Dagblaðið Vísir - DV - 07.07.1999, Blaðsíða 10

io mennmg
MIÐVIKUDAGUR 7. JÚLÍ 1999 DV
Lér konungur á asísku
„Shakespeare hefði áreiðanlega haft gam-
an af sýningunni, en líklega hefði hann ekki
áttað sig á því að leikritið væri eftir hann,“
sagði hrifinn gagnrýnandi um sýningu lista-
manna frá sex Asíulöndum á Lé konungi
sem nú heillar áhorfendur í stórborgum Evr-
ópu, síðast i Kaupmannahöfn í vikunni sem
leið. Það er einna líkast því að japanski
handritshöf-
undurinn, Rio
Kishida, hafi
séð leikritið
fyrir löngu og
ekkert verið að
hressa upp á
minnið áður en
hún skrifaði
handritið. Svo
tekur leikstjór-
inn við, Ong
Keng Sen frá
Singapúr
(frændi Jónas-
ar?), og bætir
við nokkrum
smáatriðum og
útkoman verð-
ur nýtt verk,
tímalaust í
túlkun sinni á
takmarkalausri
valdagræðgi og
baráttu kynj-
anna.
í Lear eftir
Kishida og Sen
eru systurnar
bara tvær,
Eldri dóttir og
Yngri dóttir.
Faðir þeirra
dáir Eldri dótt-
ur sem trúir á
mátt orðanna
og beitir þeim óspart. Yngri dóttir þegir aft-
ur á móti og þögn hennar fer svo hrikalega í
taugarnar á föðurnum að hann afneitar
henni. Hann er orðinn gamall maður og
Eldri dóttir hvetur hann í upphafi leiks til að
fara í frí sér til upplyftingar. Þegar hann
kemur aftur úr fríinu er hún sest í hásætið.
Við tekur valdabarátta milli feðginanna þar
sem öllum brögðum er beitt uns Eldri dóttir
drepur - ekki aðeins föður sinn heldur líka
systur, vegna þess að hún minnir hana á
glæpi hennar, minningarnar verða að deyja,
og ástmann sinn vegna þess að hann ásælist
hásætið. Loks er Eldri dóttir ein eftir, búin
að drepa allt og alla í kringum sig. Hvers
virði er valdið þá? Nötrandi af ótta hvíslar
hún út í myrkrið í lokin: „Hver er fyrir aft-
an mig?“
Shakespeare enginn grikkur
gerður
Auðvitað er Shakespeare og leikrit hans
um flókin mannleg samskipti innan fjöl-
skyldunnar, valdabaráttu, blekkingu og
sjálfsblekkingu, svik og morð, bara tálbeita
hinna asísku listamanna. Ef leikritið héti
Úr sýningu The Japan Foundation Asia Center á nýrri leikgerð um persónur Shakespeares
f Lé konungi. Þar sjást eldri dóttir Lés og yfirmaður varðliðsins, ástmaður hennar, leggja á
ráðin um morð og valdarán.
Gamli maðurinn og dætur hans og væri eft-
ir Rio Kishida tæki óratíma að auglýsa það
upp í Evrópu og ná inn áhorfendum til að
borga viðamikla og glæsilega uppsetning-
una. En Shakespeare er enginn grikkur gerð-
ur með því að tengja nafn hans við þessa
sýningu. Það býr í henni neisti snilldarinnar
og hún opnar á ýmsan hátt nýjan skilning á
verkinu. Sjaldan hefur klisjan „veisla fyrir
augað" átt betur við en hér. Japanskir og
kínverskir búningamir og gervin eru augna-
yndi þótt sjálfsagt fari táknræn merking
þeirra fyrir ofan garð og neðan hjá vestræn-
um áhorfendum. Engir sviðsmunir eru not-
aðir og markviss lýsing kemur i stað leik-
tjalda. Þeim tekst meira að segja að fela með
ljósi.
Lér er leikinn af Naohiko-Umewaka sem
er japanskur leikari og leikstjóri, fæddur
inn í Noh-leikhúshefðina og þjálfaður þar
frá þriggja ára aldri. Eins og á dögum
Shake-speares leika karlmenn báðar dætur
hans; sú eldri er leikin af kínverska söngv-
aranum Jiang Qihu, sem er stjama við Pek-
ingóperuna, sú yngri af Peeramon Chomd-
havat, ótrúlega fríðum ballettdansara frá
Taílandi. Leikstjórinn hef-
ur ekki blandað listgrein-
unum saman heldur fær
hver listamaður að beita
listbrögðum úr sinni grein
þannig að Noh-leikhús og
Pekingópera njóta sín hlið
við hlið á sviðinu. Fíflið er
leikið á vestræna vísu af
japönsku leikkonunni Hairi
Katagiri; hún er í gervi
fréttamanns sem hittir
gamla manninn
á ferðalagi hans,
spáir því að
hann muni
missa völdin og
myndar baráttu
hans á mynd-
bandsvél sína.
Þegar hann tap-
ar stríðinu við
Eldri dóttur
snýr fiflið baki við honum,
full fyrirlitningar.
