Dagblaðið Vísir - DV - 09.07.1999, Page 14

14
FÖSTUDAGUR 9. JÚLÍ 1999
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aóstoöarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI11, 105 RVÍK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vfsir, netútgáfa Ftjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblaö 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Heggur sá er hlífa skyldi
Tvær fréttir vikunnar, sem nú er að líða, eru þess
eðlis að menn staldra við. Báðar greindu frá ofbeldis-
verkum þótt ólík væru og vekja spurningar um alvar-
legt ástand og samfélagsmein sem lítið er rætt, þ.e. of-
beldi innan veggja heimilisins. Annars vegar var um að
ræða heiftarlega árás eiginmanns á konu sína og hins
vegar fangelsisdóm yfir fóður sem hafði misnotað dótt-
ur sína kynferðislega með grófum hætti árum saman.
Fréttir af heimilisofbeldi sem þessu berast af og til en
eru aðeins toppur ísjakans. Margir telja að ofbeldisverk
og árásir komi einkum frá þeim sem óskyldir eða
ótengdir eru fórnarlömbunum en svo er ekki. Dr. Erla
Kolbrún Svavarsdóttir lektor bendir á í grein í nýút-
komnu tímariti hjúkrunarfræðinga að ofbeldi í samfé-
lögum sé eitt af meginheilbrigðisvandamálum Vestur-
landa og mest af þessu ofbeldi eigi sér stað innan fjöl-
skyldna þar sem þolandi ofbeldisins þekkir þann sem
beitir því.
í grein lektorsins kemur fram að 85 prósent barna
sem verða fyrir ofbeldi þekki ofbeldismanninn. Erla
Kolbrún bendir réttilega á að ofbeldi og vanræksla á
börnum sé mikil ógnun við heilbrigði og vellíðan
þeirra. III meðferð á börnum hefur verið flokkuð í lík-
amlegt, kynferðislegt og andlegt ofbeldi auk vanrækslu
og veldur truflun á vexti, þroska og vellíðan barnsins.
Fram kemur að hérlendis sé lítið vitað um tíðni of-
beldis gegn börnum. Skemmst er þó að minnast frétta
frá liðnum vetri þar sem læknir upplýsti að mun meira
væri um slíkt en almenningur gerði sér grein fyrir en
heilbrigðisstéttir sæju. í Bandaríkjunum er talið að 2,5
prósent barna að 17 ára aldri séu beitt ofbeldi eða þau
vanrækt. Helmingur barnanna er vanræktur, 20 pró-
sent eru beitt líkamlegu ofbeldi, 11 prósent kynferðis-
legu ofbeldi og 3 prósent andlegu ofbeldi. Óskilgreind
eru síðan 16 prósent.
Mikilvægt er að rannsaka þessi mál hérlendis og
nýta sér þar upplýsingar þeirra sem að koma, heil-
brigðisstarfsmanna, kennara, leikskólakennara, lög-
reglu og fleiri. Réttarstaða bama hefur batnað með
lagasetningu til tryggingar stöðu þeirra og tilkomu um-
boðsmanns barna.
Hið sama gildir um rannsóknir á öðru ofbeldi innan
veggja heimilisins, einkum ofbeldi gegn konum. Dr.
Erla Kolbrún segir þá tegund ofbeldis einnig lítið rann-
sakaða hérlendis. í ársskýrslu Kvennaathvarfsins hafi
komið fram að 11-14 prósent kvenna leiti til Kvennaat-
hvarfsins vegna ofbeldis og í skýrslu dómsmálaráðu-
neytisins er talað um að 9 prósentum ofbeldisáverka
sem meðhöndlaðir voru á slysadeild hafi einhverjir úr
fjölskyldunni valdið. Líklegt er að þessar tölur séu of
lágar enda reynir fólk að halda ofbeldinu leyndu. Rann-
sóknir í Bandaríkjunum benda til þess, að sögn Erlu
Kolbrúnar, að 16-40 prósent kvenna þjáist vegna ofbeld-
is maka síns.
Heimilið á að vera griðastaður og öryggi ungra jafnt
sem aldinna. Það er því hrikalegt til þess að vita að
fjöldi fólks þjáist einmitt þar en getur ekki vegna ótta
við þann eða þá sem ofbeldinu valda greint frá vanlíð-
an sinni og hörmungum. Afleiðingarnar geta verið
hrikalegar. Fórnarlömbin þurfa utanaðkomandi aðstoð.
