Dagblaðið Vísir - DV - 12.05.1999, Page 6

6
MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 1999
Viðskipti
Þetta helst: ... Lítil viðskipti á Verðbréfaþingi ...Viðskipti með bankavíxla 342 m. kr. ... Hús-
næðisbréf 198 m. kr. ... Hlutabréfaviðskipti aðeins 96 m. kr. ... Mjög litlar verðbreytingar á hlutabréf-
um. ... Mest viðskipti með bréf Opinna kerfa, 48 m. kr. ... Evran hækkar aftur. ...
Einkasparnaður og opinber hefur minnkað:
Sparnaður þjóðarinnar of lítill
- aukinn sparnaður hins opinbera er lausnin
Mikil umræða hefur átt sér stað
undanfarið um spamað þjóðarinn-
ar. Stjómmálamenn og hagfræðing-
ar hafa látið málið sig varða og
flestir virðast sammála um að
spamaður þjóðarinnar sé ónógur
og geti haft margvíslegar neikvæð-
ar afleiðingar. Mikill viðskiptahalli
hefur meðal annars verið rakinn til
ónógs sparnaðar auk mikillar
neyslu. Þessi umræða hefur hins
vegar verið ómarkviss og orsakir
og afleiðingar á reiki. Spamaður
skiptir okkur miklu máli, bæði sem
einstaklinga og hluta af stórri
heild. Sem dæmi um hve mikið
spamaður hefur minnkað var með-
aleinkaspamaður á árunum
1960-1983 17,3% af landsframleiðslu
en frá árinu 1984 hefur hann verið
11,8% að meðaltali. Spamaður hins
opinbera hefur einnig minnkað
mikið. Mikilvægi spamaðar verður
seint ofmetið en í stuttu máli er
spamaður ein af forsendmn þess að
lífskjör okkar batni og komandi
kynslóðir njóti sömu gæða og við.
Til dæmis er auðséð að neikvæðan
spamaður hins opinbera þarf að
fjármagna á einn eða annan hátt og
kemur það harðast niður á kom-
andi kynslóðum.
Helstu orsakir
Fyrir kosningar töluðu stjóm-
málamenn um hve mikill viðskipta-
hallinn væri, svo og þjóðhagslegur
spamaður. Flestir höfðu af þvi
miklar áhyggjur. Hins vegar virð-
ast margir ekki átta sig á að einnar
helstu ástæðu þess er að leita hjá
hinu opinbera
en ekki hjá
einkaaðilum.
Það hljómar
því undarlega
þegar þessir
sömu menn
telja viðskipta-
hallann mikið
vandamál en
vilja síðan stór-
auka ríkisútgjöld. Viðskiptahallann
má nefnilega minnka með auknum
spamaði bæði hjá hinu opinbera og
einkaaðilum.
Þjóðhagslegum sparnaði má
skipta í opinberan spamað og
spamað einkaaðila. Spamaður hins
opinbera hefur minnkað jafn og
þétt undanfama áratugi og má með-
al annars rekja til mikils halla-
reksturs. Einkaspamaður hefur
líka minnkað mikið og ástæður
þess em margþættar. Þrátt fyrir
það hefur lífeyriskerfið verið stór-
bætt á undanfömum árum og
þvingaður spamaður hefur um ára-
bil verið helsta undirstaða einka-
spamaðar á íslandi. Það er varla
hægt að hugsa þá hugsun til enda
hver staðan væri ef ekki væri þessi
forsjárhyggja opinberra aðila því
spamaðarhneigð virðist vera lítil
hér á landi.
í nýlegri rannsókn á spamaði
þjóðarinnar, sem Þórhildur Hans-
dóttir Jetzek hefur gert, er bent á
fleiri atriði sem hafa valdið minnk-
andi spamaði. Breytingar í aldurs-
samsetningu hafa áhrif - líklegt er
talið að því eldri sem þjóðin er
þeim mun meiri sé spamaðurinn.
Á sama hátt hefur Tryggvi Þór Her-
bertsson hagfræðingur, bent á að á
meðan þjóðin er img er líklegt að
fjárfestingar séu miklar og eðlilegt
að halli sé á viðskiptajöfnuði og
spamaður minni. Hvort tveggja er
þetta þættir sem jafna sig yfir tíma
og teljast eðlilegir og þvi má leiða
að því líkur að kerfisbundin minnk-
un spamaðar sé vegna hins opin-
bera. Um þessar mundir er rikis-
sjóður að spara umtalsvert en sveit-
arfélögin era rekin með miklmn
halla og gerir það að verkum að op-
inber sparnaður er mun minni en
æskilegt gæti talist í því góðæri
sem ríkt hefur undanfarin ár. Það
er því einboðið að helsta leiðin til
að auka þjóðhagslegan spamað sé
að fá opinbera aðila til að bæta sig.
