Dagblaðið Vísir - DV - 01.06.1999, Blaðsíða 6

26
ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚNÍ 1999
ElEa
|....j'/luhir
Tíunda hvert
asmatilfelli
tengist vinnu
jj^u Allt að tíunda hvert tilfelli af asma í iðnríkj- unum tengist
starfínu og eru bændur, málar-
ar, verkamenn í plastiðnaði og
hreingerningarfólk 1 mestri
hættu.
Niðurstöður þessar fengust í
rannsókn Manolis Kogevinas
og samstarfsmanna hans á
stofnun öndunarfæra- og um-
hverfissjúkdóma í Barcelona.
Sagt er frá þeim í læknaritinu
Lancet.
Kogevinas og félagar hans
grandskoðuðu gögn frá liðlega
fimmtán þúsund manns í tólf
iðnríkjum, þar á meðal íslandi.
Þátttakendurnir voru spurðir
um asmaeinkenni sín og eðli
starfs þeirra.
Hreingerningafólk var stærsti
starfshópurinn og var tíðni asma
meðal þess rúmlega þrjátíu pró-
sentum meiri en gengur og ger-
ist. Tíðni asma hjá húsmæðrum
reyndist einnig aðeins hærri en
almennt, sennilega vegna
hreinsiefnanna sem þær komast
í tæri við.
Malasíuveira
hefst líklega við
í leðurblökum
AUar líkur eru á
því að leðurblök-
ur hýsi ban-
væna veiru úr
svínum sem hef-
ur orðið meira en eitt hundrað
manns að bana í Malasíu, að
því er kemur fram í tímaritinu
New Scientist.
Mótefni gegn veirunni hefur
fundist í tveimur tegundum
ávaxtaleðurblakna. Þá hafa
blóðsýni leitt í ljós að allt að
fjórðungur leðurblakna í
Malasíu hefur komist í snert-
ingu við veiruna.
Að sögn tímaritsins hefur
ekki enn tekist að einangra
veiruna í leðurblökum en það
er þýðingarmikið skref í þeirri
viðleitni að staðfesta að leður-
blökumar hýsi hana.
Fuglar færa sig
lengra til norðurs
Breskir fúglar
hafa brugðist
við hækkandi
hitastigi af völd-
um gróðurhúsa-
áhrifanna með því að færa sig
norðar en áður.
Vísindamenn segja að á sið-
ustu tuttugu árum hafi sumar
fuglategundir flutt sig að meðal-
tali nítján kílómetrum norðar
en þeir fara þó ekki lengra til
suðurs.
í tímaritinu Nature segja
þeir Chris Thomas og Jack
Lennon frá Tennessee háskóla í
Knoxville í Bandaríkjunum að
fylgst hafl verið með ferðum 101
fúglategundar. Þeir spá því að
flakk fuglanna eigi eftir að
aukast mikið gangi spár vís-
indamanna um hækkandi hita-
stig jarðar á næstu 50 til 100
árum eftir.
néiÍMui*
Flagö undir fögru skinni?
Hofrungar drepa ungviðið
og fara illa með konurnar
þar
Höfrungar
ekki allir
sem þeir eru
séðir. Nei, biddu
fyrir þér, maður
lifandi, þetta eru
bamamorðingj-
ar og ofbeldismenn, ef marka má
rannsóknir skoskra vísindamanna.
Danska blaðið Politiken sagði frá
þessu ekki alls fyrir löngu.
Þannig er að um árabil hafa fund-
ist meira en eitt hundrað dauðir
grindhvalir reknir á iand við strend-
ur Skotlands. Allt benti til að þeir
hefðu hlotið fremur ofbeldisfuhan
dauðdaga. Fyrir nokkrum árum tóku
vísindamenn sig svo til og rannsök-
uðu málið. Sú rannsókn fletti ofan af
ofbeldisverkum lítils hóps höfrunga
sem varð að minnsta kosti flestum
grindhvalanna að bana.
