Dagblaðið Vísir - DV - 20.07.1999, Blaðsíða 5

ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚLÍ 1999
21
U^iagBaay
ncimui
Brokkgeng saga og fæöingaröröugleikar erföalækninga:
Meðferð við krabbameini og
hjartasjúkdómum innan fimm ára
- Qárfestar þó ekki enn sannfærðir
Fyrst þegar
erfðalækningar
komu fram, fyr-
ir rúmlega ára-
tug, voru stóru
risafyrirtækin á
lyfjamarkaðnum almennt sein að
kveikja á perunni og sáu ekki
strax framtíðina í þessari grein
læknisfræðinnar. Þetta geröi það
að verkum að mörg lítil líftækni-
fyrirtæki, mörg hver lítið annað
en rannsóknastofa, vísindamaður
og fjármagnseigandi, spruttu upp
og hófu rannsóknir á þessu sviði. í
ljós kom að þessi litlu fyrirtæki
höfðu ekki bolmagn til að komast
langt í tilraunum sínum og því síð-
ur höfðu þau möguleika á að koma
fuUunnum vörum á markað - færi
svo að tilraunirnar bæru árangur.
Samfara þessu fóru stóru fyrir-
tækin að gera sér grein fyrir mik-
ilvægi erfðalækninga, dollara-
merkið kviknaði i augum þeirra
og því hefur tilhneigingin síðan í
auknum mæli verið í þá átt að
litlu líftæknifyrirtækin hafa hafið
samstarf við, eða verið gleypt af,
stærri fyrirtækjum á lyfjamark-
aðnum.
Bjartsýni, tálvonir,
vonbrigði
Snemma á þessum áratug lof-
uðu tilraunir og rannsóknir svo
góðu að talið var að ekki væri
langt að bíða þess að lækning
fyndist á nær öllum meinum og
kvillum sem mannfólkið hrjáir. í
kjölfarið fylgdu miklar hræringar
á fjármálamörkuðum þar sem fjár-
festar reyndu að húkka far á hrað-
skreiðum líftæknivagninum sem
virtist á fljúgandi ferð í átt að
gullpottinum við enda regnbogans.
1 ljós kom þó, þegar hver prófun-
in af annarri fór í vaskinn, að hér
var ekki um neina töfraformúlu að
ræða og umfangsmikilla tilrauna,
rannsókna og frekari uppgötvana
væri þörf áður en eitthvað nýtilegt
fengist út. Það kostaði tima og
áhugi fjárfesta og fjármagn dvin-
aði í réttu hlutfalli eftir tálvonir
og gylliboð fyrri ára.
Meðferðir innan fimm ára
Erfðalækningar hafa í tímans
rás þokast fram á við og í dag
finnst flestum sem nálægt rann-
sóknum koma óhætt að segja að
meðferðir byggðar á aðferðinni
verði fyrir hendi innan fimm
ára, sérstaklega á sviði krabba-
meinslækninga og hjartasjúk-
dóma.
Með tímanum hafa erfðalækn-
ingamar greinst niður í mörg af-
mörkuð svið sem greinast eftir
aðferðum við genaflutninginn og
... fjárfestar reyndu að
húkka far á hrað-
skreiðum líftæknivagn-
inum sem virtist á
fljúgandi ferð í átt að
gullpottinum við enda
regnbogans.
áherslu á mismunandi sjúkdóma
enda er það hagstæðasta fyrir-
komulagið þar sem rannsóknir á
sviðum erfðavísinda eru gífur-
lega kostnaðarsamar, mnfangs-
miklar og tímafrekar.
Eins og er hafa stórir fjárfest-
ar lítið bært á sér en halda að sér
höndum og fylgjast spenntir með
þróuninni en það hlýtur að
breytast innan skamms því sí-
fellt meiri líkur eru á því að eft-
ir áratug verði erfðalækningar
helsta úrræði mannkyns í hinni
eilífu baráttu gegn sjúkdómum.
-fin
Heimsendir samkvæmt Hávamálum:
Sól tér sortna
- spádómar forfeðranna rætast reglulega
ALMYRKVI SOLAR
Miðvikudaginn 11. ágúst n.k. mun almyrkvi á sólu verða yfir hluta Evrópu, Mið-
Austuriöndum og Indlandi. Þá mun skuggi tunglsins falla á jörðina og fara yfir
Atlantshafið, landsvæði nálægt miðbaug og enda austan við Indland í Bengalflóa.
1000Gmt 1030Gmt 1100Gmt
LEIÐ SKUGGANS
Mismikill hlutmyrkvi sólar sést á 0930Gmt
stórum svæðum sem lenda
undir hálfskugga tunglsins.
0% Hlutfall myrkurs 100%
1130Gmt
Hádegi
HVAÐ GERIST?
Myrkvi verðurþegar
jörðin ler inn i skugga
lunglsins
Alskuggi—
ATH: Horfið aldrei beint í myrkvann. Það skaðar augun og veldur jafnvel biindu.
Heimild: Reuters/ NASA/GSFC
Sólin er einn af
fáum fostum
punktum
mannlegrar til-
veru - meira að
segja á íslandi.
Margur bjart-
sýnismaðurinn gripur til líkinga
við sólina og (næstum því) eilífa
uppkomu hennar til að stappa
stálinu í meðbræður sína og full-
vissa þá um að lífíð gangi sinn
vanagang og svo framvegis.
En svo bregöast krosstré sem
önnur tré. Eins og allir vita gerist
það stundum, af algerlega náttúr-
legum og vísindalega skýrðum or-
sökum, sem forfeður okkar töldu
fyrirboða ragnaraka: sólin
myrkvast og hverfur sjónum bak
við dökkan skugga. Það sem forn-
aldarfólk skelfdist og nefndi enda-
lok heimsins köllum við sól-
ða barnagæöum?
búa að peningar séu enginn mæli-
kvarði á mannleg gæði.
