Dagblaðið Vísir - DV - 25.05.1999, Blaðsíða 6

ÞRIÐJUDAGUR 25. MAÍ 1999

Tímamótarannsókn í Bandaríkjunum:
Lýsi gegn geðhvarfasýki
Leyndardómum
þorskalýsisins
fer fækkandi. Nú
síðast þykjast
vísindamenn
hafa leitt líkum
að því að það geti linað þjáningar
þeirra sem haldnir eru geðhvarfa-
sýki. Áður var náttúrlega búið að
sýna fram á hollustu þess fyrir hjart-
að og sitthvað fleira.
Rannsókn bandariskra vísinda-
manna, sem þykir marka tímamót
þótt hún hafi verið smá í sniðum,
leiddi í ljós að geðhvarfasjúklingar
sem fengu lýsispillur með ómega-3
fitusýrunni, fengu greinilega bót
meina sinna á fjögurra mánaða tíma-
bili.
„Áhrifm voru mjög sterk. Lýsið
kom í veg fyrir óeðlileg boð (í heilan-
um) sem við teljum að séu fyrir
hendi í geðhvarfasjúklingum," segir
Andrew Stoll, forsprakki rannsókn-
arhópsins og yfirmaður lyfjafræði-
rannsókna á McLean sjúkrahúsinu
við Harvard-háskóla.
Rannsókn vísindamannanna við
Harvard náði til þrjátíu sjúklinga
sem greindust með geðhvarfasýki
þar sem skiptist á þunglyndi og of-
læti. Frá henni er greint
í geðlæknisfræðiriti
bandarisku læknasam-
takanna.
Liðlega helmingur
sjúklinganna fékk lýsistöflur en hin-
ir fengu lyfleysutöflur með ólífuolíu.
Allir gengust undir sálfræðipróf á
tveggja vikna fresti þá fjóra mánuði
sem rannsóknin stóð yfir.
Talið er að ómega-3 fitusýrumar í
lýsinu hafi áhrif á heila sjúkling-
anna. Andrew Stoll segir að ómega-3
auki magn taugaboðefnisins
serótóníns í heilanum, svipað og vin-
sæl þunglyndislyf eins og Prozac
gera. Óvíst er þó hvemig þetta gerist.
Stoll segir að fyrri rannsóknir á
dýrum sýni að ómega-3 fitusýrumar
endumýi lípíðlög utan um frumur
líkamans, þar á
meðal
Ahrifin voru mjög
sterk. Lýsið kom í veg
fyrir óeðlileg boð sem
við teljum að séu fyrir
hendi í geðhvarfasjúk-
lingum.
heilafrum-
urnar, þar sem er að fmna nema sem
taka við boðum frá boðefnunum.
Stoll setti fram þá kenningu að
hægt væri að bæta upp það litla
magn af ómega-3 fitusýrum sem
^ íbúar iðnríkja Vesturlanda fá úr
éZ mataræði sínu með því að gefa
þeim lýsistöflur eða hörfræ sem
einnig innihalda ómega-3.
Sjúklingarnir í rannsókninni
fengu allt að sjö lýsistöflum á dag
sem í voru samtals tíu grömm af fitu-
sýrum.
Jaröskorpuflekar á Mars á hreyfingu í fyrndinni:
Kyndir undir hugmyndir um líf á rauðu plánetunni
Marskönnunarfar bandarísku geimferðastofnunarinnar hefur safnað mikilvægum upplýsingum um reikistjörnuna
rauðu.
Segulmagnaðar
„sebrarendur" á
reikistjörnunni
Mars benda til
að þar hafi jarð-
skorpuflekar, ef
svo má kalla þá,
eitt sinn rekist hver á annan af
miklu afli, rétt eins og gerist á jörð-
inni. Það hc-fur svo kynt undir
vangaveltum vísindamanna um að
líf hafi þrifist á reikistjömunni
rauðu einhvern tíma I fymdinni, að
því er fram kemur í tímaritinu Sci-
ence.
Flekakenningin í jarðvísindum
gerir ráð fyrir því að jarðskorpan
skiptist í fleka sem era á hreyfmgu
innbyrðis og valda meðal annars
jarðskjálftum. Hingað til hefur verið
talið að jarðflekahreyfingar þessar
hafi aðeins átt sér stað á jörðinni þar
sem þær þörfnuðust vatns sem er
grundvallarskilyrði alls lífs. Ef þess-
ar flekahreyfmgar hafa orðið á Mars
rennir það enn frekari stoðum undir
kenningar þeirra sem halda því fram
að eitt sinn hafi líf þrifist þar.
Ef hægt væri að segja
að í árdaga hefðu jarð-
flekar á Mars verið á
hreyfingu væru það
enn frekari rök fyrir því
að gera ráð fyrir lífi á
Mars því þá væri hún
líkari jörðinni.
/
„Ef hægt væri áð segja að í ár-
daga hefðu jarðflekar á Mars verið á
hreyfingu væru það enn frekari rök
fyrir því að gera ráð fyrir lífi á
Mars því þá væri hún líkari jörð-
inni,“ segir John Connemey, einn
höfunda greinarinnar í Science.
Hann segir að jörðin og Mars séu
eins og tvíburar sem hafi verið
skapaðir fyrir 4,5 milljörðum ára.
Stærri tvíburinn, jörðin, sé enn ólg-
andi og þrýsti meginlöndunum
sundur og saman en kuldi ríki á
Mars og þar séu aðeins þessar seg-
ulvísbendingar um þau miklu átök.
Connemey, sem starfar við Godd-
ard-geimvísindastöð bandarísku
geimferðastofnunarinnar (NASA),
byggir rannsóknir sínar á gögnum
sem ómannað könnunarfar NASA á
hringsóli um Mars safnaði saman.
