Dagblaðið Vísir - DV - 08.06.1999, Blaðsíða 3
ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 1999
Haimgsg
™ w im •• ■
Hinn einræktaði Fibro (til hægri) leikur sér við „föður“ sinn, þ.e. músina sem
lagði til erfðaefnið sem Fibro var búinn til úr. Eins og sjá má er skott pabba
gamla styttra en sonarins en það er vegna þess að endi skottsins var klippt-
ur af til að hægt væri að nálgast frumur tii að vinna afkvæmið úr.
Hawaii-músin Fibro:
Fyrsta klónaða karldýrið
Fyrsta karlkyns-
dýrið sem búið
hefur verið til
með einræktun
(klónun) fruma
úr karlkyns dýri
var kynnt fyrir
skömmu. Þetta var músin Fibro og
er hún afsprengi vísindatilrauna í
Hawaii-háskóla i Honululu. Fram til
Mlkilvægl einræktunar
er að hluta til við-
skiptalegs eðlls og oft
getur verið mjðg hag-
kvæmt að fjðlfalda
mjðg dýrmmt karldýr
eins og id, verðlauna-
naut og dýr í útrým«
Ingarhættu.
þessa hafa eingöngu kvendýr verið
búin til með þessum hætti, mýs,
kindur, geitur og kýr.
Tony Parry, sem vinnur með vís-
indamönnunum sem bjuggu Fibro
til, segir að það sé gríðarlega mik-
ilvægt að sýna fram á að einrækt-
un karldýra sé einnig möguleg.
„Mikilvægi einræktunar er að
hluta til viðskiptalegs eðlis og oft
getur verið mjög hagkvæmt að fjöl-
falda mjög dýrmæt karldýr," segir
hann. Verðlaunanaut og dýr í út-
rýmingarhættu gætu t.d. orðið
hentugur vettvangur fyrir einrækt-
un af þessu tagi.
Búinn til úr skotti
Einræktun kvendýranna hingað
til hefur ávallt byggst upp á að nota
frumur sem teknar eru úr líffærum
sem gegna ákveðnum hlutverkum
við fjölgun viðkomandi lífveru, eins
og t.d. brjóstkirtlum eða eggjastokk-
um. Fibro var hins vegar einrækt-
aður með frumu úr skotti karldýrs.
Þar með hafa vísindamennirnir
sýnt fram á að hægt sé að nýta til
einræktunar frumur sem einfalt er
að nálgast.
Ian Wilmut, prófessor við Roslin-
stofnunina í Edinborg, segir að
þessar upplýsingar séu vissulega
fræðandi en þær séu i raun ekkert
sem menn grunaði ekki. „Það er
enginn grundvallarmunur á frum-
um karl- og kvendýra og því bjugg-
umst við alltaf við að þetta væri
hægt,“ segir hann. Roslin-stofnunin
er hvað frægust fyrir að búa til
kindina Dolly og er stofnunin,
ásamt Hawaii-háskóla, er leiðandi á
sviði einræktunar i heiminum.
Enn er þó mikil vinna eftir fyrir
vísindamenn við að þróa aðferð við
að einrækta karldýr því Fibro er
eina dýrið af 274 í þessari tilraun
sem lifði lengur en eina klukku-
stund eftir fæðingu.
Í-yJLiJJ
Hækkun hitastigs andrúmsloftsins:
Kannski ekki
okkur aö kenna
EE
Hitastig and-
rúmslofts jarðar
hefur hækkað
nokkuð stöðugt
undanfarin ár
og hafa margir
viljað kenna
mengun af mannavöldum um þá
hækkun. Niðurstöður nýrrar rann-
sóknar sýna hins vegar að mögulegt
er að hækkunin geti verið af völd-
um breytinga á sólinni.
Rannsóknin sýnir að segulflæði
frá sólu hefur rúmlega tvöfaldast á
þessari öld. Þar sem segulmagn sól-
ar tengist styrk sólarljóss sem nær
til jarðar er mögulegt að þessi aukn-
ing hafi getað orsakað hækkun á
hitastigi hér á jörðu niðri. Það voru
vísindamenn við Rutherford App-
leton rannsóknarstofuna í Bretlandi
sem gerðu þessa rannsókn.
Sólin ræður mestu
í tímaritinu Nature hefur farið
fram nokkur umræða um rannsókn-
ina og hefur m.a. verið bent á að
aukinn kraftur sólarljóssins á þess-
ari öld og aukið magn koltvísýrings
R&nmóknin sýnirað
seguiflmðl frá sólu
hefur rúmiega tvðfald•
ast á þessarí öld. Þar
mm s&guimagn sólar
t&ngi&i styrk sólarljóss
sem nmr til jarðar er
mögulegt að þessí
aukning hafí getað or-
sakað hækkun á hlta-
stigl hér ájörðu niðrl,
í andrúmsloftinu fari saman. Það er
engin tilviljun að mati sumra.
