Dagblaðið Vísir - DV - 25.05.1999, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 25. MAÍ 1999
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI11, 105 RVÍK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRi: Strandgata 25, sfmi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aösent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Bændur féflettir
Ef Mjólkursamlag Kaupfélags Þingeyinga hefði verið
selt á frjálsum markaði, hefði fengizt svo miklu meira
fyrir það, að þingeyskir bændur hefðu fengið til baka allt
það fé, sem þeir áttu inni hjá kaupfélaginu. í staðinn tapa
þeir 140 milljónum króna á hruni fyrirtækisins.
Bændur selja kaupfélögum afurðir og kaupa af þeim
nauðsynjar í staðinn. Viðskiptareikningur hjá kaupfé-
lagi hefur löngum verið ávísanareikningur bænda. Marg-
ir Þingeyingar áttu nokkur hundruð þúsund krónur inni
á viðskiptareikningi hjá kaupfélagi sýslunnar.
140 milljónir króna af inneign bænda á viðskiptareikn-
ingum í kaupfélaginu urðu glatað fé, þegar það hrundi
um daginn og mjólkurkýr þess var seld með öðrum eign-
um til að afla fjár upp í sviptingar, sem teldust vera
gjaldþrotaskipti, ef um hlutafélag væri að ræða.
Stjórn Kaupfélags Þingeyinga leitaði ekki tilboða, held-
ur ákvað að selja mjólkursamlagið til Kaupfélags Eyfirð-
inga á Akureyri fyrir 237 milljónir króna. Engin tilraun
var gerð til að finna, hvort þetta væri rétt verð fyrir sam-
lag með 27 miiljón króna árlegan hagnað.
Mjólkursamlagið var eina rósin í hnappagati Kaupfé-
lags Þingeyinga. Það framleiddi undir eigin vörumerki
mjólkurvörur, sem vakið höfðu athygli um allt land, þar
á meðal á hinum erfiða markaði höfuðborgarsvæðisins.
Slíkur orðstír er verðmætur, þegar fyrirtæki er selt.
Kaupsýslumenn höfðu lýst áhuga á að kaupa mjólkur-
samlagið. Starfsmenn fjármálafyrirtækja sundurgreindu
ársreikninga þess og mátu það á 350-400 milljónir króna.
Og kaupfélagið þurfti einmitt slíka upphæð, 377 miiljón-
ir, til að geta staðið í skilum við bændur.
Þegar slíkar upplýsingar eru fáanlegar, er ábyrgðar-
laust að afla ekki tilboða í mjólkursamlagið í stað þess að
afhenda það KEA á silfurfati. Greinilegt er, að stjóm
kaupfélagsins hefur tekið hagsmuni annars kaupfélags
fram yfir hagsmuni sinna eigin félagsmanna.
Þetta þætti glæpsamlegt í hlutafélagarekstri og yrði
tekið á því sem slíku. Kaupfélög em hins vegar svífandi
fyrirbæri, þar sem erfitt er að skera úr um, hver á hvað
og hver ber ábyrgð á hveiju. Niðurstaðan er venjulega,
að enginn á neitt og enginn ber ábyrgð á neinu.
Kaupfélögin em hluti valdakeðju, þar sem aðrir helztu
hlekkimir em stofnanir landbúnaðarins og landbúnað-
arráðuneytið. í þessari keðju hefur löngum verið venja
að taka hagsmuni fyrirtækja og stofnana fram yfir hags-
muni bænda, sem litið hefur verið á sem þræla.
Offramleiðslustefnan, sem ríkti um áratugi í landbún-
aði, var ekki rekin í þágu bænda. Þeir voru bara vinnu-
dýr stefnunnar, hvattir til að framleiða meira og meira,
unz markaðurinn hrundi. Þá vom þeir látnir borga brús-
ann með kvótakerfi, sem hertist að hálsi þeirra.
Mikilvægt markmið offramleiðslustefnunnar var, að
kaupfélög reistu frystigeymslur og kæligeymslur, sem
þau síðan leigðu ríkinu fyrir okurverð til að geyma óselj-
anlegar afurðir, sem biðu útflutnings. Mikilvægt var, að
halda þessum geymslum alltaf sneisafullum.