Ógnandi hermenn
Hinn asíski Lear er söng-
leikur fremur en leiksýning,
og umhverfis aðalpersón-
urnar er fjöldi aukaleikara
frá Singapúr, Malasiu og
Indónesíu sem leika og
syngja þjóna, hermenn og
skugga af mikilli kúnst,
einkum voru hermennimir glæsilegir og
ógnandi tilburðir þeirra vel þjálfaðir. Hver
talar sitt tungumál en þýðingum varpað á
skjái báðum megin við sviðið. Utan við svið-
ið sitja svo tónlistarmenn sem leika á kunn-
ugleg og framandi hljóðfæri og syngja, og
var þeirra þáttur kannski allra áhrifamest-
ur.
Sýningin er á sviðslistahátíðinni
Sommerscene 99 í Kaupmannahöfn. Meðal
annarra gestasýninga á þeirra vegum í sum-
ar má nefna rómaða Hamletsýningu frá Lit-
háen 12.-14. ágúst og sýningar norrænna
ballettdansara á sama stað 4.-9. ágúst þar
sem Lára Stefánsdóttir er einn af sólódönsur-
um. -SA
Hafmeyja og marbendill
Leifur Þórarinsson
tónskáld lést í fyrra og í
minningu hans hefur nú
verið gefinn út geisla-
diskur með tónsmíðum
hans. Verkin em frá
ýmsum tímabilum, hið
elsta frá árinu 1960 en
hið yngsta frá árinu 1995
og því má líta á diskinn
sem nokkurs konar þver-
skurð af ævistarfi tón-
skáldsins.
Það eru fáeinir með-
limir Caput-hópsins sem
flytja tónlistina en þó
veit maður ekki hverjir
þessir meðlimir eru
þrátt fyrir ítarlega leit á
kápu disksins og í með-
fylgjandi bæklingi. Þetta
er stór galli á útgáfunni,
hlustandinn hefur t.d.
ekki hugmynd um hvort einleikspíanóverkið
á diskinum, Preludio, Intermezzo & Finale,
sé flutt af Helgu Bryndísi Magnúsdóttur eða
Snorra Sigfúsi Birgissyni sem bæði em pí-
anóleikarar og hafa jafnframt verið bendluð
við Caput-hópinn. Og hver spilar á hörpuna
í síðasta verkinu, Serenu viö sjóinnl Þetta
eru sjálfsagðar upplýsingar á kápu hvers
geisladisks, aö sleppa þeim er óvirðing við
flytjendur sem standa sig allir með mikilli
prýði.
Fyrsta verkið á geisladiskinum er Tríó fyr-
ir fiölu, selló og píanó, frá árinu 1960. Bæði
það og hið næsta, Mósaikfyrirfiölu og píanó,
Leifur Þórarinsson
tónskáld íslendinga
frá árinu 1961 era nokk-
urs konar stílæfingar,
enda verkin samin er Leif-
ur var ungur að árum og
enn að leita fyrir sér.
Tríóiö og Mósaik em ótta-
lega leiðinleg, enda í helj-
argreipum seríalismans
og lítill innblástur á ferð-
inni.
Persónulegur
stíll
í þriðja verkinu, sem er
Tríó fyrir flautu, selló og
píanó og er frá árinu 1974
fínnur maður að Leifur er
búinn að móta sinn per-
sónulega stíl. Tríóið er
skemmtilega afslappað,
lýrískt og leikandi með
nýstárlegum hljómum sem láta vel í eyrum.
Sömuleiðis er Pente X(1994) fyrir flautu,
sembal, selló og tvö slagverk seiðandi og dul-
Geislaplötur
„eitt besta
Jónas Sen
arfullt, með skemmtilegri hrynjandi og
óvæntum uppákomum.
Preludio, Intermezzo & Finale er frá árinu
1995 og er nokkuð mistækt. Þetta er eitt verk
í þremur köflum, sá fyrsti samanstendur af
einmannalegum, hljómalausum röddum sem
þreifa fyrir sér án teljandi árangurs, annar
kaflinn er hins vegar innblásið næturljóð en
stíganda vantar tilfinnanlega í síðasta kafl-
ann, sem er fyrir bragðið hálfmarklaus.
Síðust á geisladiskinum er Serena vió sjó-
inn fyrir fiðlu og hörpu og er hún án efa
langbesta tónsmíðin. Ég leyfi mér að fullyrða
að þetta sé eitt besta íslenska verk sem
samið hefur verið á þessari öld, það er svo
mikil snilld að maður fellur í stafi. Leifur
hefur hér náð að galdra fram dularmátt
hafsins með svo miklum ævintýraljóma að
það er eins og hafmeyja og marbendill séu
komin inn í stofuna til manns. Verkið er ró-
legt út í gegn og svo tímalaust og annars-
heimslegt að unaður er á að hlýða. Líkt og í
píanótónsmíðinni að ofan er engin stígandi,
engin stefna, en hér væri allt slíkt tilgangs-
laust, því hafið er eilíft, bara er.
