Dagblaðið Vísir - DV - 23.06.1999, Blaðsíða 10

10
lennmg
MIÐVIKUDAGUR 23. JUNI 1999
Frumstæð
íslensk hugsun?
Eingöngu íslensk tónverk
voru á efnisskrá tónleika Sinfón-
íuhljómsveitar íslands í Há-
skólabíói í gærkvöldi. Fyrsta
verk á dagskrá, Eldur eftir Jór-
unni Viðar, er balletttónlist, sem
var samin í tilefni stofnunar
Þjóðleikhússins árið 1950. Á tón-
leikunum í gærkvöldi voru engir
dansarar, en það skipti litlu máli
því æpandi rauðum lit var varp-
aö á vegginn fyrir aftan hljóm-
sveitina til að skapa leikhús-
stemningu.
Eldur er ágætis tónsmið, þó
þar sé ekki mikið um frumlega
hugsun. Mikið er um hefð-
bundna flmmundahljóma, og lag-
línurnar eru flestar rammis-
lenskar. Uppbyggingin er rök-
rétt, hendingarnar og hrynjand-
in grípandi, og stemningin lifleg.
Sjálfsagt voru einhverjir i saln-
um sem voru næstum því búnir
að standa upp í miðju verki og fá
sér snúning, en gátu hamið sig á
elleftu stundu. Sem balletttónlist
er Eldur vel heppnað verk, þó
flutningurinn hefði kannski
mátt vera þróttmeiri til að gefa
tónlistinni meiri dýpt.
Hitt verkið eftir Jórunni á
þessum tónleikum, Slátta, var
píanókonsert. Konsertinn er
saminn samkvæmt viðtekinni
venju, enda segir tónskáldið í
efnisskránni að upphaflega hafi
hugmyndin verið sú aö „semja
verk sem sameinaði hefðbundið
form píanókonserts minni frum-
stæðu íslensku hugsun" .En nú-
tímatónskáld sem ætlar sér að feta í fótspor
„gömlu meistaranna" verður að hafa formið
fullkomlega á valdi sínu, ef afraksturinn á
ekki að hljóma eins og hver önnur eftiröpun.
Jórunn kann hér greinilega vel til verka,
enda píanóleikari sjálf, og er Slátta hin
snyrtilegasta tónsmíð þar sem öllum reglum
er fylgt af kostgæfni.
Ljós og myrkur
Konsert Jórunnar er í þessum venjulegu
þremur köflum, þar sem sá hægi er draum-
kenndur og syngjandi en hinir glaðbeittir og
með glæsilegum einleikspörtum. í rauninni
Steinunn Birna Ragnarsdóttir - „lék hreint og skýrt og af miklu ör-
yggi-“
má segja að allt sem á að vera í píanókonsert
sé til staðar í verki Jórunnar í réttri tíma-
röð. Þar fyrir utan eru grunnhugmyndimar
er svo fyrirsjáanlegur að
það er eins og maður hafi
heyrt hann áður i fyrra
lífi. Hann er þó oft falleg-
ur og féll vel í kramið hjá
tónleikagestum. Steinunn Birna
Ragnarsdóttir stóð sig frábærlega
vel í einleikshlutverkinu, hún lék
konsertinn hreint og skýrt og af
miklu öryggi. Rólegi kaflinn var
sérstaklega áhrifaríkur, enda
ásláttur Steinunnar Birnu bæði
mjúkur og sætur. Er henni því hér
með óskað til hamingju með sinn
hlut.
Eftir hlé var flutt Hljómsveitar-
verk IV eftir Finn Torfa Stefáns-
son. Verkið var samið í minningu
sonar Finns Torfa, sem lést nítján
ára gamall. Tónsmíðin er í þrem-
ur þáttum, og heitir sá fyrsti
Æska, annar Dansaö á torginu og
þriðji Endir. Verkið er eins ólíkt
tónlist Jórunnar og hugsast getur,
Finnur Torfi finnur aldrei ódýrar
lausnir, og oft er maður í mesta
basli með að skilja upp eða niður i
tónlistinni. Hún líður áfram í ein-
kennilegri samblöndu af „venju-
legum“ hljómum og einhverju allt
öðru, og þetta tvískipta eðli er
mest áberandi í fyrsta kaflanum.
