Dagblaðið Vísir - DV - 01.05.1999, Blaðsíða 11

DV LAUGARDAGUR 1. MAÍ 1999
11
Frá
Með réttu má segja að ríkið
fylgi okkur íslendingum frá
vöggu til grafar. Flestir fæðast á
sjúkrahúsum eða fæðingarheim-
ilum sem rekin eru af ríkinu og
hljóta menntun sem greidd er úr
sameiginlegum sjóði. Stór hluti
þjóðarinnar býr í húsnæði í eigu
hins opinbera eða hefur eignast
húsnæði í skjóli niðurgreiddra
vaxta eða jafnvel beinna styrkja.
Næstum allir íslendingar njóta
aðstoðar hins opinbera; þegar
veikindi steðja að, atvinnuleysi,
slys, fátækt eða þegar farið er á
eftirlaun. Öll greiðum við skatta
- ef ekki af tekjum þá óbeint þeg-
ar við kaupum í matinn eða setj-
um bensín á bílinn. Sifellt fleiri
eru í vinnu hjá hinu opinbera og
enn fleiri eiga mikið undir ríkinu
komið. Verkalýðsfélög, sem yfir-
leitt semja um kaup og kjör,
starfa í skjóli og undir vernd rík-
isvaldsins, sem skilgreinir hlut-
verk þeirra og skyldur. Verð-
myndun vöru og þjónustu er ann-
aðhvort ákveðin beint af ríkinu
eða þá það hefur áhrif á hana
með ýmsum hætti - með tollum,
innflutningshöftum o.s.frv. Við
keyrum öllum um götur og vegi
sem lagðir hafa verið fyrir al-
mannafé, losum skólp í gegnum
sameiginleg holræsi, fáum vatn
og rafmagn frá opinberum aðil-
um.
Smiðja hagfræðinnar
Allt daglegt líf okkar markast
þannig af því hvernig málum op-
inberra aðila er háttað. Það er
því ekki úr vegi fyrir almenning,
nú þegar skammt er til kosninga,
að hugleiða hlutverk og skyldur
ríkisins og hvernig stjórnmála-
mönnum hefur tekist til við
rekstur þess á undanförnum
árum. Kjósendur hljóta um leið
að vega og meta kosti þess að
eiga jafnmikið undir jafnfáum -
63 þingmönnum.
Umsvif ríkisvaldsins jukust
jafnt og þétt frá lokum síðari
heimsstyrjaldar og allt fram undir
níunda áratuginn, í skjóli hag-
fræðikenninga sem stjórnmála-
menn tóku upp á arma sína. í
kreppunni miklu á fjórða áratug
aldarinnar töldu margir hagfræð-
ingar, með John Meynard Keynes
fremstan i flokki, að frjáls mark-
aður gæti ekki tryggt grunnþarfir
einstaklinganna. Hagkerfið væri
óstöðugt og því nauðsynlegt að
ríkisvaldið léti til sín taka á flest-
um eða öllum sviðum efnahags-
lífsins. Hugmyndum klassískra
hagfræðinga nítjándu aldarinnar
um afskiptaleysi, laisser-faire,
stjórnvalda af efnahagsmálum var
hafnað. Með rökstuðning Keynes
og lærisveina hans að vopni juku
stjórnmálamennirnir afskipti rík-
isins af efnahagsmálum jafnt og
þétt.
Þessi hugmyndafræði opin-
berra afskipta, sem er grundvöll-
uð á göllum frjáls hagkerfis, leiddi
flest Vesturlönd inn á hættulegar
brautir - þau fóru úr öskunni í
eldinn. Síðustu tveir áratugir ald-
arinnar hafa síðan farið í að
vinda ofan af þeirri vitleysu sem
trúarbrögð keynesverja leiddu
vestrænar þjóðir i - frjálslyndir
stjórnmálamenn og hugmynda-
fræðingar hafa reynt að finna
leiðir út úr ógöngum, enda al-
menningur orðinn þreyttur á því
að fá ekki að njóta nema lítils
hluta launa sinna.
Breytt hugarfar
Hér á islandi hefur orðið grund-
vallarbreyting á viðhorfl flestra
til þess hlutverks sem ríkinu er
vöggu til grafar
Laugardagspistill
Óli Björn Kárason
ritstjórí
ætlað að gegna. Talsmönnum rík-
isrekstrar á almennum fram-
leiðslu- og þjónustufyrirtækjum
hefur fækkað enda fjölgar „kapít-
alistunum" sem taka þátt í at-
vinnurekstri með kaupum á
hlutabréfum á opnum hlutabréfa-
markaði. Fáum dettur í huga að
eðlilegt geti talist að opinberir að-
ilar krefjist sérstakra skýringa á
því í hvað menn ætla að „eyða“
erlendum gjaldeyri sem þeir
kaupa í banka. Neytendur hafa
engan skilning á því af hverju
nauðsynlegt er, þegar lítið lifir af
20. öldinni, að vernda landbúnað
á þeirra kostnað með tollum, inn-
flutningshöftum og kvótum. Eng-
inn vill lengur kannast við nauð-
syn þess að ríkið fái eitt að stunda
rekstur á útvarps- og sjónvarps-
stöðvum. Skilningur á nauðsyn
þess að ríkið hafi sérstök gælu-
verkefni á sinni könnu, hvort
heldur það er loðdýrarækt eða
laxeldi, fer þverrandi.
