El-
ísabet Jökulsdóttir og Ingibjörg Haraldsdóttir.
Aðgangur er ókeypis og öUum heimUl.
Loks skal minnt á Matinn hennar mömmu,
sýningu á matreiðslubókum og mataruppskrifum
sem stendur yfir í Bústaðasafni aUa vikuna.
Syngjandi bankastarfsmenn
Mundi það ekki létta aUt andrúmsloft í bönk-
unrnn ef starfsfólkið tæki lagið öðru hvoru,
svona á mUli kredít- og debítfærslna? Og tónaði
„næsti“ ýmist í dúr og moU í stað þess að hóa
hvatskeytlega í kúnnana? Eins og heyrðin er nú
ágæt í gömlu
bankabyggingun-
um. Að minnsta
kosti yrðu starfs-
menn Landsbank-
ans væntanlega
ekki í neinum
vandræðum
með að söng-
væða banka-
starfsemi í sínum
ranni því um 10 ára skeið hafa þeir
verið með sinn eigin kór. Sumardaginn fyrsta kl.
17 ætlar Landsbankakórinn að halda árlega vor-
tónleika sína í Seltjamameskirkju og í kjölfarið
í ísafíarðarkirkju laugardaginn 24. aprU kl. 17.
Á efnisskrá eru metnaðarfuU verk, Sígauna-
ljóð Jóhannesar Brahms, lög eftir Hjálmar H.
Ragnai-sson, Steingi'im M. Sigfússon, Þorkel Sig-
urbjömsson, Jónas Tómasson og fleiri. Hljóð-
færaleik annast þeir Bjarni Jónatansson. Birgir
Bragason og Pétur Valgarð Pétursson.
íslenskur myndlistarmaður
fær hrós í New York
íslenskir myndlistarmenn kvarta iðulega yfir
áhugaleysi fíölmiðla á því sem þeir eru að fást
við og telja sér misboðið ef þeir fá ekki skjóta og
ítarlega umfíöUun. Hvað mættu þeir segja ef þeir
væru að reyna að „meika það“ í hörðum lista-
heimi New York-borgar þar sem hátt á sjötta
hundrað söfíi og
gaUerí bítast um
athygli fíölmiðla
og listrýnenda?
Þar þykir sérstak-
ur heiður fyrir
óþekkta eða lítt
þekkta listamenn
að fá umsagnir
upp á 4-5 línur í
málsmetandi blöð-
um og tímaritum
og venjrdegast
birtist þessi um-
fíöUun ekki fjrr en vikum eða mánuðum eftir að
sýningum lýkm.
Það þykir því ekki lítU upphefð þar í borg þeg-
ar alls óþekktur myndlistarmaður hlýtur náð fyr-
ir augum gagnrýnanda við New York Times, eins
og henti Guðrúnu Kristjánsdóttur um daginn. í
haust hélt Guðrún einkasýnmgu í Luise Ross
Gallery við Broadway þar sem hún sýndi tU-
brigði um íslenskt landslag. Snemma í janúar
fíaUaði Ken Johnson um sýninguna í New York
■Times og hrósaði verkum hennar,sem sýna, að
því hann segir „fóUeit og voðfeUd form, þríhymd
eða líffæn, sem svífa um í dUóttri hálfbirtu".
Luise Ross hefur sýnt umtalsverðan áhuga á
íslenskum listamönnum; tU dæmis hefur henni
orðið vel ágengt i kynningu á verkum íslenskra
einfara í gaUeríi sinu, en það er tU húsa að 568
Broadway, New York.
Umsjón
Aðalsteinn Ingólfssnn