Þar heyrir maður barnslegar
hendingar, sem falskur tónn spill-
ir í sífellu, en í hinum köflunum
verða mörkin óljós og á endanum
er ekki lengur neitt ljós eða myrk-
ur, heldur hvort tveggja en þó
hvorugt.
Hljómsveitarverk IV er ein-
kennileg tónsmið sem er
Tónlist
Jónas Sen
einfaldar, sama hendingin er gjarnan endur-
tekin aftur og aftur í ýmsum myndum, og er
ekkert eftir til að brjóta heilann um. Þetta er
einmitt helsti gallinn við konsertinn, hann
greinilega úthugsuð, og sem slík sann-
færandi. Þetta er engin skemmtitónlist
og á sjálfsagt ekki að vera það, en mað-
ur skynjar hugsun á bak við hana þó á
yfirborðinu sé hún ekki áheyrileg.
Sinfóníuhljómsveit islands - Tónleikar
í Háskólabíói 22.6. 1999.
Verk eftir Jórunni Viöar og Finn Torfa
Stefánsson.
Einleikari: Steinunn Birna Ragnarsdóttir.
Hljómsveitarstjóri: Petter Sundquist.
Tónlist guða og manna
Út er kominn geisladiskur með þremur kvart-
ettum og einu tríói eftir Þorkel Sigurbjömsson.
Upptökumar era frá ýmsum tímabilum, sú elsta
frá því 1968.
Hljómgæðin era mismunandi, en þrátt fyrir
það er geisladiskurinn hinn eigulegasti þvi Þor-
kell er óneitanlega eitt merkasta tónskáld ís-
lendinga.
Hann er svo merkilegur að hann er nefndur í
sjálfsævisögu Nikulásar Slonimski en það er
enginn smáræðis heiður. Fyrir þá sem ekki vita
var Slonimski tónlistarfræðingur, hljómsveitar-
stjóri og séní sem gat spilað etýðu eftir Chopin
með appelsínu og hefúr gjarnan verið kallaður
Oscar Wilde tónlistarheimsins.
Fyrsta verkið á geisladiskinum er Kisum frá
árinu 1970 og er fyrir klarínett, víólu og píanó.
Það eru þeir Gunnar Egilsson (klarínett), Ingv-
ar Jónasson (vióla) og Þorkell sjálfur (píanó)
sem leika, og er tónsmíðin í fjóram þáttum. Þor-
kell segir í bæklingnum sem fylgir geisladiskin-
um að Kisum fjalli um „músík frá ýmsum hefð-
bundnum sjónarhomum: sem eftirlíkingu nátt-
úruhljóða (vinds, fuglahljóða, hverahljóða
o.þ.u.l.), músík í goðsögnum (óhlutbundnir tón-
ar, sem í mesta lagi herma eftir sjálfum sér), og
músík i mannheimum (islensk þjóðlög og dans-
ar, ærsl og einmanaleiki, sorg og gleði)" Þeir
Gunnar og Ingvar era þekktir hljóðfæraleikarar
en Þorkell kemur á óvart með glæsilegum pí-
anóleik og sýnir víða snilldarleg tilþrif. Fyrsti
kafli i Kisum er helgaður náttúranni og getur
þar að heyra hin kynlegustu hljóð sem hljóð-
færaleikaramir framleiða af stakri list.