Það er því skylda allra sem að koma að taka á meininu
og létta með því bölinu af þeim sem fyrir verða og að-
stoða um leið þá sem kunna ekki önnur samskiptaform,
í andlegri kröm sinni, en ofbeldið.
Jónas Haraldsson
í nær tvo áratugi hefur mikiö
verið rætt og ritað um líftækni
og erfðabreyttar lífverur. Miklu
fé hefur verið varið til rann-
sókna á þessu sviði og því eru
tengdir gífurlegir íjárhagslegir
hagsmunir fjölþjóðafyrirtækja,
meðal annars í matvæla- og
lyfjaiðnaði. Með manngerðum
erfðabreytingum á lífverum er
farið inn á nýtt og áður óþekkt
svið. Þótt menn hafi um aldir
fengist við kynbætur er hér
ólíku saman að jafna þar sem
um bein inngrip er að ræða í líf-
ríkið með flutningi á erfðaefni
milli lífvera af mismunandi teg-
undum sem geta þannig fengið
nýja arfgenga eiginleika. Mað-
urinn tekur sér með þessu rétt
til að grípa inn í stafróf lífsins
sem móðir náttúra hefur þróað
um langan aldur með sínum að-
ferðum.
Eins og verða vill þegar lagt
er inn á ný og óþekkt svið eru
skoðanir skiptar. Vísindamenn
sem við þetta fást eru almennt
spenntir fyrir að prófa nýjar að-
ferðir og færa út þekkingarsvið
sitt. Fyrirtæki á líftæknisviði
knýja vagninn áfram í von um
nýjar afurðir og forskot í sí-
harðnandi samkeppni. En víða
hringja aðvörunarbjöllur þeirra
Dolly, hin fræga klónaða kind. Afurðir erfðabreyttra lífvera mæta andstöðu
og tortryggni neytenda í Evrópu. Sunnudagssteikur af slíkum dýrum verða
aðeins seldar sérmerktar og auðkenndar, verði leyft að selja þær.
Erfðabreyttar
lífverur
- böl eöa blessun?
myndir liggja þar að
baki um rétt mannsins
til að grípa inn í þróun
og ferli lífs sem er for-
skrifað af náttúrunni
og sem hefur þróast í
náttúrunni, oftast á
mjög löngum tíma.“
Hvatti ég til kynning-
ar og almennrar um-
ræðu um þau stóru
álitaefni sem þessu
tengjast og þær sið-
ferðilegu spumingar
sem við blasa.
Álitaefnunum
fjölgar
Það fór svo þrátt fyr-
ir eftirrekstur ráðu-
neytis að umhverfis-
nefnd þingsins tók sér
„Maöurinn tekur sér meö þessu
rétt til að grípa inn í stafróf lífs■
ins sem móöir náttúra hefur þró-
aö um langan aldur meö sínum
aöferöum.“
Kjallarinn
Hjörleifur
Guttormsson
fyrrverandi
alþingismaður
sem spyrja til hvers
þessi nýja og róttæka
tækni muni leiða fyr-
ir mannkyn og lif-
heiminn.
Líffræði og
siðfræði
Evrópusambandið
gaf út fyrstu tilskip-
anir um rannsóknir
og markaðssetningu
erfðabreyttra lífvera
árið 1990. Með samn-
ingnum um Evr-
ópska efnahagssvæð-
ið skuldbundu ís-
lendingar sig til að
lögfesta gerðir ESB.
Þótt byrjað væri að
líta á þessi efhi hér-
lendis nokkru fyrr
voru það tilskipan-
imar frá Bmssel sem
lágu til grundvallar
fyrstu löggjöfinni hér
um erfðabreyttar líf-
vernr.
Við fyrstu umræðu
um málið 31. maí 1995
sagði ég að hér væri á
feröinni „eitthvert
allra stærsta mál sem
hefur komið fyrir Alþingi íslend-
inga um langt skeið. Ekki vegna
þess að það skipti sköpum í dag eða
á morgun hvaða texta við sam-
þykkjum hér sem lög í þessu efni,
heldur hvert menn eru að stefna
með slíkri löggjöf og hvaða hug-
góðan tíma til að fjalla um frum-
varpið um erfðabreyttar lífverur.