Serena við sjóinn er tónlist sem skipar
Leifi í sess fremstu tónskálda, því til að
semja svona verk þarf snilligáfu og guðdóm-
legan innblástur. Auðvitað var Leifur mis-
tækur, eins og flest önnur tónskáld, en er
fram líða stundir gleymast vondu verkin og
hin góðu lifa. Leifur var án efa eitt besta tón-
skáld íslendinga og til marks um það á Ser-
ena við sjóinn og önnur góð verk tónskálds-
ins eftir að heyrast oft í framtíðinni.
Leifur Þórarinsson - lcelandic Chamber
Music
Hljóðfæraleikarar úr Caput-hópnum
GIVI Recording, 1999
Umboð á íslandi: 12 tónar
Verkamenn og kvenmannsbelg
Ferðamenn á leið um Vesturland ættu ekki að
láta hjá líða að líta inn í Safnahús Borgarflarðar
i Borgarnesi, þar sem stendur yflr sýning á verk-
um Kristjáns Jónssonar, þótt ekki væri nema
fyrir yndislegt boðskortið sem listamaðurinn hef-
ur sent um borg og bý
(sjá mynd). Það sýnir
ljósmynd af fjórum
staffirugum, raunar
einnig eilítið kyndug-
um verkamönnum, í
rækjuverksmiðju, upp-
stilltum við hliöina á
hráu málverki af kven-
mannsbelg, væntanlega
eftir Kristján sjálfan: í
ljósmyndinni kristall-
ast alþýðleg viðhorf til myndlistar, hugmjmdir
um hámenningu og lágmenningu, gott ef ekki
!v einnig þjóðsagan um Bakkabræður. Altént hefur
v ljósmyndarinn, hver sem hann er, hitt á óska-
stund.
If
Snorri og Þorvaldur á
Blönduósi
Fyrst listsýningar úti á landi eru
til umræðu er ekki úr vegi að
minna á sýningu á verkum Snorra
Arinbjarnar og Þorvalds Skúlason-
ar (sjá mynd) í íþróttamiðstöðinni á
Blönduósi en báðir em þessir lista-
menn fæddir á staðnum. Eins og
ýmsir aðrir íslenskir listamenn
sem ólusfupp „á mölinni" á öðrrnn
áratug aldarinnar, höföu þeir
Snorri og Þorvaldur meiri áhuga á
veruleika vaxandi bæjar- og borgarmenningar á
landinu en landslagi og viðvarandi rómantík
sem tengdist því. Þeir verða því að teljast meðal
upphafsmanna hins svokallaða „þorpsmálverks"
sem varð til á flórða áratug aldarinnar.
Á sýningunni á heimaslóðum þeirra, Blöndu-
ósi, er að flnna 21 málverk frá ýmsum tímabilum
á ferli þeirra, 10 eftir Snorra og 11 eftir Þorvald.
Era þau öll í eigu Listasafhs íslands. Sýningin
stendur til 18. júlí og er opin alla daga frá 10-12
og 13-17.
Síðasta kvöld-
máltíð Warhols
Og áfram með sýningar, í
þetta sinn á erlendri
grandu. Eins og mörgum er
kunnugt rekur Guggen-
heim-safhið í New York af-
leggjara niðri í SoHo hverfi
þar í borg, við 575 Broad-
way og Prince Street. Tals-
verðar breytingar hafa staðið yfir á þessum af-
leggjai'a en nú er þeim að mestu lokið og er starf-
semin hafin að nýju með sýningu á fiölmörgum
tilbrigðum við Síðustu kvöldmáltíöina eftir Leon-
ardo da Vinci, sem Andy Warhol ( á mynd )
dundaði við að gera síðasta árið sem hann liföi,
þökk sé pöntun frá ítölskum banka sem stendur
beint á móti kirkjunni í Mílanó, þar sem Síöasta
kvöldmáltíöin er staðsett. Sögðum við einmitt frá
því um daginn að nú væri loksins búið að koma
þessari frægu veggmynd Leonardos í skaplegt
horf.
Eins og venjulega vann Warhol ekki út frá
frummyndinni, heldur alls konar eftirmyndum
hennar, ljósmyndum, teikningum, jafnvel þrívíð-
um plastmódelum. í þessu var Warhol sam-
kvæmur sjálfum sér, því honum þótti spennandi
að vinna á mörkum svokallaðrar „æðri“ og
„óæðri“ listar, auk þess sem verk hans fialla
gjaman um vanda og trúverðugleika raunsæis-
legra listaverka í samtimanum.
Sýningin í Guggenheim SoHo er opin alla daga
vikunnar, nema þriðjudaga og miðvikudaga, kl.
11-18.
Sverrir í íremstu röð
í nýjasta hefti
hins virta tónlistar-
tímarits Gramo-
phone fiallar breski
gagnrýnandinn
Hillary Finch um
nýja geislaplötu
Sverris Guðjónsson-
ar, Testament, sem
franska útgáfufyrir-
tækið Opus 111 gef-
ur út. Sparar hún
ekki lof og prís um tónlistina og söng Sverris. Er
ekki annað á gagnrýnandanum að skfija en að
með þessari plötu sé hann kominn í fremstu röð
evrópskra kontratenóra. Sem við vissum auðvit-
að mæta vel...
Umsjón
Aðalsteinn Ingólfsson