Annar þátturinn birtir okkur innsýn í tflvist
guðanna, og þar er víólan áberandi í botnlaus-
um einmanaleUía. Hinir kaflamir sem á eftir
koma heita Manneskjumúsík, og einkennast oft-
Þorkell Sigurbjörnsson - „Kann að segja
sögu í tónum.“
Geislaplötur
Jónas Sen
ar en ekki af lífi og íjöri. í heUd er Kisum litrík
tónsmíð, og greinilegt að tónskáldið kann
manna best að segja sögu í tónum.
Ævintýri í tónum
Næsta verkið á geisladiskinum nefnist
Hásselbykvartettinn þvi hann var saminn að
beiðni menningarstofnunar skandinavísku höf-
uðborganna í Hásselby-höU, rétt hjá Stokkhólmi.
Að mörgu leyti er þessi strengjakvartett ágæt-
lega saminn, en hann er dálítið formfastur á
kostnað imyndunaraflsins og því ekki með því
besta sem ég hef heyrt eftir Þorkel. Þrátt fyrir
það er flutningurinn i höndum Saulesco kvar-
tettsins tU fyrirmyndar.
Kaupmannahafnarkvartettinn, sem á eftir
kemur og var saminn tíu árum seinna, ber vott
um meiri hugmyndaauðgi og þar hefur tón-
skáldið greinUega verið að springa úr inn-
blæstri. Þetta er epískt sniUdarverk, heUt ævin-
týri i tónum, þar sem ólíkir kraftar takast á og
er útkoman tUkomumikU. Segja má að viðeig-
andi sé að Kaupmannahafnarkvartettinn sé leik-
inn af Kaupmannahafnarkvartettinum, sem
þýðir ekki að tónverkið sé eitthvert sjáifspUandi
viðundur heldur era það fjórir hljóðfæraleikar-
ar sem kaUa sig þessu nafin og leika samnefnt
verk Þorkels af glæsibrag.
Síðasti kvartettinn, Heimsókn, er einnig hinn
skemmtUegasti. Hann er fluttur af Strengja-
kvartettinum í Ósló og var saminn í minningu
Edvards Grieg. ÞorkeU málar mynd í tónum af
fjóram gestum sem koma i heimsókn tU Griegs,
en hann situr eUiær í raggustólnum sínum í
TroUhaugen. Andrúmsloftið er oftar en ekki
skoplegt, sérstaklega þar sem raddimar fjórar
era einkar persónulegar og sjálfstæðar. Þetta er
prýðUega samin tónsmíð, og eins og Kaup-
mannahafnarkvartettinn og Kisum ber hún
hæfUeikum Þorkels glöggt vitni. Ég get því hik-
laust mælt með þessum geisladiski fyrir þá sem
hafa áhuga á íslenskri samtimatónlist.
Þorkell Sigurbjörnsson - Kisum og Þrir kvartettar,
íslensk tónverkamiðstöð, 1999
Simpsons-fjölskyldan
best
Hvaða bandariskur sjónvarpsþáttur er öU-
um öðrum fyndnari? Jeff MacGregor, fjölmið-
lagagagnrýnandi New York Times, er ekki í
neinum vafa. „Simpsons-fjölskyld-
an er eini sjónvarpsþátturinn sem
hægt er að hlæja að. Hann er mót-
vægi gegn flestu þvi sem hrjáir
þennan miðU, aUt í senn hnyttUeg-
ur og hamslaus, hárbeitto og
rostafenginn. Á tíu ára afmæli
sínu sýnir þátturinn og sannar að
„gæði“ og „sjónvarp" geta stund-
um farið sarnan."
Hvað er það sem gagnrýnand-
inn telur Simpsons-fjölskyldunni tU tekna?