Einn þeirra sem halda þessu fram
er Eugene Parker, prófessor við
Chicago-háskóla. Hann segir að
mögulegt sé að aukinn kraftur sól-
arinnar hafi orsakað hækkun hita-
stigs andrúmsloftsins og þar með
hitastigs sjávar. Því heitari sem
sjórinn svo er þvi minna getur hann
tekið við af koltvísýringi úr and-
rúmsloftinu. Þannig er mögulegt að
Mögulegt er að aukin sólarorka leiði til hækkandi hitastigs sjávar sem þýðir að sjórinn tekur ekki við eins miklu af koltví-
sýringi og hann annars gæti.
mannkynið eigi ekki sök á hækkun
hitastigs jarðarinnar.
En allir þeir sem að þesssiri um-
ræðu koma eru þó sammála um að
enn sé ekki nándar nærri allt ljóst i
þessum efnum og miklar rannsókn-
ir þurfi að koma til á næstu árum
áður en hægt er að fullyrða eitthvað
í þessum málum.
Aflóga geimstöð:
Geimstööin Mír rýmd
geimstöðinni í rekstri er gífurlegur
eða um 250 milljónir dala (um 18
milljarðar íslenskra króna) á ári og
hafa rússnesk geimferðayfírvöld
því ákveðið að geimstöðin skuli
rýmd í ágúst á þessu ári. Stöðin
mun svo hringsóla í kringum jörð-
ina þangað til snemma á næsta ári
en þá er búist við að hún brenni
upp í lofthjúpi Jarðar.
NASA hefur lengi þrýst á
Rússa um að hætta með Mír og
einbeita sér meira að alþjóðlegu
geimstöðinni sem verið er að
koma upp en blankheit Rússa
hafa tafið gerð hennar um tvö ár.
Talið er að Rússar hafi frestað
því að gefa Mír upp á bátinn, þar
sem hún hefur verið tákn um
fyrrum stórhug þeirra í geim-
ferðamálum, en nú eru aðstæður
í Rússlandi þannig að ekki er til
nægt fjármagn til slíkra stóra-
freka. Það eina sem eftir er að
gera er að fá undirskrift Jeltsíns
Rússlandsforseta þegar hann
man eftir því og þá er saga geim-
stöðvarinnar Mír öll.
13 ára, hefur á síðustu misserum
verið þekkt af litlu öðru en vand-
ræðum. Upp hafa komið ýmis
vandamál, svo sem eldsvoðar og
önnur slys.
Óhöppin hafa verið svo tíð að
það hefur jafnvel vakið athygli
Hollywood, með
mjög svo vafasöm-
um hætti þó. Ekki
má samt líta fram
hjá því að reynslan
af Mír hefur aflað
mikilvægra upp-
lýsinga í sambandi
við mannvistir til
lengri tima • í
geimnum.
Mír má muna sinn fífil fegri og nú er farið að styttast
verulega í að dagar þessarar rússnesku geimstöðv-
ar verði taldir.
Gríðarlegur
kostnaður
En nú er svo komið
að ríkistjórn Rúss-
lands hefur ekki
lengur efni á að
reka Mír. Kostnað-
urinn við að halda
Geimstöðin
Mír á sér
langa sögu í
stuttri sögu
geimferða.
Þessi geimstöð
sem komin er til ára sinna, orðin
£1íJJjjJj
róíú\t
Hitt 2000-vandamálið:
Veðurfar á sólinni
til vandræða
2000-vandinn
svokallaði er
ekki eina vanda-
málið sem mun
hrjá jarðarbúa
árið 2000. Nú lít-
ur út fyrir að
náttúran hafi tekið að sér að bæta
við einu vandamálinu enn. Áætlað
er að metár sé í uppsiglingu varð-
andi truflanir af völdum sólarinnar
á raftæki og fjarskipti.
Sýnt hefur verið fram á að sól-
stormar, sólgos og aðrar geimveðra-
breytingar fara í eins konar virkni-
hring og ná hámarki á 11 ára fresti.
í apríl og maí árið 2000 er einmitt
komið að einu slíku hámarki. Ekki
er vitað fyrir víst hvaða áhrif þetta
mun koma til með hafa en framfar-
ir í fjarskipta- og tölvutækni hafa
orðið svo miklar síðustu 11 árin að
ekki er hægt að nota samanburð í
því efni.
Vísindamenn spá því þó að mikl-
ar truflanir verði í farsímakerfum
og öðrum fjarskiptum, gervihnettir
fari jafnvel út af sporbaug og ýmis-
legar rafmagnstruflanir á heimil-
um muni valda fólki
vandræðum. Þá
er bara að bæta
við á listann
„atriði sem
þarf að vara
sig á árið
2000“ og
vona að
ekki komi
fram í
dagsljós-
ið fleiri
2000-
vanda-
mál.