Svo aftur á móti er til dæmis til
þess að líta hversu miklar og góð-
ar afleiðingar tækni sem þessi
hefði fyrir böm sem fyrir ein-
skæra óheppni eru hluti af þeim
hópi fólks (um 10 prósent jarðar-
búa) sem lendir í því að fá ein-
hvern tímann á ævinni ólæknandi
og jafnvel banvænan erfðasjúkdóm
- bara sakir þess að hafa fengið
ranga litninga í arf frá foreldrun-
um.
Valið verður erfitt... -fin
myrkva og skoðum af áhuga.
Einn slíkur verður í Evrópu og
víðar 11. ágúst næstkomandi og
er því ekki úr vegi að skoöa fyrir-
bærið nánar.
Sólmyrkvar verða þegar
tunglið gengur á milli jarðar og
sólar og svo hittist á að braut
tunglsins sker braut jarðar. Þá
skyggir tunglið á sólina frá jörð-
inni séð. Tunglið er sem kunnugt
er mun minna en jörðin og þess
vegna veröa sólmyrkvar aðeins á
afmörkuðum stað á jörðinni
hverju sinni.
Sólmyrkvi er ekki sama og sól-
myrkvi því til eru þrjú mismun-
andi afbrigði hans: almyrkvi,
hringmyrkvi og deildarmyrkvi.
Þegar almyrkvi á sér stað skyggir
tunglið algerlega á sólina, þegar
deildarmyrkvi verður skyggir
tunglið aðeins á hluta sólar en í
... haft hefur verið á
orði að svona tækni
muni hafa í för með
sér framleiðslu „ofur-
menna“ og sérhann-
aðra barna.
Einnig telja sumir að
þetta gæti leitt til þess
að veraldlegur auður
gæti nú jafnvel gert
fólk „betra“ - í bók-
staflegri merkingu.
hringmyrkva sést mjó rönd af sól-
inni umhverfis tunglið. Þessi
mjóa rönd orsakast af því að
skuggi tunglsins nær ekki alveg
niður á yfirborð jarðar en við
slíkar aðstæður má oft „ná í skott-
ið“ á skugganum og sjá hann sem
almyrkva með hjálp flugvéla.
Eins og þeir vita sem horft hafa
til himins virðast tunglið og sólin
vera um það bil jafnstór frá okk-
ur séð. í raun og veru er þetta
langt frá hinu sanna því þvermál
sólar er um það bil 400 sinnum
stærra en tunglsins en sólin hins
vegar um það bil 389 sinnum
lengra frá jörðu að jafnaði og
sýndarstærð sólar þvi aðeins
meiri. Væru fjarlægðir milli jarð-
ar og tungls og jarðar og sólar
alltaf óbreyttar þýddi þessi mun-
ur á sýndarstærð því að almyrkv-
ar á sólu væru ómögulegir og að-
eins væri um hringmyrkva að
ræða.
Það sem gerir almyrkvana
mögulega er sú vel kunna stað-
reynd að braut tunglsins, eins og
annarra tungla og stjarna, er ekki
fúllkominn hringur heldur spor-
öskjulaga - það er: tunglið er mis-
langt frá jörðu. Þegar tunglið er
styst frá yfirborði jarðar getur því
skuggi þess náð niður á jörðina
og sést þá almyrkvi ef afstaðan
milli hnattanna er rétt.
Við miðbaug verður breidd
skuggans mest, um 269 kílómetr-
ar, og getur hann ferðast á allt að
1800 kílómetra hraða á klukku-
stund þar sem hann fer hraðast
yfir, því jörðin snýst auðvitað
undir skugganum. Almyrkvinn er
því alls staðar stutt gaman - í
mesta lagi 7 mínútur - og bíða
þarf lengi eftir næsta skipti því
360 ár líða að jafnaði milli al-
myrkva á hverjum stað.
Síðast varð almyrkvi á íslandi
30. júní 1954 og gat þá fólk statt á
vissum stöðum á Suðurlandi, við
Dyrhólaey og á Skógasandi, séð
fyrirbæriö í allri sinni ógnvekj-
andi dýrð.
Sjónarvotti einum varð að orði
(sjá bls. 94 í Öldinni okkar 1951 til
‘60):
„Sólin hefur almyrkvazt. Nokkr-
ar undrandi og lítilmótlegar
mannverur horfa til himins upp of
Skógasandi. í sólar staö sjd þœr
nú aöeins svarta kringlu ... Stjörn-
ur tindra á himni, dimm ský ber
við sjóndeildarhring ... Manni er
oröiö hrollkalt. “
Einnig er áhugavert að á þess-
ari lýsingu virðist kuldatilfinning
hafa talist óvenjuleg á þessum
tíma árs en nú þykir ekkert frétt-
næmt þó bjartsýnir sóldýrkendur
verði bláir af kulda og krókloppn-
ir þegar þeir hætta sér berleggjað-
ir út í „blíðuna“ í júnímánuði -
a.m.k. hér á suðvesturhorninu!
Heimildir: „Milli himins og
jarðar - samtíningur um
stjömufræði" eftir Vilhelm S.
Sigmundsson.
-fin
Það sem fomaldarfólk
skelfdist og nefndi
endalok heimsins köll-
um við sólmyrkva og t
skoðum af áhuga. Einn
slikur verður í Evrópu
og víðar 11. ágúst
næstkomandi og er því
ekki úr vegi að skoða
fyrirbærið nánar. t
;ar á fóstrum:
ullkomin börn