Víst þykir að efnahagsástæður
liggi að baki ofbeldisverkum höfr-
unganna þar sem hvalategundimar
tvær eiga í harðri samkeppni um
sama fískinn í sjónum.
Sporður höfrangsins er hættu-
legasta vopnið hans, vöðvamikill
og stæltur. Skosku vísindamenn-
irnir sýndu fram á að með sporðin-
um gæti höfrungurinn brotið rifin
í grindhvalnum, eyöilagt í honum
lifrina og látið lungu hans falla
saman.
Ofbeldisverk höfrunganna bein-
ast þó ekki aðeins gegn dýrum af
annarri tegund. Sést hefur til full-
orðinna höfrunga fara illa með ung-
Maðurinn hefur nánast tekið höfrunga í dýrlingatölu en rannsóknir skoskra
vísindamanna benda til að þessir fallegu hvalir hafi sitthvað misjafnt á sam-
viskunni.
viði sitt. Og nú hefur krufning á
hræjum fimm höfrungakálfa stað-
fest grun um að ofbeldið geti leitt til
dauða. Á kálfunum mátti greinilega
sjá för eftir höfrungatennur, auk
þess sem innri líffæri þeirra voru
mörg hver sködduð.
Höfrungar eru þó ekki einir dýra-
tegunda um að drepa ungviði sitt.
Ljón og ákveðnar apategundir gera
það einnig. Þar eru það alltaf karl-
dýrin sem standa fyrir drápunum í
þeim tOgangi að losa sig við unga
annarra karidýra.
Fljótlega eftir að kvendýrin missa
ungana sína eru þau tilbúin til að
eðla sig á ný. Og þá para þau sig
gjaman með karldýrinu sem drap
ungana.
Hugsanlegt er því talið að karl-
höfrungarnir drepi ungviðið tU að
þröngva kvendýrunum til fylgOags
við sig. Það gengur þó ekki alltaf
átakalaust fyrir sig því karlinn gríp-
ur oft til ofbeldisverka gagnvart
kvendýrunum ef þau vUja ekki þýð-
ast hann þegar hann vUl.
Með sporðinum gæti
höfrungurinn brotið
rifm í gríndhvalnum,
eyðilagt i honum lifr-
ina og látið lungu
hans falla saman.
Tilraunir meö saltvatn, límband og fleira:
Gervivöðvi í þotuhreyfla og
gervilimi framtíðarinnar
Stundum þarf
ekki mikið tU.
Bara venjulegt
limband, bikar
fullan af salt-
vatni og, hér
kemur hængurinn, nanópípur úr
kolefni, sem fást að vísu ekki úti í
næstu sjoppu. En úr þessu hafa vís-
indamenn búið tU eins konar gervi-
vöðva sem gæti komið að góðum not-
um í þotuhreyflum framtíðarinnar
og gerviútlimum.
„Vöðvinn" bognar þegar raf-
straumi er hleypt í gegnum bikarinn.
Hann starfar að miklu leyti eins og
lifandi vöðvi, nema hvað hann er
miklu sterkari, segja vísindamenn-
imir i grein í tímaritinu Science.
Ray Baugham, sem starfar hjá
AlliedSignal i Morristown í New
Jersey í Bandaríkjunum, og sam-
starfsmenn hans i Þýskalandi, Aust-
urríki og Ítalíu, telja að uppfmningu
þeirra verði meðal annars hægt að
nota við að stjórna Uæði eldsneytis
og lofts í þotuhreyflum.
Orðlausir vísindamenn
„Við vorum nánast orðlausir yfir
að þetta skyldi virka þegar í stað,“
segir Baugham.