Fleiri áhrifavaldar
Það má benda á margt annað sem
getur gert það að verkum að spam-
aðurinn hefur minnkað. Sem dæmi
má nefna að ýmsar varanlegar
neysluvörur, eins og bílar, em
færðar sem neysla í þjóðhagsreikn-
ingum, svo og fjárfesting í
mannauði. Erlendir nafnvextir em
færðir til gjalda í viðskiptajöfnuði.
Allt era þetta hlutir sem myndu
hækka mældan spamað og því má
segja að raunveralegur sparnaður
sé meiri en mældur spamaður.
Annað sem ekki hefur verið skoðað
er hvaða áhrif það velferðarkerfi
sem við búum við hefur.
Öflugt velferðarkerfi gerir það að
verkum að sparnaðahvati hefur
minnkað mikið. Hér áður fyrr
þurfti ungt fólk að spara mikið til
elliáranna því þá átti það ekki vísa
umönnun í ellinni eins og ungt fólk
í dag á. Lifeyrissparnaður hefur
aukist mikið og séreignalífeyris-
sjóðir gert það að verkum að mun
auðveldara er að spara og ávaxta fé
sitt en áður. Þannig er sparnaður
auðveldari nú á dögum og því
kannski eðlilegt að hann minnki.
Afleiðingar og úrbætur
Hér á landi virðast vextir hafa
mjög lítil áhrif á spamað eins og
hefðbundanr hagfræðikenningar
gera ráð fyrir. Fólk virðist hafa
ríka tilhneigingu tU að spara það fé
sem fellur tU, óháð því hvaða vexti
er að fá á fjármálamörkuðum. Ýms-
ar rannsóknir styðja það og því
virðast hærri vextir ekki leiða tU
aukins spamaðar. Einn möguleiki
er að hvetja tU spamaðar í gegnum
skattakerfið og gera heimUum
kleift að spara en áhrif slíkra að-
gerða eru óljós. Þó hefur viðbótar-
lífeyrisspamaðurinn, sem komið
var á fót á síðasta ári, góð áhrif en
betur má ef duga skal. Það virðist
því ljóst að opinber spamaður sé
vænlegasti kosturinn tU að auka
þjóðhagslegan spamað.
-BMG
Þjóðhagslegur spamaður
- meðaltal 1991-1996
Japan 32,6%
Noregur25,3%
Þýskaland 2fi3%
Danmörk 17,3%
Rnniand 164%
ísland 15,5%
Bandarikin 14,9%
Svíþjóð 14,3%
SKEIFUNN117 • 108 REYKJAVÍK
SflVII 581-4515 • FflX 581-4510
Leiðréttum klukkuna
- hagsmunamál fyrir viðskiptalífið
ísland er eina landið í
Vestru'-Evrópu sem ekki flýt-
ir klukkunni fyrsta sunnu-
dag í aprU. Þetta hefur vera-
legar afleiðingar í fór með
sér fyrir íslenskt athafnalíf.
Hefðbundin fyrirtæki á Is-
landi era opnuð klukkan níu
en þá hafa samstarfs- eða
viðskiptafyrirtæki í Evrópu
verið opin í þrjá tíma. Fyrir-
tækjum erlendis er gjaman
lokað fyrr en íslenskum fyr-
irtækjum og því þurfa öU er-
lend samskipti að eiga sér
stað á tUtölulega skömmum
tíma eða frá klukkan níu til
tvö. Umræða um þetta efni
hefur verið nokkur undan-
farið og hafa talsmenn versl-
unar á íslandi látið það tU
sín taka. Hins vegar hefur
ekkert gerst í málinu og lítUl
vUji virðist vera tU breyt-
inga.
Upphaf þess að Evrópu-
þjóðir breyttu klukkunni má
rekja tU seinni heimsstyrj-
aldarinnar. Ástæðan var sú
að menn vUdu spara raf-
magn og nýta dagsbirtuna
betur. Það þótti þvi kjörið að
breyta klukkunni. Það er
heldur enginn vafi á að þessi
breyting hentar lífsklukku
manna miklu betur, sérstak-
lega þegar þeir búa norður
undir heimskautsbaug. Nú í
maí er til dæmis orðið
dimmt um klukkan 23 en
bjart klukkan 4.
Ari Teitsson, formaður
bændasamtakanna, sagði í
samtali við DV í gær að
bændur væra æfir vegna
breytingar á fréttatíma RÚV.
Ástæðan var sú að nú yrðu
fréttir á mjaltatíma. Ef hins
vegar klukkan yrði leiðrétt
hér á landi eins og annars
staðar þá væri þetta lítið
vandamál. Kýrnar spyrja
nefnflega ekki að því hvað
klukkan er. Það er mikU-
vægt að umræða um þetta
hagsmunamál fari í gang því
hér-er um töluverða hags-
muni að ræða fyrir ísienskt
viðskiptalif.
-BMG
Álver er enn inni í myndinni.