„Þátturinn virkar á fleiri en einu plani. Böm
og unglingar hafa gaman af sjónbrellum og
bellibrögðum þáttarins en foreldrar njóta
stríðrar orðræðunnar og orðaleikjanna sem oft
miða að því grafa undan viðtekinni alþýðu-
speki. Svo er auðvitað til hálffullorðið fólk eins
og ég sem hafa gaman af hvoru tveggja. Það
má líkja þessu við að horfa á leikrit eftir Noel
Coward í flugeldaverksmiðju sem stendur í
Ijósum logum.“
Enn fremur segir MacGregor: „Sérhver þátt-
ur er eins og kennslubók í skopleik, kvöldskóli
í aulafyndni og óðagoti. Handritshöfundar eru
í þeirri öfundverðu aðstöðu að þurfa ekki að
semja fyrir lifandi fólk og þvi geta þeir látið
aUt flakka, þó svo það sé í blóra bæði við góð-
an smekk og þyngdarlögmálið.
En aðal þáttarins er samt persónusköpunin.
Simpsons-fjölskyldan er mun mannlegri en
dúkkulísurnar sem koma fyrir í flestum
svokölluðum „sitcoms" í bandarísku sjón-
varpi.“
Saltarahelgi
Nú fer í hönd Davíðssálmahelgi Kirkjulista-
hátíðar í Hallgrímskirkju en þá verður haldin
sérstök Davíðssálmaráðstefna, auk þess sem
kammerkórinn Schola cantorum (á mynd)
mun flytja Davíðssálma, eða Saltarann, í ýms-
um myndum, aUt frá gregorskum söng til
nýrra verka.
Ráðstefnan um Davíðssálma hefst í kirkj-
unni á laugardag kl.
10.15. Fjögur erindi
verða flutt á stefn-
unni. Dr. Sigurjón
Árni Eyjólfsson flyt-
ur erindi um útlegg-
ingu Lúthers á Dav-
íðssálmum, séra
Kristján Valur Ing-
ólfsson flyto erindi
um notkun Saltarans
í helgihaldi kirkjunnar, dr. Gunnlaugur A.
Jónsson flytur erindi um menningaráhrif Salt-
arans og loks flytur Þorkell Sigurbjömsson
tónskáld erindi um íslensk tónskáld og Saltar-
ann. Milli erinda verður leikið á orgel og
snæddur matur að hætti Gyðinga, auk þess
sem Michael Levin syngur og kynnir nokkra
Davíðssálma á hebresku.
Á tónleikum Schola cantorum á sunnudags-
kvöldið verða fluttar mótettur frá tveimur
skeiðum í kirkjutónlistarsögunni. Fyrst verða
fiuttar sjaldheyrðar mótettur frá barokktíma-
bilinu eftir Johann Hermann Schein en eftir
það verða svo fluttar mótettur frá okkar dög-
um, meðal annars nýtt verk eftir Oliver Kent-
ish, verk eftir Poulenc, Jón Hlöðver Áskelsson
og Hörð Áskelsson, stjórnanda kórsins.
Tíu bestu enn og aftur
Við lifum á sannkölluðu listatímabili. Hér
hafa verið birtir ýmsir listar yfir áhrifamestu
höfunda - og listamenn yfirleitt - allra tíma,
samkvæmt aðskiljanlegum skoðanakönnun-
um, og rétt er að halda
uppteknum hætti hvað
þetta snertir. í tengslum
við nýafstaðna bókamessu
í Genf bað svissneska dag-
blaðið Temps lesendur
sína að tilnefna tíu bestu
skáldsögur 20. aldar. Eftir-
farandi skáldsögm urðu
hlutskarpastar: 1) Útlend-
ingurinn eftir Camus (á mynd), 2) I leit að
liðinni tíð eftir Proust, 3) í nafni rósarinnar
eftir Eco, 4) Hundrað ára einsemd eftir
Marquez, 5) Réttarhöldin eftir Kafka, 6) Þrúg-
ur reiðinnar eftir Steinbeck, 7) Drottins út-
valdi eftir Cohen, 8) Hverjum klukkan glym-
ur eftir Hemingway, 9) Vonin eftir Malraux og
10) Gamla konan kemur í bæinn eftir
Dúrrenmatt.
!r
Umsjón
Aðalsteinn Ingólfsson
BMHHHI