Óvinir bænda vom þeir kailaðir, sem börðust gegn of-
framleiðslustefnunni á sjöunda, áttunda og níunda ára-
tugnum. Bændur trúðu þessu margir, þótt hinn raun-
verulegi óvinur þeirra væri yfirstéttin, sem réð ríkjum
syðra í keðju fyrirtækja og stofnana landbúnaðarins.
Síðan hrundi offramleiðslukerfið og bændur um allt
land vom gerðir að fátæklingum. Fyrirlitningin á þeim
lifir góðu lífi í ráðstöfun eigna Kaupfélags Þingeyinga.
Jónas Kristjánsson
Aðstandendur Varins lands afhenda undirskriftalista á Alþingi árið 1974.
Fróðleg þróun
sönnuð sé, varðar sekt-
um, ef hún er borin
fram á ótilhlýðilegan
hátt.“ Að undirlagi
Ragnars Aðalsteinsson-
ar var þessi makalausa
og fomeskjulega grein
felld niður í heild sinni
þegar Mannréttinda-
sáttmáli Evrópu var
lögfestur á íslandi árið
1995.
Frægasta dæmi um
hérlenda ritskoðun er
sennilega málsóknin á
hendur Þórbergi Þórð-
arsyni sem dæmdur var
í fésekt og vikið úr
kennarastarfi fyrir að
skrifa ósæmilega um
Adolf Hitler fyrir seinni
„Vel má vera að andúðin sem
þessar handtökur vöktu meðal
almennings hafi valdið því að
refsiglaðir menn hurfu frá því
ráði að krefjast fangelsunar
sökudólga en hófu að gera kröf-
ur um háar fésektir. Það varð
lenskan næstu áratugi. “
Kjallarinn
Sigurður A.
Magnússon
rithöfundur
Þó kynlega
kunni að hljóma,
átti hérlent tjáning-
arfrelsi í vök að
verjast frammá síð-
ustu ár. í 72. grein
stjómarskrárinnar
er skýrum orðum
kveðið á um að
aldrei megi leggja
hömlur á ritfrelsi í
landinu. Þar segir:
„Hver maður á rétt
á að láta í ljós hugs-
anir sínar á prenti;
þó verður hann að
ábyrgjast þær fyrir
dómi. Ritskoðun og
aðrar tálmanir fyr-
ir prentfrelsi má
aldrei í lög leiða.“
Eiaðsíður hefur
það þrásinnis gerst
að blaðamenn og
rithöfundar hafa
verið dæmdir í fé-
sektir og fangelsi
fyrir skrif sín. Það
á rætur að rekja til
þess að íslensk
refsilöggjöf var i
stóram dráttum
sniðin eftir danskri
löggjöf á síðustu
öld þarsem þess var
vandlega gætt að vemda opinbera
embættismenn og aðra fyrirmenn
samfélagsins gegn réttmætri jafnt
sem óréttmætri gagnrýni.
Fangelsanir
Airæmdust grein í Almennum
hegningarlögum var 108. grein:
„Hver sem hefur í frammi
skammaryrði, aðrar móðganir í
orðum eða athöfnum eða æm-
meiðandi aðdróttanir við opinber-
an strarfsmann, þegar hann er að
gegna skyldustarfi sínu, eða við
hann eða um hann út af því, skal
sæta sektum, varðhaldi eða fang-
elsi allt að 3 áram. Aðdróttun, þótt
heimsstyrjöld. Árið 1941 var Valdi-
mar Jóhannsson ritstjóri viku-
blaðsins Þjóðólfs dæmdur í 30 daga
varðhald fyrir landráð afþví hann
hafði skrifað gagnrýna grein um
fisksölumál Islendinga. Árið 1955
var Magnús Kjartansson ritstjóri
Þjóðviljans dæmdur í 62 daga tukt-
húsvist fyrir að þverskallast við að
greiða sektir í nokkrum meiðyrða-
málum, en sat ekki inni nema 4
sólarhringa, meðþví verkamenn í
Dagsbrún söfnuðu fé til að leysa
hann úr haldi.
Fésektir
Vel má vera að andúðin sem
þessar handtökur vöktu meðal al-
mennings hafi valdið því að refsi-
glaðir menn hurfu frá því ráði að
krefjast fangelsunar sökudólga, en
hófu að gera kröfur um háar fé-
sektir. Það varð lenskan næstu
áratugi. Um miðjan sjöunda ára-
tug kom til langvinnra málaferla á
hendur Einari Braga vegna skrifa
hans í Frjálsa þjóð um mjög vafa-
sama lánastarfsemi hæstaréttar-
dómara og bankastjóra. Hæstarétt-
ardómarinn krafðist hárra fé-
sekta, en varð að sætta sig við
lægri fúlgu og hrökklaðist úr emb-
ætti að unnum þeim Pyrrhosar-
sigri.