Var því breytt mikið í meðfömm
nefndarinnar og meðal annars tek-
in inn ákvæði sem eiga að tryggja
fótfestu fyrir siðfræðileg sjónar-
mið þá lagt er mat á umsóknir um
rannsóknir, dreifmgu og markaðs-
setningu erfðabreyttra lífvera.
Við skipan í ráðgjafamefnd
samkvæmt lögunum er skylt að
hafa í huga tengsl við sérfræði-
stofnanir í náttúrufræði og sið-
fræði. Einnig var sett inn í lögin
ákvæði sem heimilar Hollustu-
vernd ríkisins að boða til opinna
kynningarfunda ef umsóknir um
leyfi gefa tilefni til. Engin slík
ákvæði var að finna i forskriftinni
frá Brussel. Þessi lagasetning er
dæmi um að ekki á að kópíera
ESB-tilskipanir í blindni heldur
nota það svigrúm sem þrátt fyrir
allt gefst til að slá vamagla.
Á þetta er minnt hér vegna vax-
andi andstöðu og tortryggni sem
gætir í garð erfðabreyttra lífvera
og afurða þeirra víða í Evrópu.
Kom hún meðal annars fram á
maraþonfundi umhverfisráð-
herra ESB-ríkja í lok júní þar
sem samþykktar voru mjög
hertar reglur fyrir leyfum til að
markaössetja erfðabreyttar líf-
verur og afurðir þeirra. Nú á
meðal annars að koma til sið-
ferðilegt mat áður en heimilað
verði að setja slíkar vörur á
markað og jafnframt ber að auð-
kenna slíkar vörur sérstaklega.
Þetta er góðs viti svo langt sem
það nær. Allir þeir sem áhuga
hafa á hollum matvælum og
verndun líffræðilegrar fjölbreytni
ættu að fylgjast með þessari um-
ræðu og draga sínar ályktanir.
Hjörleifur Guttormsson
Skoðanir annarra
VR vekur vonir
„Þann tíma sem ég hef verið nálægt kjarabaráttu
hefur slagurinn hjá BSRB staðið um að hækka
launataxta. Lágir launataxtar og einstaklingsbundn-
ir samningar þar ofan á hafa verið atvinnurekend-
um þóknanlegir því þannig geta þeir deilt og drottn-
að. Því miður hefur ekki alltaf veriö hljómgrunnur
fyrir stórhækkun taxtalauna innan verkalýðshreyf-
ingarinnar. En yfirlýsingar VR vekja vonir um að
við sjáum fram á breytta tíma.“
Þetta er svar Ögmundar Jónassonar í Degi 9. júlí við
ummælum formanns VR nýlega.
Hámark hamingjunnar
„Hamingjan er eins og hús, sem tekur langan tíma
að reisa. Hún er safn markmiða sem hefur veriö náð,
eða ekki náð, því bak við hamingjuna hvílir líka lær-
dómur af því sem ekki varð ... Hamingjan er rósemd
hjartans, hamingjan er gleðin sem sprettur af verk-
unum og líka heppninni. Hamingjan er safn ... Lífið
er hlaðið safaríkum ávöxtum, kolvetnaríkri fæðu og
tækifærum til að safna sálarspiki. Söfnum spiki,
hamingjuspiki. Hámark hamingjunnar er svo að
vera öldungur í ruggustól og líta í rólegheitunum
yfir farinn veg. Sál hans er feit eins og selur og spik-
ið er hamur hans og hús.“
Gunnar Hersveinn í Viðhorfi sínu í Mbl. 8. júlí.
Árangursríkar fjárfestingar
„Helstu tæki í mannauðs-eflingu eru ekki endilega
námskeiðahald og endurmenntun þótt hvort tveggja
sé nauðsynlegt, heldur oft einfaldir hlutir eins og
góð samskipti við yfirmenn, hvatning, hrós og
framamöguleikar ásamt eflingu virðingar starfs-
manna á fyrirtækinu og stjórnendum þess. Oft eru
það einfaldar aðgerðir sem fela í sér litla fjárfestingu
sem eru hvað árangursríkastar þegar efla þarf
starfsanda og afköst starfsfólks.“
Þetta er m.a álit Óskars Arnar Jónssonar í grein
hans „Mannauður fyrirtækja og stofnana" í Mbl. 8.
júlí.