Norsk Hydro á Austfjörðum
Forsvarsmenn Norsk Hydro
Aluminium komu hingað tU lands í
gær til að skoða aðstæður á Austur-
landi fyrir væntanlegt álver þar. Jon
Harald Nielsson, nýráðinn forstjóri
fyrirtækisins, hélt beint tU EgUs-
staða í gær ásamt tveimur öðrum og
munu þeir skoða aðstæður á Reyðar-
firði, Seyðisfirði og í Neskaupstað.
Finnur Ingólfsson iðnaðarráðherra
tók á móti þeim og heldur fund með
þeim á miðvikudag þar sem staðan
verður metin og skoðað hvaða mögu-
leikar eru í stöðunni varðandi nýtt
álver á Austurlandi.
Áhrif Kosovo-
deilunnar víðtæk
Átökin í Júgóslavíu
hafa nú staðið yfir í
einn og hálfan mánuð.
Þau hafa haft víðtæk
áhrif á viðskiptalíf í
heiminum. Gengi
margra gjaldmiðla, sér-
staklega í Evrópu, hefur
lækkaö og er það að
mörgu leyti rakið tU
Kosovo-deilunnar. TU
dæmis hefur evran
lækkað mikið frá því að
deUan hófst en tók kipp
upp á við eftir að fregn-
ir bárast af sáttavUja
MUosevics. Verð á olíu
hefur einnig verið að hækka það sem af er
þessu ári og hluta þeirrar hækkunar má
rekja tU deUunnar. Þá er ótalið hver áhrif
árásanna á kínverska sendiráöið í Belgrad
verða. Kínverjar eru mjög öflugir á alþjóð-
legum vettvangi í viðskiptum og hafa und-
anfarið staðið í deUum við Bandaríkja-
menn um inngöngu í Heimsviðskiptastofn-
unina.
Margir telja að samningsstaða Kínverja
sé sterkari nú en fyrir árásina en ef upp úr
sýður er ljóst að deUur mUli Kínverja og
Bandaríkjamanna geta haft enn frekari af-
leiðingar á heimsviðskipti. -BMG
viðskipta-
molar
Nýr framkvæmdastjóri
hjá Eimskip
HöskiUdur H. Ólafsson, sem
verið hefur forstöðumaður skrif-
stofu Eimskips í Rotterdam, hef-
ur verið ráðinn framkvæmda-
stjóri innanlandssviðs Eimskips.
Hann tekur við af Hjörleifi Jak-
obssyni sem tekur við forstjóra-
stól Hampiðjunnar. Höskuldur
er viðskiptafræðingur frá HÍ og
hefur starfað hjá Eimskip frá ár-
inu 1987.
Nýr maður í Rotterdam
Sá sem tekur við af Höskuldi
H. Ólafssyni í Rotterdam er
Bragi Þór Marinósson. Hann er
deUdarstjóri utanlandsdeUdar.
Bragi er vélaverkfræðingur að
mennt og hefur starfað hjá Eim-
skip síðan 1993.
Fyrsta síldin
í gær kom fyrsta sUdin úr sUd-
arsmugunni. Það era skip Hrað-
frystihúss Eskifjaröar, Jón Krist-
jánsson, og SUdarvinnslunnar á
Neskaupstað, Birtingur, sem
komu með 2.200 tonn af sUd sem
fer í bræðslu. HeUdarkvóti ís-
lendinga í sUdarsmugunni er 200
þúsund tonn.
IKEA kallar inn leikföng
IKEA, stærsti húsgagnafram-
leiðandi í heimi, hefur innkaUað
kúlulaga bamaleikfóng eftir að
fimm ára barn kafnaði í
Englandi. Leikfangið hafði verið
samþykkt af nefndum Evrópu-
sambandsins en þrátt fyrir það
verður varan köUuð inn.
Útboð ríkisvíxla í dag
í dag verður útboð á óverð-
tryggðum 5 ára ríkisbréfum og
11 mánaða ríkisvíxlum. Alls
verða boðin út bréf að andvirði
100 tU 500 mUljónir króna en út-
boðsfjárhæð ríkisvíxlanna verð-
ur 300-1.000 mUljónir króna.
Bæði bréfin og víxlamir eru ein-
greiðslubréf án verðtryggingar
og nafnvaxta.
Jóhann Ólafsson & Co
yfirtekur VG
Jóhann Ólafsson & Co. hefur
keypt heUdverslunina HG
Vendig. Starfsemi HG verður
hluti af hótelvöradeUd Jóhanns
Ólafssonar & Co. Miklar breyt-
ingar era fram undan hjá fyrir-
tækinu og mim það flytja í
stærra húsnæði í Sundaborg síð-
ar í sumar.
Verslun minnkar
í Bretlandi
Verslun í Bretlandi hefur
minnkað mikið undanfarið.
Minnkunin er sú mesta í fimm
ár og er rakin tU þess að ekki er
búist við að efnahagur Breta
muni taka við sér. Þrátt fyrir
það hefur Englandsbanki verið
með ýmsar aðgerðir undanfarið
og lækkað vexti. Hlutabréf hafa
einnig verið nokkuð stöðug en
almenningur virðist enn í vafa.