Dagblaðið Vísir - DV - 17.07.1999, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 17. JÚLÍ 1999 JD"V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingár@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Kvikmyndir ógna okkur
Kvikmyndagerð er orðin að meiri háttar ógnun við
vestrænt nútímasamfélag. Erfitt er að komast undan
linnulausum ofbeldissýningum, sem meira að segja er
lætt að okkur í auglýsingum innan í friðsælum frétta-
tímum, þar sem fólk á bara von á Kosovo-fréttum.
Kvikmyndastjórar í Hollywood hafa um langt skeið
reynt að yfirkeyra hver annan og sínar fyrri kvikmynd-
ir með firrtara ofbeldi en nokkru sinni fyrr. Heimsmynd
margra kvikmynda, sem auglýstar eru sjónvarpi, er ekki
í neinu samhengi við veruleika daglegs lífs.
Draumaverksmiðjan er í vaxandi mæli að breytast í
verksmiðju martraða, þegar ekki er unnt að komast hjá
þeirri áleitnu hugsun, að geðveikt fólk sé að sníða kvik-
myndir fyrir geðveikt fólk. Staðreyndin er hins vegar, að
markaðurinn kallar á þessar gerðir kvikmynda.
Ógeðið er inni á gafli hjá fólki í kvikmyndasýningum
og kvikmyndaauglýsingum í sjónvarpi, sem hefur tekið
við uppeldishlutverki heimilanna. Ómótuð böm sitja lon
og don fyrir framan nýja uppeldistækið og eru þá ekki
að trufla önnum kafna foreldra á meðan.
Lengst af var erfitt að sýna fram á bein tengsli milli
ofbeldis í kvikmyndum og afsiðunar fólks. í seinni tíð
hafa rannsóknir þó bent til, að ofbeldiskvikmyndir séu
þáttur í flóknu orsakasamhengi, þar sem vopnaeign,
fikniefni og félagslegt samhengi skipta líka máli.
Fjöldamorð í bandarískum menntaskólum eru ein af-
leiðing vítahrings, þar sem ofbeldiskvikmyndir eru einn
þátturinn af mörgum. Kvikmyndir, sem sýna afsiðaðan
gerviheim á myndrænan hátt, stuðla að afsiðun hins
raunverulega heims vestrænna lýðræðisríkja.
Þjóðskipulag okkar stendur og fellur með leikreglum,
sem meðal annars fela í sér, að lög og réttur koma í stað
ofbeldis. Þegar þjóðfélagið afsiðast smám saman, meðal
annars fyrir áhrif kvikmynda, holast leikreglurnar að
innan og síðast fellur þjóðskipulagið sjálft.
Norðmenn hafa gengið þjóða lengst í að reyna að verj-
ast ásókn martraðanna frá Hollywood. Þeir hafa harð-
skeytt kvikmyndaeftirlit, sem klippir kvikmyndir og
bannar. Enn harðari er Óslóborg, sem á sjálf tæplega
þriðjung af öllu sætaframboði bíóa í landinu.
Á íslandi hefur verið reynt að fara meðalveg, sem er
algengur á Vesturlöndum. Kvikmyndir eru merktar með
aldurstakmörkxmum, sem óbeint minna á viðvaranir á
tóbaksumbúðum og áletranir um erfðabreytingar, sem
Evrópusambandið er að láta setja á matvæli.
Hins vegar vantar jarðveginn fyrir merkingar af slíku
tagi. Börnin læra hvorki heima hjá sér né í skólum að
lesa innihaldslýsingar og viðvaranir á umbúðum. Það
gildir um þetta eins og önnur svið neyzlu, að almenning-
ur er að mestu leyti viljalaus leiksoppur seljenda.
Ástæða er til að ætla, að háar tölur í aldursbanni
hvetji suma frekar en letji til notkunar á ógeðslegum
kvikmyndum. Bezt væri raunar að banna þær alveg, en
það er ekki raunhæft, af því að þær munu smjúga um
gervihnetti gegnum möskva siðalögreglunnar.
Neyzluþjóðfélög Vesturlanda munu drukkna í ofbeld-
iskvikmyndum, fikniefnum og annarri kaldrifjaðri fram-
leiðslu, nema þeim takist að ala upp neytendur, sem eru
færir um að velja og hafna af allsnægtaborðinu, sem otað
er að þeim af mikilli og vaxandi markaðstækni.
Að óbreyttu munu Vesturlönd hljóta sömu örlög og
Rómaveldi og önnur heimsveldi fyrri tíma, að ná hátindi
veldis út á við, en grotna að innan og hrynja.