Ef litið er nokkur ár aftur í tím-
ann, má glöggt sjá hve miklar
breytingar hafa orðið á því um-
hverfl sem einstaklingum og
fyrirtækjum er búið. Þessar
breytingar eru meginskýr-
ingar á því hve íslensku
þjóðarbúi vegnar vel og
hve staða efnahagsmála
er sterk. Af þessum sök-
um kemur ekki á óvart
að staða ríkisstjórnar-
innar skuli vera sterk,
ef taka má mark á
skoðanakönnunum að
undanfórnu.
Davíð Oddsson for-
sætisráðherra segist
stoltur af því hvemig til
hefur tekist við stjómun
efnahagsmála og þá ekki
sist hvernig tekist hefur að
draga úr þátttöku og áhrif-
um ríkisins af atvinnulíf-
inu. Á fimm ára afmælis-
ráðstefnu sem Viðskiptablað-
ið hélt síðastliðinn fimmtudag
vék forsætisráðherra í erindi
sínu að öðru „sem ég tel að við
eigum að vera enn stoltari af. Þá
breytingu er erfitt að mæla, þótt
við finnum glöggt fyrir henni. Það
er hugarfarsbreytingin. Nú dettur
engum í hug að sitja á biðstofum
stjórnmálamannanna til að verða
sér úti um fé í gjaldþrota fyrir-
tæki. Ríkisvaldið sér um að
plægja akurinn, en fólki er látið
eftir að sá og uppskera. Nú kæm-
ist enginn stjórnmálamaður upp
með að segja að almenn efnahags-
lögmál eigi ekki við á íslandi.
Ekki frekar en að nokkur vísinda-
maður með viti mundi halda þvi
fram að þyngdarlögmálið gilti
ekki hér á landi. Nú bíða menn
ekki lengur eftir efnahagsaðgerð-
um ríkisstjórnarinnar, eða bráða-
h i n s
opinbera.
M e ð
samningum hafa þeir
neyðst að gefa eftir í
stefnumálum sínum í samstarfl
við aðra flokka í ríkisstjórnum og
það sem þeir hafa komið í gegn
hefur oft verið léttvægara en það
sem gefið var eftir. Auk þess eru
talsmenn takmarkaðra ríkisaf-
skipta oftar en ekki veikir fyrir
þegar kemur að úthlutun fjár-
muna til kjördæma þeirra eða
til einhverra hugðarefna.
Um grunnhlutverk ríkisins
virðist lítill ágreiningur. Rík-
ið á að vernda borgarana gegn ut-
anaðkomandi ofbeldi, jafnt og of-
beldi innanlands. Það á að setja
þann lagaramma sem við lifum í.
Ágreiningurinn snýst hins vegar
um hvort og þá hversu mikið rík-
ið eigi að taka að sér umfram
þetta. Sumir virðast raunar lifa í
þeirri trú að allt sé bannað
sem ekki er sérstaklega
leyft, en frjálslyndir menn
vilja lifa lifinu frjálsir en
allt leyft sem er ekki sér-
staklega bannað.
Því miður er það svo að póli-
tísk umræða fyrir kosningar
snýst að litlu leyti um raunveru
legar hugmyndir, enda stjórn
málamenn flestra flokka upp-
teknir af því að gefa út lof-
orð um hitt og þetta, allt
til að heilla kjósendur.
Að vísu má segja að
loforðagjarnir
stjórnmálamenn
séu þar með farn-
ir að skilgreina
hlutverk rik-
isins - því
fleiri loforð
því meira og
stærra á rík-
ið að vera. Þetta
ættu kjósendur að
hafa í huga næst-
komandi laugar-
dag þegar þeir
ganga að kjör-
borði.
birgðalögum ríkisstjórnarinnar,
eða gengisfellingu ríkisstjórnar-
innar. Fólk vill hvorki smá-
skammtalækningar né meint
aukaverkanalaus töframeðul."
„í staðinn hefur orðið vakning
meðal fólks, sem steypir sér í
stríðum straumum út í athafnalif-
ið af miklum dugnaði og með
frumkvöðlabrag. Þegar ég og kon-
an mín horfum á fréttir úr hug-
búnaðargeiranum teljum við oft í
fyrstu að verið sé að tala við ferm-
ingarbörn, en ekki stjórnendur
með mannaforráð og milljóna
veltu. Þessi framvinda er sérstak-
lega jákvæð og einmitt þróun sem
ísland hefur góð not af. Ríkisvald-
ið hefur gert umhverfi atvinnu-
lífsins skynsamlegra og mannlífs-
ins skaplegra, og er rólega en
markvisst að draga sig út úr
þeirri starfsemi sem öðrum fellur
betur að sinna. Hlutabréfamark-
aðurinn hefur um leið blásið
auknum þrótti í brjóst athafna-
mennskunnar, sem allir njóta
góðs af.“
Skilgreining
Á stundum mætti halda að
stjórnmálamenn eigi erfitt með
að átta sig á því hvert þeir telji
vera hlutverk ríkisins - þó hafa
þeir axlað þá ábyrgð að skil-
greina hlutverk þess og marka
því verkefm. Að líkindum er of
djúpt tekið í árinni að halda því
fram að þeir hafi ekki staðið und-
ir ábyrgðinni, þar sem velflestir
stjórnmálaflokkar hafa með ein-
um eða öðrum hætti ákveðna
stefnu. Engu að síður er ijóst að
þeir hafa í mörgu litið fram hjá
stefnunni, sem haldið er að kjós-
endum, ekki síst þeir sem barist
hafa gegn auknum umsvifum