Nanópípur úr kolefni, sem einnig
ganga undir nafninu „Bucky-pípur“
eru mjög langar og grannar pípur
gerðar úr hreinu kolefni. Þær eru að-
eins örfáir nanómetrar i þvermál
(einn nanómetri er þúsund milljón-
asti hluti af metra, eða tíu í mínus ní-
unda veldi) og ekki sverari en flestar
Vfsindamenn hafa búið til lítið apparat sem gæti komið að góðum notum í þotu-
hreyflum í framtíðinni.
sameindimar. Pípur þessar sjást að-
eins með smásjám. Þær hafa verið
notaðar í tilraunum sem ofurleiðarar
og til að framleiða örsmáa iðnaðar-
demanta.
Vísindamennimir bjugggu í fyrstu
Rannsóknir á ekjuferjum:
Bogadregin bílaþilför gætu aukið öryggið
Bogadregin bílaþilfór
gætu aukið stöðug-
leika og þar með ör-
yggi svokallaðra
ekjuferja, að þvi er
vísindamenn við Strathclyde-háskóla
í Skotlandi segja. Hugmyndir þeirra
unnu til verðlauna konunglegu
bresku skipaarkítektastofnunarinnar.
„Ef hönnuðir einsettu sér það
væri hægt að tryggja framtíð ekju-
ferja," segir Dracos Vassalos, yfir-
maður rannsóknarstofu háskólans á
stöðugleika skipa, í viðtali við viku-
ritið New Scientist.
Vassalos og samstarfsmenn hans
hafa gert tvenns konar teikningar
sem þeir segja að komi í veg fyrir að
sjór komist inn á bílaþilfar skip-
Svokallaðar ekjuferjur gætu orðið mun
öruggari ef bílaþilförin í þeim væru
bogadregin en ekki alveg lárétt.
anna og valdi því að þau hvolfa, eins
og gerðist með ferjumar Zeebrugge
og Estoniu. Hátt í þúsund manns
týndu lifl í þeim tveim slysum.
Samkvæmt fyrri hugmynd vís-
indamannanna við Strathclyde eru
stefni og skutur bílaþilfarsins einum
metra hærri en þilfarið er í miðju
skipinu. Þversniðið er því íhvolft þar
sem miðjan er um tuttugu sentimetr-
um hærri en hliðarnar.
Vísindamennimir segja að hönnun
skipsins myndi verða til þess að jafn-
vægi þess héldist þótt gat kæmi á það.
Hin hugmyndin gerir ráð fyrir að
bílaþilfarið sé hærra í miðjunni en í
stefni og skut og að þversniðið sé
kúpt. Vatni sem kemst inn á þilfar-
ið er dælt aftur út með þrýstings-
knúnum lokum.
Nýjar öryggisreglur vom gefnar
út fyrir farþegaskip og ferjur í júlí
1997, í kjölfar Estoniu-slyssins und-
an Finnlandsströndum þar sem
hálft níunda hundrað manna fórst.
til arkir af „nanópípupappír" og festu
þær síðan beggja vegna á límband
með iím á báðum hhðum. Límbandið
var því næst látið ofan í saltvatnsbik-
arinn sem varð fyrir valinu af því að
hann leiðir rafmagn vel og straumi
var hleypt á. Límbandið sveigðist til
beggja hliða.
„Innan örfárra klukkustunda voru
tæki þessi farin að hreyfast fram og
til baka,“ segir Baugham.
Hann segir að hugmyndin sé ekki
nein bylting en enginn hafi hins veg-
ar haft fyrir því að prófa hana. Hann
segist hafa verið undrandi á hve
fljótt og vel allt gekk.
Frekar draumur
„Við ætlum nú að þróa hluti sem
starfa í lofti og áður en yfir lýkur
hluti sem yrðu varðir fyrir lofti en
störfuðu við þúsund gráða hita í
þotuhreyfli," segir hann og bætir við
að pípumar verði hugsanlega einnig
hægt að nota i gervihjörtum og sem
rofa í ljósleiðurum, svo eitthvað sé
nefnt.
„Það er þó meira i ætt við drauma
en veruleika að hægt verði að nota
þessi tæki í stað liffræðilegra vöðva,“
segir Ray Baugham.