Jónas Kristjánsson
Endurreisn Kosovo
Forsendan fyrir pólitískum stöðugleika á
Balkanskaga er ekki aðeins sú að nægilegt fjármagn
fáist til endureisnarstarfsins í Kosovo. Það verður að
ná því langtímamarkmiði að tengja allan
Balkanskaga nánari böndum við Vestur-Evrópu á
stjómmála- og efnahagssviðinu. Vitaskuld skiptir
miklu máli að Slobodan Milosevic, leiðogi Serbíu,
takist ekki að festa sig í sessi eftir að hafa beðið ósig-
ur í fjórða „þjóðernisstríðinu“ á þessum áratug. Það
er eina tegundin af stríði sem hann kann og vill
heyja. En ekki má gleyma því að
Milosevic hélt velli, þótt hann
hefði glatað öllu í Króatíu, Sló-
veníu og Bosníu. Vestræn ríki
em sammála um að Serbía fái
ekki efnahagsaðstoð meðan
Milosevic er við völd. Réttlæta
má þá afstöðu svo lengi sem ein-
hver von er um að Milosevic
verði velt úr valdastóli. En ef
hann heldur völdum er hún
skammsýn frá langtímasjónar-
miði, vegna þess að hún stuðlar
að frekari einangrun Serbíu og
ólgu á Balkanskaga.
„Framtíðar-
og fortíðarstarf"
Nú beinast sjónir manna að
endurreisn Kosovo. Eins og sjá
mátti af hernaðinum í Kosovo var
NATO ekki reiðubúið að færa
mannlegar fómir í þeim tilgangi að vemda Kosovo-
Albana. Kosovo-stríðið átti í raun lítið skylt við hefð-
bundinn stríðsrekstur. Annars vegar var um að ræða
„framtíðarstríð“ í lofti, þar sem allt gekk út á að
halda mannfalli í eigin liði í lágmarki með háþróuð-
um tæknibúnaði og mestu loftárásum frá stríðslokum
(10 þúsund árásarferðir án þess að nokkur flugmaður
léti lífið). Hins vegar var um að ræða „fortíðarstríð"
á landi: fjöldamorð, þjóðemishreinsanir, nauðganir
og nauðungarflutninga. í ljósi þeirra siðferðisvanda-
mála sem blasa við má velta því fyrir sér hvort þetta
mótsagnakennda stríð verði regla eða undantekning-
in í stríðum framtiðarinnar. Meðan á Kosovo-stríð-
inu stóð ræddu evrópskir ráðamenn oft um nauðsyn
þess að hleypa af stokkunum nýrri „Marshall-áætl-
un“ til viðreisnar Balkanskaga. Reyndar byggðust
þessi ummæli á fremur yfirborðslegum sögulegum
samanburði. Vitaskuld vom aðstæður allt aðrar í
Vestur-Evrópu í lok seinni heimsstyrjaldar en á
Balkanskaga í lok þessarar aldar. í fyrsta lagi höfðu
Vestur-Evrópuþjóð-
irnar víðtæka
reynslu af kapitcd-
ísku efnahagskerfi
og þróuðum þjóðfé-
lagsstofnunum.
Engri slíkri reynslu
er til að dreifa á
Balkanskaga. í öðra
lagi verður að setja
MarshaO-aðstoðina
í pólitískt sam-
hengi: Bandaríkja-
menn gripu tO þess
ráðs að veita Evr-
ópuríkjunum efna-
hagsaðstoð tO að
koma í veg fyrir að
Evrópa yrði komm-
únisma að bráð.
Það þjónaði þjóðar-
hagsmunum Banda-
ríkjamanna að
Vestur-Evrópa yrði
hluti af hinu „lýð-
ræðis-kapitalíska“
alþjóðakerfi. í ljósi þeirrar heimsbaráttu, sem þá var
í uppsiglingu miOi Bandaríkjanna og Sovétríkjanna,
skipti upphæð Marshall-aðstoðarinnar í raun engu
máli. Bandaríkjamenn hefðu greitt það verð sem til
þurfti tO að ná fram pólitískum markmiðum sínunj- i
Evrópu.
Fyrirheit um aðstoð
Þær hugmyndafræðilegu ástæður, sem lágu til
grundvallar MarshaO-aðstoðinni, eiga
ekki við um Balkanskaga. Bandaríkja-
menn töldu vissulega að Júgóslavía
skipti máli á dögum kalda stríðsins. En
eftir að því lauk voru þeir mjög tregir
tO að hafa afskipti af Balkanstriðunum
á árunum 1991-1995 á þeirri forsendu
að það samrýmdist ekki beinum þjóð-
arhagsmunum. í þeirra augum var um
evrópskt vandamál að ræða. Það þurfti
fjöldamorð og þjóðernishreinsanir tO
að fá þá til að skerast í leikinn í Bosn-
íu og Kosovo. En þeir hafa ítrekað að
það sé hlutverk Evrópusambandsins að
sjá um efnhagsuppbyggingu á
Balkanskaga, þar sem þeir lögðu tO
mestan hluta þeirra hergagna sem not-
uð vom í Kosovo-stríðinu. Nú er þeirri
lykOspumingu enn ósvarað hvort
ráðamenn í Vestur-Evrópu séu reiðu-
búnir aö færa þær fórnir sem nauð-
synlegar era tO að koma á varanlegum
stöðugleika I Kosovo og Balkanskaga.