Alvarlegasta atlaga við tjáning-
arfrelsi í landinu var gerð árið
1974 þegar 12 af 14 aðstandendum
Varins lands hófu málsókn á
hendur hópi blaðamanna og rit-
höfunda og kröfðust hárra miska-
bóta. Hafði það aldrei fyrr gerst í
þjóðarsögunni að hópur manna,
sem staðið hafði að umdeildri og
mjög umfangsmikilli pólitískri
aðgerð, gerði tilkall til sameigin-
legrar æm, þannig að deila mætti
henni i tólf parta og síðan verð-
leggja hana.
Niðurstaða þess málareksturs
varð sú að sakbomingar vom
dæmdir í misháar sektir. Ég var
einn þeirra og dæmdist í milljón
króna sekt, sem vora rífleg árs-
laun, en hún var greidd af ný-
stofnuðum Málfrelsissjóöi undir
forsæti Páls Skúlasonar núver-
andi háskólarektors. Síðan urðu
nokkrir blaðamenn og rithöfund-
ar fyrir barðinu á 108. grein hegn-
ingarlaganna, uns þar kom að
einn þeirra, Þorgeir Þorgeirsson,
sneri sér til Mannréttindadóm-
stólsins í Strassborg og fékk leið-
rétting sinna mála. Dómsniður-
staðan í Strassborg hafði í för með
sér uppskurð á hérlendu réttar-
kerfi og verulega rýmkun á tján-
ingarfrelsinu.
Sigurður A. Magnússon
Skoðanir armarra
Verðstríð vekur spurningar
„Það verðstríð er ríkt hefur í stórmörkuðum á höf-
uðborgarsvæðinu undanfama daga hefur vart farið
fram hjá neinum. Verslanir hafa lækkað verð á
grænmeti og ávöxtum á víxl og hægt hefur verið að
kaupa vörur á verði sem er töluvert undir skráðu
heildsöluverði ... Verðstríð af þessu tagi vekja upp
margar spumingar. Spyrja má hver sé eiginlega til-
gangur þess að lækka verð á ákveðnum vöruflokki í
skamman tíma. Hagsmunir neytenda af því em tak-
markaðir þar sem tilboðin era oft bundin við tak-
markað magn og standa stutt ... Er hugsanlegt að
svigrúm sé tii að lækka þessar vömr, t.d. ávexti og
kjúklinga, með varanlegum hætti í stað þess að
lækka verð niður úr öllu valdi tímabundið?"
Úr forystugreinum Mbl. 21. maí.
Klúður á Akureyri
„Auðvitað er allt þetta mál frá upphafi algjört
hneyksli og að bæjaryfirvöld Akureyrar skyldu ekki
gripa tækifærið á sínum tíma til þess að flytja höf-
uðstöðvar íslenskra sjávarafurða til Akureyrar. Það
voru stóm mistökin en fyrst menn báru ekki gæfu
til að taka rétt á málum þá gat þetta aldrei orðið
annað en klúöur. Það sýnir sig nú að sú leið sem val-
in var er harla litils virði. Ábyrgð sjálfstæðismanna
í bæjarstjóminni á þessu máli er mikil."
Valgerður Sverrisdóttir í Degi 21. maí.
Stjórnmálastéttin kaus að þegja
„Stjómmálamenn hafa ítrekað sameinast í grát-
kór vegna kjara sinna og nú hafa þau verið hætt
eina ferðina enn ... Á sama tíma upplýsti Pétur Blön-
dal alþingismaður að 80% af dagpeningum þing-
manna væm að öllu jöfnu afgangs þegar kostnaður
vegna ferðalaga hefði verið greiddur ... Ekki varð
þess vart að konur sem valdar hafa verið til setu á
Alþingi teldu við hæfi að andmæla fráleitum úr-
skurði kjaradóms. Raunar kaus stjómmálastéttin
upp til hópa að þegja eða lýsa yfír algjöru áhrifaleysi
sínu í þessu máli.“
Ásgeir Sverrisson í Mbl. 21. maí.