Áhugi vísindamanna á að ná jarð-
vegssýnishomum frá Mars til jarð-
ar hefur aukist til muna við kenn-
ingar Connemeys þótt ekki séu all-
ir sannfærðir um að hann hafi rétt
fyrir sér.
Jl
b
Meðfæddir lestrarerfiöleikar:
Afbrigðileg starfsemi í litla heila
Meðfæddir lestr-
arerfiðleikar,
eða dyslexía, or-
sakast hugsan-
lega af afbrigði-
legri starfsemi
þess hluta heil-
ans í okkur sem gerir okkur kleift
að læra nýja hluti, að því er breskir
vísindamenn segja.
Stór hluti rannsókna á dyslexíu,
sem hrjáir um það bil einn af hverj-
um tuttugu mönnum, hefur beinst
að málstöðinni í heilanum sem kall-
ast heilabörkur af því að þeir sem
em með kvilla þennan eiga í erfið-
leikum með að læra að lesa og
skrifa.
Rannsókn sálfræðinga við há-
skólann í Shefiield á Englandi
norðanverðu bendir til að litli
heilinn komi þar einnig við sögu.
Fyrir tilstilli litla heilans getur
maður tileinkað sér nýja færni og
gert sér hana svo tama að maður
Heilaskannar leiddu í
Ijós að starfsemin í
litla heila þeirra með
dyslexíu reyndist að-
eins vera um tíundi
hluti sem þess var hjá
hinum hópnum.
þurfi ekki að hugsa við að beita
henni.
„Niðurstöður okkar renna stoðum
undur þá tilgátu að starfsemi litla
heilans sé skert hjá dijúgum hluta
þeirra barna sem þjást af meðfæddum
lestrarerfiðleikum og að það dragi úr
getu þeirra til að tileinka sér nýja
fæmi og til að inna af hendi verk sem
eru þeim svo töm að þau þurfa ekki
að hugsa sig um,“ segir prófessorinn
Rod Nelson við Sheffield-háskóla í
grein í læknaritinu Lancet.
Nelson og sam-
verkamenn hans próf-
uðu kenninguna með
því að bera saman
heilastarfsemi fólks
með dyslexíu annars veg-
ar og fólks án dyslexíu
hins vegar. .
Heilaskannar leiddu
í ljós að starfsem-
in í litla heila
þeirra með
dyslexíu
reyndist
aðeins
vera um
tiundi hluti
sem þess var hjá hin- }
um hópnum.
Vísindamennimir
segja að litli heilinn eigi
líklega ekki einn sök á
dyslexíu en þeir telja þó
að hann gegni þar lykil-
hlutverki.
Vísindamenn á Nýjð-Sjálandi með tæki til að
skrá starfsemi hellans sem þeir gera sér von-
ir um að munl auka skilning þeirra á orsökum
meðfæddra lestrarerfiðleika, eða dyslexíu.
Gerviaugað
getur blikkað
Þýskum lækn-
um hefur tekist
að smíða gervi-
auga sem getur
blikkað um leið
og heilbrigða augað.
Að því er fram kemur í
læknaritinu Lancet hafa þýsku
vlsindamennirn-
ir, sem starfa
við Humboldt-
háskóla í
Berlín, nú ráð-
ið bót á þeim
galla gervi-
augnloka að
þau litu oftast
óekta út þar
sem þau hreyfast ekki. Það
gerðu þeir með því að tengja
gerviaugnlok úr latexi við lít-
inn mótor sem getur samhæft
hreyfingar þess hreyfingum
heilbrigða augnloksins.
Fyrstu tilraunir með gervi-
augað lofa góðu, að sögn lækn-
anna ffá Humboldt.
Fyrirburar með
hegðunar-
vandamál
Börn sem fædd
eru meira en
fimm vikum
fyrir tímann
eru mun lík-
legri en önnur börn til að
eiga í vandræðum með lestur
þegar þar að kemur og hegð-
unarvandarmál þeirra eru
líka fleiri, segir í niðurstöð-
um rannsókna breskra vis-
indamanna.
Ann Stewart frá University
College í London og sam-
starfsmenn hennar rannsök-
uðu 72 unglinga sem fæddust
fyrir tímann og 15 til viðbótar
sem fæddust eftir fulla með-
göngu. í ljós kom meðal ann-
ars að tólf sinnum meiri likur
voru á því að segulómunar-
myndir af heila fyrirburanna
væru óeðlilegar. Fyrirburun-
um gekk einnig verr í skóla
en öðrum.
Stærsti munurinn á hópun-
um tveimur tengdist hvíta
efninu í heilanum en það flyt-
ur boð milli heilans og mæn-
imnar.
Risaeðla setur
strik í land-
reksreikning
Svo kann að
fara að vís-
indamenn
verði að skrifa
kenningamar
um landrek stórheimsálfunn-
ar Pangaeu til forna upp á
nýtt eftir að leifar risaeðlu
nokkurrar fundust í Portú-
gal.
Vísindamenn eru flestir á
því að Norður-Ameríka og
Evrópa hafi skilist að fyrir
um 200 milljónum ára.
Portúgalska risaeðlan reynd-
ist hins vegar vera 150 milj-
ón ára gömul. Sams konar
eðla, alveg jafngömul, hefur
líka túndist í Ameríku og
því hljóta Ameríka og Evr-
ópa að hafa tengst á þessum
tíma.
Portúgölsku vísindmenn-
imir við náttúrusögusafhið í
Lissabon hafa rannsakað mál
þetta í tíu ár.
Umrædd risaeðla var kjöt-
æta, allt að tólf metra löng og
tvö tonn að þyngd.
WnWWBWMWWWIBIIiaBIMi