Ef marka má fund fjármálaráöherra
sjö helstu iðnrikja heims i vikunni er ljóst að það
mun reynast erfitt. Talsmaður Evrópusambandsins
hefur lagt áherslu á að lífskjör séu betri og eyðOegg-
ingin minni i Kosovo en talið var í fyrstu en Alþjóða-
bankinn telur að engin ástæða sé tO að fegra ástand-
ið. Staðreyndin er vitaskuld sú að Kosovo er nú fá-
tækara en Albanía og það mun kosta mikla fjármuni
að byggja upp héraðið. Evrópusambandsríkin hafa
ákveðið að gera engar sérstakar ráðstafanir tO að
mæta fjárþörfinni á Balkanskaga, heldur reiða sig á
fjármuni úr sameiginlegum sjóðum ESB. Afleiðingin
verður án efa sú að ESB mun nota fjármagn sem
hafði verið ætlað öðrum þróunarikjum. Eftir það sem
á undan er gengið á Balkanskaga skiptir efnahagsvið-
reisn þess öOu máli, enda þjónar hún þjóðarhags-
munum Evrópuríkjanna sjálfra. NATO réttlætti
hernaðarihlutun sína á Balkanskaga með siðferðis-
rökum. Það væri óverjandi siðferðOega, ef bandalags-
ríkin stæðu ekki við efnahagsskuldbindingar sínar
eftir lok stríðsins.
Þótt áhrifamenn í Evrópu hafi boðað nýja „Marshall-aðstoð“ til viðreisnar Balkanskaga með-
an á Kosovo-stríðinu stóð bendir margt til þess að erfitt reynist að fá fjármagn til þess.
Erlend tíðindi
Valur Ingimundarson
idkoðanir annarra___________________________
Engin bylting með Prodi
„Þegar Romano Prodi var kjörinn næsti forseti
framkvæmdastjómar Evrópusambandsins var hann í
draumastöðu. ÖO framkvæmdastjórnin hafði neyðst til
að víkja vegna spiOingar. Prodi tilkynnti að næsta
framkvæmdastjórn yrði vel valin. Réttur maður ætti að
fá rétt verkefni. Prodi ferðaðist um og ræddi við
leiðtoga ríkisstjóma. Ekki leið á löngu þar til þær
sögusagnir fóru að berast að Prodi hefði engar
sérstakar hugmyndir og hann setti engin sérstök
skOyrði. Þá gerðu leiðtogarnir eins og þeir vom vanir:
tilkynntu hvern þeir ætluðu að tilnefna. í
framkvæmdastjórninni era margir stjórnmálamenn
sem nýlega hafa hætt í pólítík. Brussel er enn ekki
komin úr tísku sem athvarf."
Úr forystugrein Dagens Nyheter 10. júlí.
Keríið er hrunið
„Stofnun íslamsks lýðveldis í íran var fyrsti og
hingað til stærsti sigur islams, það er þeirrar stefnu að
islam verði pólítískt kerfi.
Kerflð er hins vegar hrunið í íran. Yfir helmingur
írana fæddist eftir byltinguna og man ekkert eftir
stjóm keisarans. Þessir íranar hafa látið það í ljós að
þeir vilji meira lýðræði, meira tjáningarfrelsi og
stjórnarfar sem byggist á grandvelli réttarríkis. Best
væri fyrir aOa ef þetta næðist í áfóngum. Saga írans
hefur hins vegar sýnt að það sem getur hafist eins og
eins konar götuieikhús kann að þróast í blóðuga
aivöru." Úr forystugrein Aftenposten 14. júlí.
Ástæða til varkárni
„Það er ástæða tO að sýna varkárni og það skilja
leiðtogar Taívans vel. Enginn, -og allra síst Taívan,
hagnast á kreppu sem gæti skaðað efnahag aivans og í
versta faOi leitt tO hemaðarátaka. Enn í stað þess að
láta kínverska leiðtoga halda að Bandaríkin aðstoði þá
við að láta Taívan leggja upp laupana ætti clinton að
koma þessum leiðtogum í skilning um að Bandaríkin
verði að styðja rétt Taívana á að ákvarða eigin
framtið." Úr forystugrein Washington Post 15. júlí.

9MMMW
BfflWiiWWWBaWBI